0
0
Բժիշկ Կարպիս Հարպոյեան
Մոնրէալ
Բժիշկ Սողոմոն Աբէլեան ծնած է Քեսապ, 1868-ին: Զաւակն է քեսապցի Գէորգ Աբէլեանի: Ունեցած է երկու եղբայր եւ չորս քոյր: Իբրեւ բժիշկ վկայուած է Պէյրութի Ամերիկեան համալսարանի բժշկական դպրոցէն, 1890-ին: Եղած է առաջին հայ շրջանաւարտ բժիշկը Պէյրութի Ամերիկեան համալսարանէն:
Վերադառնալով Քեսապ, աշխատած է մինչեւ 1901: 1901-1908 եղած է Անտիոքի քաղաքապետութեան բժիշկը: Մեծ դերակատարութիւն ունեցած է 1909-ին, Քեսապի Հայ համայնքի կազմակերպման աշխատանքներուն մէջ, թուրքերու կազմակերպած սպանդէն ետք:
1914-ին, զինակոչուած է օսմանեան բանակ եւ ծառայած է Վանի, Թիֆլիսի եւ Պոլսոյ մէջ: Զինուորական ծառայութենէն ետք վերադարձած է Քեսապ եւ գործած է մինչեւ իր մահը՝ 1945:
Բժիշկ Սողոմոն Աբէլեան պաշտօնավարած է Հալէպի զինուորական հիւանդանոցին մէջ, իբրեւ բժշկապետ: Նոյն հիւանդանոցին մէջ աշխատած է իր փեսան՝ բժիշկ Աւետիս Ինճեճիքեանը, իբրեւ բանակային բժիշկ:
Իր եղբայրը՝ Պետրոս Աբէլեան, շնորհիւ միսոնարուհի Միս Չամպըրզի, 1907-ին կրթանպաստ ստանալով անցած է Ամերիկա եւ Iowa Northern University համալսարանին մէջ ուսանած է աստուածաբանութիւն, դարձած է ձեռնադրեալ պատուելի:
Ան եղած է եկեղեցասէր, ուղղամիտ, արդար, ուսումնասէր եւ ազգային գործիչ: 1909-ի աղէտէն ետք, մաս կազմած է «Օգնութեան յանձնախումբ»-ին:
նստած երկրորդ շարք աջէն առաջինը
Ամուսնացած է Այնթապի Աղջկանց ամերիկեան բարձրագոյն վարժարանէն շրջանաւարտ՝ պեհեսնիցի (*) Ովսաննա Առաքելեանի հետ: Անոնք բախտաւորուած են երկու աղջիկ եւ չորս մանչ զաւակներով: Անոր Մարի անունով դուստրը ամուսնացած է քեսապցի բժիշկ Աւետիս Ինճեճիքեանի հետ: Բժիշկ Ալպէրթ Աբէլեանը իր չորս մանչ զաւակներէն մէկն է:
(*) Պեհեսնի քաղաքը գտնուած է Մարաշ, Այնթապ, Ուրֆա եւ Մալաթիա քաղաքներուն ճիշդ կեդրոնական դիրքի մը վրայ եւ անոնցմէ 100-150 քմ. հեռաւորութեան վրայ։
Աղբիւրներ.
- Հարպոյեան, բժիշկ Կարպիս, բժիշկ Ալպէրթ Աբէլեան, Հայ բժիշկներուն, ատամնաբուժներուն եւ դեղագործներուն ոդիսականը Հայկական ցեղասպանութեան ընթացքին, Մոնթրէալ, 2018:
- Աբէլեան Ս. Ալպէրթ, «Քեսապ եւ իր գիւղերը, Պէյրութ, 2002:
- Չոլաքեան Յակոբ, Քեսապ, Գ. հատոր, Հալէպ, 2004:
- Apelian, H. Vahe, Apelian, Albert MD, a Social Diagnostician As well, V. H. Apelian’s Blog, August 1, 2018.
***
Բժիշկ Ալպէրթ Աբէլեանի Կենսագրականը
Բժիշկ Ալպէրթ Աբէլեան ծնած է Քեսապ, Սուրիա, 4 Նոյեմբեր 1893-ին: Ան զաւակն է բժիշկ Սողոմոն եւ Ովսաննա Աբէլեան ամոլին: Ունեցած է երեք եղբայր եւ երկու քոյր:
Նախակրթարանի եւ միջնակարգի ուսումը ստացած է Քեսապի մէջ, ապա բարձրագոյն ուսումը՝ Այնթապի Կեդրոնական Թուրքիոյ քոլէճէն: Իբրեւ աւարտաճառ՝ պատրաստած է «Քեսապ եւ իր գիւղերը» հատորը, որ արժանացած է բարձր գնահատանքի: Բժշկութիւն ուսանած է Պէյրութի Ամերիկեան համալսարանի բժշկական դպրոցին մէջ եւ վկայուած է 1917-ին: Շուտով զինակոչուած է Օսմանեան բանակ՝ ենթասպայի աստիճանով, եւ ծառայած է Նապլուսի մէջ, պաղեստինեան ճակատին վրայ: Պատերազմէն ետք, Հոմսի եւ Ճըսըր Շուղուրի քեսապցի գաղթականները փոխադրած է Քեսապ: 1920-ին, գաղթած է Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու եւ հաստատուած է Մեսեչուսէց նահանգի Պոսթըն քաղաքը, ուր իբրեւ մանկաբուժ գործած է իր անձնական դարմանատան, ինչպէս նաեւ հիւանդանոցներու մէջ: Աանդամակցած է Մեսեչուսէցի եւ ամերիկեան բժշկական միութիւններու: Ամուսնացած է 1923-ին, Զապէլ Առաքելեանի հետ, բախտաւորուած են երեք դուստրերով:
Բժիշկ Ալպէրթ Աբէլեանի հայրը՝ Սողոմոն Աբէլեան ծնած է Քեսապ, 1868-ին: Ան եղած է Պէյրութի Ամերիկեան համալսարանի բժշկական դպրոցին առաջին հայ բժիշկ շրջանաւարտը, 1890-ին: Ան աշխատած է Քեսապի մէջ եւ իր հայրենակիցներուն ծառայած է երկար տարիներ: Ան զինակոչուած է օսմանեան բանակ եւ ծառայած է Վանի, Թիֆլիսի եւ Պոլսոյ մէջ, իբրեւ զինուորական բժիշկ: Ան ամուսնացած է պեհեսնիցի Ովսաննա Առաքելեանի հետ, որ շրջանաւարտ էր Այնթապի Աղջկանց ամերիկեան բարձրագոյն վարժարանէն եւ Քեսապի մէջ վարած է ուսուցչական պաշտօն: Բժիշկ Սողոմոն Աբէլեան մահացած է Քեսապ, 1945-ին:
Բժիշկ Ալպէրթ Աբէլեան, տեսնելէ ետք Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ անոր հետեւանքով հայ ժողովուրդի թուային նօսրացումը եւ ֆիզիքական ու հոգեկան ախտավարակ երեւոյթները, որոշած է իր գիտական-բժշկական մտապաշարը ի սպաս դնել հայ ժողովուրդի եւ ի մասնաւորի հայ նոր սերունդի հայօրէն զարգացման, աճման եւ հզօրացման: Իր բժշկական ասպարէզին ընդմէջէն՝ ան փորձած է արտացոլել իր հայկականութիւնը՝ գրելով հայերէն բժշկական-առողջապահական գիրքեր, որոնք եղած են աղբիւր բժշկական գիտելիքներու: Ան բժշկական գրականութեան մէջ մուտք գործած է հայերէն լեզուով եւ այդ ըրած է մեծ հաճոյքով, իբրեւ հայ բժիշկի պարտականութիւնը հանդէպ իր արենակիցներուն:
Բժիշկ Աբէլեան հայերէն լեզուով լոյս ընծայած է բժշկական եւ առողջա-պահական հետեւեալ հատորները. «Հայ մայրերու մենտոր», «Հեքիմարան», «Մատեան մանկանց»:
Ան չէ բաւարարուած բժշկական գրականութեամբ եւ իր միտքն ու հոգին արտայայտած է նաեւ ոչբժշկական գրականութեամբ, ուր դրսեւորած է հայ վերապրողի իր զգացումները, իր ներաշխարհը եւ իր անհատականութիւնը: Իր գրչին կը պատկանին հետեւեալ հատորները. «Հնգամեայ զրոյցներ», «Անահիտ կամ ամերիկահայ ֆլէփփըրը», «Զմրուխտ մատանին», որոնք հրատարակուած են 1929-ին, «Վաղուան արշալոյսը», եւ «Աշգար»-ը՝ 1930-ին, ինչպէս նաեւ՝ «Քեսապ եւ իր գիւղերը»:
Ան բժշկագիտական եւ գեղարուեստական գրութիւններով աշխատակցած է հայ մամուլին, մասնաւորապէս Պոսթընի «Հայրենիք» շաբաթաթերթին եւ Նիւ Եորքի «Նոր աշխարհ»-ին: Կատարած է թարգմանական աշխատանք՝ «Թելմա», «Վենտեթթա», «Իշխանուհի Վերճինիա» եւ «Կարմիր մայրապետ»:
Իր գրչանունը եղած է «Էբիլենց»: Ունի անտիպ վէպեր՝ «Ամերիկահայ մտաւորականը», «Անմեղ սէրերու յուշեր», «Զինուորական յուշերէս», «Հիւանդին խոհանոցը», «Բժշկական զրոյցներ» եւ 5 արարով թատերգութիւն մը՝ «Լորա»: Անգլերէնով գրած է «Tales from Armenian history» եւ «The Antiochians» վէպը, որուն միջոցաւ ուզած է ամերիկացի ժողովուրդին ծանօթացնել հայը իր կենցաղով ու մարտնչումներով, եւ Թուրքին գործադրած վայրագութիւնները հայ ժողովուրդին դէմ:
Այս վէպը եղած է արժէքաւոր եւ ուշագրաւ աշխատասիրութիւն մը, ուր Քեսապը մեծ տեղ գրաւած է:
1930-ին գրած է իր հայերէն վերջին գիրքը: Այդ թուականէն ետք, մինչեւ 1960, հեռու մնացած է գրելէ եւ իր ժամանակը տրամադրած է իր ընտանիքին: Ան ամուսնացած է Զապէլ Առաքելեանի հետ եւ բախտաւորուած է 3 աղջիկ զաւակներով: 1960-ին գրած է իր վերջին «The Antiochians» անգլերէն գիրքը:
Բժիշկ Ալպէրթ Աբէլեան մահացած է Պոսթընի մէջ, 14 Նոյեմբեր 1986-ին:
Աղբիւրներ.
- Հարպոյեան, բժիշկ Կարպիս, բժիշկ Ալպէրթ Աբէլեան, Հայ բժիշկներուն, ատամնաբուժներուն եւ դեղագործներուն ոդիսականը Հայկական ցեղասպանութեան ընթացքին, Մոնթրէալ, 2018:
- Աբէլեան Ս. Ալպէրթ, «Քեսապ եւ իր գիւղերը», Պէյրութ, 2002:
- Չոլաքեան, Յակոբ, Քեսապ, Գ. հատոր, Հալէպ, 2004:
- Apelian, H. Vahe, Apelian, Albert MD, a Social Diagnostician As well, V.H. Apelian’s Blog, August 1, 2018
