0
0
Ստորեւ, յապաւումով լոյս կ՛ընծայենք Հայաստանի Հանրային պատկերասփիւռի ընկերութեան («Օրակարգից Դուրս» հաղորդաշար) կատարած հարցազրոյցը՝ Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի հետ.-
Հ.- Խորհրդարանական ընտրութիւնների առթիւ, Հ.Յ.Դաշնակցութեան կորցրածի ու ձեռքբերածի մասին ենք այսօր զրուցելու: Պարոն Մարգարեան ի՞նչ վիճակ է ընտրութիւններին պատրաստուող Հ.Յ.Դաշնակցութիւնում:
Պ.- Բնականաբար, ինչպէս բոլորը, մենք նոյնպէս եռուզեռի մէջ ենք, մենք էլ փորձում ենք դասաւորումներ կատարել, վերջին կարգադրութիւններն անել, եւ բնական ընտրապայքարի դուրս գալ:
Հ.- Ցուցակը պատրաստ է՞:
Պ.- Ցուցակը վերջնական վաւերացում դեռ չի ստացել, բայց ընդհանուր խորհրդակցութիւններ ցուցակի շուրջ արդէն կան:
Հ.- Կարո՞ղ էք գաղտնազերծել, թէ ով է գլխաւորելու:
Պ.- Գլխաւորողին կարող եմ ասել, բայց աւելին չուզէք. Ցանկը գլխաւորելու է Արմէն Ռուստամեանը:
Հ.- Ինչո՞ւ ոչ Դուք:
Պ.- Ես բաւական բազմազբաղ եմ կուսակցութեան մէջ եւ ժամանակ չունեմ, խորհրդարան մուտք գործող պատգամաւորը պէտք է ժամանակ ունենա տրամադրելու: Եւ կարծում եմ դրա անհրաժեշտութիւնը չկայ, որովհետեւ մեր կուսակցութիւնը հաւաքական աշխատանքի ընդունակ է, բոլոր քննարկումները հաւաքաբար են տեղի ունենում, որոշումները հաւաքաբար են կայացւում, եւ պատգամաւորը պէտք է ունենայ խորհրդարանական աշխատանքի կարելիութիւն եւ հնարաւորութիւն:
Հ.- Յստա՞կ է այլեւս, որ Հանրապետականի եւ կամ որեւէ այլ կուսակցութեան հետ դաշինքով չէք գնալու:
Պ.- Մենք գնում ենք առանձին:
Հ.- Պարոն Մարգարեան , շուտով կը լրանայ մէկ տարին, ըստ էութեան մի քանի օրից, ինչ Հանրապետական կուսակցութեան հետ համագործակցութեան համաձայնագիր, յուշագիր ստորագրեցիք` ի՞նչ շահեցիք:
Պ.- Ես կարծում եմ, երկիրը շահեց: Եւ չնայած դժուար չի տեսնել, որ Ապրիլեան պատերազմը, Յուլիսեան դէպքերը, բաւականին խանգարեցին մեզ եւ յետաձգեցին, այսպէս ասած փոփոխութիւնները, սակայն արդէն ակնյայտ են այն փոփոխութիւնները, որ տեղի են ունեցել. քատրային լայնամաշտաբ փոփոխութիւն, ծրագրի փոփոխութիւն, մօտեցումների փոփոխութիւն: Չափազանցրած չեմ լինի, եթէ ասեմ, որ ինչ որ յոյսի դուռ է բացուել, որ մարդիկ ակնկալում են, որ վիճակը պէտք է աւելի դրական լինի:
Հ.- Երբ բացուեց, ձեր համաձայնագրից յետո՞յ:
Պ.- Ընթացքում, բնականաբար ոչ համաձայնագրի յաջորդ օրը: Բայց փոփոխութիւնները պայմանաւորուած էին հէնց այն պայմանագրով, որ մենք ստորագրել էինք: Այդ պայմանագրի մէջ առկայ էր այդ փոփոխութիւնների խնդիրը: Մենք յաճախ դժուարանում ենք այս խնդրի մասին խօսել, հասկանալով, որ անտեղի պէտք չէ գործընկերներին վիրաւորել եւ կամ անյարմար մի բան ասել, որովհետեւ շատ բան մեզ վրայ չենք ուզում վերցնել մեր համեստութիւնից ելնելով: Չեմ ասի, որ ամբողջ փոփոխութիւնների պատճառը մենք ենք եղել, բայց փոփոխութիւնները առաջացել եմ մեր մասնակցութեան ժամանակ: Այդտեղ մենք ունեցել ենք մեր դերակատարութեան չափը, բաժինը: Եւ կարծում եմ այդ փոփոխութիւնները կարելի է դրական համարել: Այսօրուայ Հայաստանի քաղաքական իրավիճակը տարբեր է մի քանի ամիս առաջ եղած իրավիճակից: Եւ այս փոփոխութիւնները, այս նոր սկիզբը , որ նշմարւում է, այս նոր յոյսը որ ստեղծուել է, բանականաբար դրական երեւոյթ է: Եւ մենք ամէնից շատ հէնց այս դրական մթնոլորտն է, որ պէտք ունենք:
Հ.- Շարքային քաղաքացին ի՞նչ շահեց ձեր համագործակցութիւնից:
Պ.- Յոյս ձեռք բերեց եւ ես կարծում եմ, որ դա է ամենակարեւորը, թէպէտ կարծում եմ փոփոխութիւնները հետզհետէ զգալի կը դառնան շարքային քաղաքացու համար. Սկսած ելեկտրուժի, կազի գիների իջեցումից, սկսած միջին խաւի տնտեսական նախաձեռնութիւնների ֆինանսաւորման այն ընթացքից, որ սկսուել է: Ես կարծում եմ, որ սրանք բալորը դրական են, ես կարծում եմ, դրական են բոլոր այն քննադատութիւնները, յոգնածութիւնը որ կար նախկին կադրերի հասկացողութեամբ, կարծում եմ այդ առումով եւս զգալի փոփոխութիւններ կան: Քաղաքացու կեանքում ամենակարեւորը այս յանգրուամում ` դէպի ապագայ յոյսն է: Կարծում եմ այդ յոյսի սկիզբը դրուել է:
Հ.- Պարոն Մարգարեան, Դուք հիմա բաներ էք ասում, որոնք Հանրապետականը վերագրում է վարչապետին` Կարեն Կարապետեանին:
Պ.- Ես չեմ ասում, որ դրա միակ պատճառը մենք ենք եղել: Դա ճիշտ չէ, Էթիկայի նորմերին էլ է դէմ: Բայց այդ համագործակցութիւնից բխած փոփոխութեան մէջ մենք ունեցել ենք մեր բաժին կարեւոր մասնակցութիւնը:
Հ.- Ի՞նչ կորցրեցիք: Մամուլը, քաղաքական գործիչները յաճախ են սիրում կրկնել` Դաշնակցութիւնը վարկանիշ չունի: Դաշնակցութեան վարկանիշը անկում է ապրել:
Պ.- Ընտրութիւններ կը լինեն, եւ ամէն ինչ յստակ կը դառնայ. Ինչքան վարկանիշ ունենք` ունենք թէ չունենք: Ամբողջ հարցն ինչ է: Ամբողջ հարցն այն է, որ մենք 26 տարի` Հայաստանի անկախ պետականութեան ժամանակաշրջանում ունեցել ենք մի շարք պահանջներ, մի շարք ծրագրեր, յայտարարուած մի շարք խնդիրներ, որոնց իրագործման հարցում չենք վարանել: Ընդդիմութիւն ենք եղել, ընդդիմութեան հետ աշխատել յանուն Հայաստանի, յանուն այն նպատակների, որ յայտարարել ենք: Եւ նոյն նպատակների համար մենք նաեւ համագործակցել ենք իշխանութեան հետ: Բայց խնդիրն այն է, որ մենք չենք փոխուել: Մենք ընդդիմութեան ժամանակ ասել ենք այն, ինչ որ իրագործել ենք իշխանութեան հետ, իշխանութեան մէջ լինելով:
Հ.- Կաշկանդուածութիւն չունէ՞ք Հանրապետականին քննադատելու:
Պ.- Ո՛չ: Չունենք այն առումով, որ մենք նոր բան չենք ասում: Մենք ասել ենք, որ Հայաստանի խնդիրները հիմնականում համակարգային են: Մեզ հետ ասել են բոլորը: Մենք այդ համակարգային փոփոխութիւնը այս երկրում առաջացրել ենք Սահմանադրութեան փոփոխութեամբ: Հիմա, ով ուզում է ասել, որ դա այդպէս չի` իրականութիւնը մնում է իրականութիւն, նախագահը, որ այսօր գոյութիւն ունի, գոյութիւն չի ունենայ: Բարձրագոյն իշխանութիւնը կը լինի խորհրդարանինը: Մենք կ՚ունենանք Հայաստան, ուր Խորհրդարանում, նոյն ընդդիմութիւնը երեսուն տոկոս տեղ կ՚ունենայ, եթէ նոյնիսկ մէկ տոկոս քուէ բերի: Սա մենք ասել ենք այն ժամանակ երբ ընդդիմութիւն ենք եղել, եւ իրագործել ենք, այն ժամանակ, երբ իշխանութեան մէջ ենք եղել: Չեն փոխուել մեր տեսակէտները: Չեն փոխուել մեր մօտեցումները: Եթէ աւելի ուշադիր լինենք, կը տեսնենք որ չկայ մի բան, որ մենք ասած լինենք եւ այդ հարցում հետեւողական եղած չլինենք: Չկայ մի բան , որ մենք ասած լինենք եւ դա իրագործած չլինենք: Սակայն հարցերի մեծ մասը դեռ առջեւում է: Մենք նոր Սահմանադրութիւն ունենք , բայց այդ նոր Սահմանադրութիւնը իրագործելու, անշրջելի դարձնելու առումով, կարծում եմ Դաշնակցութիւնն ունի իր իւրայատուկ առաքելութիւնը: Իր իւրայատուկ դերակատարութիւնը , ազդեցութիւնը պէտք է ունենայ, որ կարողանայ այս նոր համակարգը, համակարգային փոփոխութիւնը իրական կեանքում իրագործի:
Հ.- Դաշնակցութիւնը տարիներ շարունակ պայքարել է, որպէսզի վերանայ մեծամասնական ընտրակարգը , հիմա փաստացի ունենք 100 տոկոս համամասնական ընտրակարգ: Ըստ որոշ գնահատականների «ռեյտինգ»ային նոր ընտրակարգը մեծամասնականի մէկ այլ փաթեթաւորմամբ ընտրակարգն է: Դուք մտահոգութիւն ունէ՞ք «ռեյտինգ»ային ընտրակարգի հետ կապուած:
Պ.- Անշուշտ ունենք: Նախ սա նորութիւն է, պէտք է ասեմ, որ համամասնականը 100 տոկոսով օրէնքի ուժով ֆիքսելը ` մեծ յաջողութիւն է, որը մենք պաշտպանել ենք 1991 թուականից սկսած: Մենք միշտ դրա ջատագովն ենք եղել: Եւ երբ իշխանութեան ենք գնացել, մեր տեսակէտը չի փոխուել: Մենք դա պնդել ենք եւ յաջողեցրել: Եղել են ուրիշները եւս, որ այդ տեսակէտն են ունեցել, ես չեմ ասում, որ միայն մենք ենք եղել: Բայց նա, որ Հայաստանի քաղաքական կեանքին տեղեակ է, գիտի, որ այդ հարցում առաջին օրուանից մինչեւ վերջ Դաշնակցութիւնն ունեցել է լոկոմոտիվի դերակատարութիւն: «Ռեյտինգ»այինի պարագայում, ունեցել ենք այլ տեսակէտ, մեր տեսակէտը չի ընդունուել: Մենք այն համոզումն ունէինք, որ ռեյտինգայինները պէտք է քուէարկուեն հանրապետութեան մակարդակով եւ ոչ թէ ընտրատարածքների: Երբ հանրապետութեան մակարդակով քուէարկուէին, ովքե՞ր կ՚ունենային հանրապետութեան մակարդակով հեղինակութիւն ` կամ քաղաքական դէմքերը, կամ մտաւորականները, կամ արուեստագէտները, գիտնականները , բայց ոչ թաղային հեղինակութիւնները եւ աւատապետականները: Նրանք հանրապետութեան մակարդակով չէին ունենայ այնքան հեղինակութիւն, որ կարողանային ընտրուել:
Հ.- Աւելի շատ փող կը բաժանէին պարոն Մարգարեան:
Պ.- Հայաստանի մակարդակով դա շատ դժուար պէտք է լինէր: Անկախ նրանից, որ փող բաժանելը նոյնիսկ ընտրատարածքի մակարդակով էլ անբարոյական է եւ անընդունելի: Այսօրուայ ռեյտինգային համակարգից այն տպաւորութիւնն եմ ունենում, որ աւագանու մեծ ընտրութիւնների է ասես վերածուել, որտեղ քաղաքական խնդիրը, քաղաքական յատկանիշը, գաղափարական կողմը նսեմացւում է: Ըստ էութեան ստուեր է ընկնում համամասնական ցուցակ հասկացողութեան վրայ: Ես դա ողբերգութիւն չեմ համարում, որովհետեւ ի վերջոյ ընտրութիւն է տեղի ունենում: Ողբերգական չեմ համարում նաեւ այն առումով, որ 100 տոկոս համամասնական արձանագրելուց յետոյ բարեփոխումներով մենք կարող ենք այս ռեյտինգայինի բացասական կողմը իջեցնել նուազագոյնի: Բոլոր օրէնքները չեն, որ 100 տոկոսով մարդու ցանկութեամբ են լինում: Ապրում ենք մի երկրում, ուր բազմակարծութիւն կայ եւ կարծիքները մէկը միւսով համալրւում են:
Հ.- Գո՞հ չէք այս ընտրակարգից:
Պ.- Մտահոգ եմ:
Հ.- Մտահո՞գ էք, որ կը յաղթի փող ունեցողը, հեղինակութիւն ունեցողը:
Պ.- Մտահոգ եմ , որ կ՚արժէզրկուի 100 տոկոս համամասնական ընտրակարգ հասկացողութիւնը:
Հ.- Իսկ Դուք թեկնածուների խնդիր չունե՞ք «ռեյտինգ»ային ընտրակարգով առաջադրուող:
Պ.- Թէ ունենք, եւ թէ չունենք: Եթէ նկատի պէտք է ունենանք, որ ռեյտինգային մակարդակով ովքեր են առաջադրւում. Օլիկարխներ մեր մէջ չկան, ֆէօդալներ մեր մէջ չկան, թաղային հեղինակութիւններ, յանցագործներ չունենք մեր մէջ: Այդ առումով դժուարութիւն ունենք: Դժուարութիւն չունենք այն առումով, որ ճիշտ մարդկանց ներկայացնենք:
Հ.- Մամուլը գրում է, որ գործարարների հետ էք բանակցութիւններ վարում:
Պ.- Ամէն ինչ դեռ առջեւում է, չպէտք է շտապել:
Հ.- Քիչ ժամանակ մնաց պարոն Մարգարեան:
Պ.- Ցուցակը կը հրապարակուի, եւ ամէն մարդ կը կարողանայ գնահատել, թէ ինչն ինչոց է: Այս մրցակցութեան մէջ, ինչ որ տեղ, մենք պարտաւորւում ենք տուրք տալ: Բայց այդ տուրքը պէտք է լինի այնքան, որ մեր դիմագիծը չխաթարուի: Եւ միւսների պարագայում էլ նոյնը պէտք է ասեմ: Հասկանում եմ ընտրապայքար է, մրցակցութիւն է եւ ամէն մարդ պէտք է անի առաւելագոյնը, որ կարողանայ աւելին յաջողել: Ինչորտեղ մենք այդ տգեղ սովորութիւններին տուրք ենք տալիս: Այդ տուրքի չափաբաժինը այնքան մեծ չպիտի լինի, որ մենք այլակերպուենք, ամենամեծ վտանգը դա է: Կարծում եմ, մենք ունենք այն ուժը , որ գայթակղութեանը դիմանանք, պահենք մեր սեփական դիմագիծը, մեր ինքնուրոյնութիւնը, որպէսզի խորհրդարանում ներկայութեան դէպքում Դաշնակցութեան խօսք կարողանանք ասել, Դաշնակցութեան մտքերն ու գաղափարները կարողանանք առաջ տանել եւ մեր յայտարարած ծրագրերն իրագործել:
Հ.- Ձեր քարոզարշաւը ենթադրում եմ աւելի զուսպ է ընթանալու:
Պ.- Ինչ ասել է զուսպ. լկտի չենք լինելու, ուրիշներին չենք անարգելու:
Հ.- Ժողովուրդը սիրում է կտրուկ յայտարարութիւններ, դիպուկ գնահատականներ:
Պ.- Կտրուկը լկտիութիւն չի, կտրուկը վճռականութիւն է այն սկզբունքների նկատմամբ, որոնց մարդ հաւատում է: Այո, ես հաւատում եմ, որ մենք պատերազմի մէջ ենք: Եւ իրաւունք չունենք քաղաքական դաշտում, ընտրապայքարի համար, մէկ քուէ աւել կամ պակաս ունենալու համար, Հայաստանում ցնցումային իրավիճակ ստեղծել: Իրաւունք չունենք , որովհետեւ պատերազմի մէջ ենք, սահմանն անհանգիստ է եւ ամէն վայրկեան կարող է պատերազմ լինել: Ոչ ոք իրաւունք չունի անզգոյշ լինելու: Ոչ ոք իրաւունք չունի այս աշխարհում միայն իրեն տեսնել: Նոյնիսկ այս թէժ պայքարում, որը պէտք է թէժ լինի, իրական, այդուհանդերձ առաջին հերթին իշխանութիւնները, յետոյ բոլոր քաղաքական կուսակցութիւններն առանձին վերցրած , իրենց պատասխանատու զգան, որ իրենք պատերազմի մէջ գտնուող ժողովուրդ են, սահմանն անհանգիստ է, բանակցութիւնների սեղանի վրայ առաջընթաց չկայ, ամէն վայրկայն հնարաւոր են պատերազմական լայնամաշտաբ գործողութիւններ: Վերջ ի վերջոյ մենք խորհրդարան ենք ուզում մտնել, որպէս կուսակցութիւն Հայաստանի համար: Ուրեմն Հայաստանի անվտանգութիւնը աւելի բարձր արժէք է, քան մեր առանձին անհատների կամ կուսակցութիւնների յաջողութիւնը: Ուրեմն պէտք է լինենք զգոյշ: Զգոյշ լինել, չի նշանակում զիջել, համակերպուել: Նշանակում է չպէտք է աւելորդ անզգուշութիւն ունենանք երկիրը տանելու դէպի այլ տեղ: Պարզ ու յստակ է եթէ մենք ներսում խնդիր ունենանք , թշնամուն կ՚ուրախացնենք: Մենք պէտք է կարողանանք այս ընտրութիւններն անցկացնել հեզասահ:
Հ.- Ձեր խօսքերն եմ մէջ բերում.«մենք փող չունենք ընտրակաշառք բաժանելու եւ դէմ ենք դրան, մենք լծակներ չունենք մարդկանց վրայ ճնշում բանեցնելու, վախեցնելու, ահաբեկելու, յանցագործ աշխարհին մղելու, որ դերակատար դառնայ»: Բա ինչ ունէք:
Պ.- Մենք գաղափարախօսութիւն ունենք, ծրագիր ունենք, կենսագրութիւն ունենք: Մենք ապացուցել ենք , որ հետեւողական ենք մեր…
Հ.- Մեր օրերում դա բաւարա՞ր է:
Պ.- Այո՛, ես կարծում եմ, որ բաւարար է: Ես չեմ ուզի շատ քուէ ունենալու համար անել մի բան, որ յետոյ իմ յաջորդները դրա համար ամաչեն: Ես կ՚ուզեմ այն քուեն ունենալ, որն ունեմ, չկորցնեմ ունեցածս քուեն, չկորցնեմ ժողովրդի գիտակցաբար ունեցած համակրանքը Դաշնակցութեան նկատմամբ: Ամբողջ հարցը սա է: Չկայ մի բան, որ մենք մի բան ասած լինենք եւ արած չլինենք: Մենք հայ-թրքական յարաբերութիւնների հետ կապուած կառավարութիւնից դուրս ենք եկել: Մենք կառավարութիւն ենք մտել այն ժամանակ, երբ հարիւրամեակի ուղերձն է տեղի ունեցել, որով հիմնականում ջրուել է այդ փաստաթուղթը: Այսինքն, մենք ինչ ասել ենք, իրագործել ենք: Միայն մենք ենք եղել, որ ծրագիր ենք ունեցել, միակ քաղաքական ուժն ենք եւ դա ասում եմ իբրեւ փաստ, որ տնտեսականայ այլ համակարգի կողմնակից ենք: Այսինքն, բոլոր կուսակցութիւններն անխտիր լիբերալ տնտեսական համակարգի կողմնակից են, 1990 թուականից մինչ օրս Հայաստանն առաջնորդուել է լիբերալ ազատական տնտեսական կարգով: Դա է եղել պետական քաղաքականութեան մօտեցումը: Մենք այս Սահմանադրութեան մէջ մեր ճիգ ու ջանքով բերել ենք սոցիալական, շուկայական տնտեսական կարգ:
Հ.- Կարելի՞ է արձանագրենք մեր իրականութիւնն ինչպիսին է. մարդ որն ունի օրուայ հացի խնդիր եւ մարդ, ով անգամ չունի այդ խնդիրը նախընտրում է 5 հազար, 10 հազար, 20 հազար դրամը, քան վաղը լաւ ապրելու խոստումը:
Պ.- Ես կարծում եմ օր-օրի դրա տոկոսը պակասում է: Ես ընդունում եմ, որ ժողովրդավարութիւնը, դեմոկրատիան, կ՚իրագործուի ամբողջութեամբ, ժողովուրդը գիտակցաբար կը գնայ ընտրութեան եւ կը քուէարկի միայն այն ժամանակ, որ սոցիալական ինչ որ միջին ապահով վիճակ գոյութիւն կ՚ունենայ: Սա բնական է, այսինքն ժողովրդավարութիւնը սոցիալական պայմաններով պայմանաւորուած երեւոյթ է: Ժողովրդի չքաւորութիւնը չի նպաստում, որ դու երկրի ներսում կարողանաս ժողովրդավարութիւն ստեղծել: Ընդունում եմ, որ մարդ 5,10, 20 հազարով գայթակղուի օրուայ հարց լուծելու համար, քուէարկի, բայց եթէ մարդ ունենայ սոցիալական այնպիսի վիճակ, որ այդ 5,10,20 հազարը իրական գնահատի եւ հասկանայ, որ իր վաղուայ օրը մէկ այլ տնտեսական ծրագրով է, որ պէտք է աւելի լաւ դառնայ: Եթէ դա կարողանայ գիտակցել…
Հ.- Ո՞նց էք անելու որ նա դա գիտակցի:
Պ.- Մենք բաց գիրք ենք Հայաստանում, 26 տարի է, ժողովրդի առաջ ենք: Այս ընտրութեան, ընտրարշաւի ժամանակաշրջանն էլ պէտք է օգտագործենք բացատրելու, թէ մեր տարբերութիւնն որն է: Գիտէ՞ք ընտրարշաւի ժամանակ ես պատահում է, որ նայում եմ երբ կուսակցութիւնները խօսում են եւ նկատում եմ, որ բոլորը նոյն բաներն են ասում. Կաշառակերութեան դէմ են, անգործութեան դէմ են:
Հ.- Նոյն ելոյթներն են:
Պ.- Նոյն ելոյթներն են եւ ես ուզում եմ ասել, իրենք ինչի՞ն են հաւատում, սոցիալական արդարութեանը, թէ լիբերալ տնտեսութեանը: Նրանք լիբերալ տնտեսութեան հետեւորդ են, որը հէնց սրան է բերելու, որ այսօր գոյութիւն ունի: Մենք ենք, որ տարբեր ենք մտածում: Ես ուզում եմ, որ ժողովուրդը հասնի այն գիտակցութեան մակարդակի, որ կարողանայ լաւ ճանաչել, մենք կարողանանք մեզ լաւ ներկայացնել, հասանելի լինենք ժողովրդին, որն առնուազն իմանայ, թէ որն է տարբերութիւնը Դաշնակցութեան եւ միւս կուսակցութիւնների: Ընտրութիւնը վերջին հաշուով հէնց դա է` այսինքն կուսակցութիւնների տարբերութիւնն է, որ պատճառ է դառնում, որ մարդ ընտրութիւն կատարի: Ամէն մարդ պէտք է հարց տա, ո՞րն է այս կուսակցութիւնների տարբերութիւնը, ինչո՞ւմն է Դաշնակցութեան տարբերութիւնը միւս կուսակցութիւններից. Կառուցային հասկացողութեամբ, ազգային հեռանկարի պատկերացումով, կուսակցական մօտեցումներով, բարոյական արժեչափերով:
Հ.- Լաւ բառեր էք ասում, բայց դժուար է պայքարել փողի դէմ , ո՞նց էք բռնելու փող տուողի ձեռքը:
Պ.- Նախքան փող տուողի ձեռքը բռնելը, պէտք է կարողանամ իմ աշխատանքով ժողովրդին լուսաբանել, որ փողը ճիշտ միջոց չի, որ դրանով մեր վիճակը չի լաւանայ, մենք այլ բանի պէտք ունենք, որ վիճակը լաւանայ: Անկեղծ ես հաւատում եմ որ օրըստօրէ դրամի դերակատարութիւնը ընտրութեան հարցով նուազում է:
Հ.- Ինչպէս է նուազում, ասում են 100 տոլար են բաժանելու:
Պ.- Այսինքն այլեւս 5 հազար դրամը դերակատար չի, 100 տոլարին են դիմում: Փաստը կայ, որ այսօր դրամի դերակատարութեան չափը իջել է: Ասեմ, նախորդ ընտրութիւններին էլ կողքից լսել եմ, այն կուսակցութիւնները, որ փող են բաժանել, խոստովանում են, որ 20 տոկոսով է արդիւնք տուել, 25 տոկոսով, մնացածը մսխուել է: Դա ինչ արդիւնք է, դա արդի՞ւնք է որ եթէ անգամ մարդիկ փող են վերցրել, չեն քուէարկել այնպէս, որ ակնկալուել է, թէ պէտք է քուէարկեն: Կարծում եմ փողի դերակատարութիւնը նուազում է եւ մեր ժողովրդի այս 25 տարուայ քաղաքական փորձով քաղաքական գիտակցութիւնն է բարձրանում: Եւ ամենակարեւոր հարցը, որ ես արծարծում եմ, նախքան ընտրութիւնը ժողովուրդը պէտք է գնահատի, թէ կուսակցութիւններն ինչով են իրարից տարբեր:
Հ.- Պարոն Մարգարեան, ինչպէ՞ս գնահատի, կուսակցութիւններն անգամ գաղափարախօսութիւն չունեն, ծրագիր չունեն անգամ, միայն ուղերձներով են հանդէս գալիս:
Պ.- Թող հէնց այդպէս էլ գնահատեն, որ այս կուսակցութիւնը չունի, միւսն ունի: Դա էլ ընտրութեան ձեւ է: Սրանք գաղափարախօսութիւն չունեն, ծրագիր չունեն, չգիտեն ինչ պէտք է անեն, միւս ուժն ունի, գիտի ինչ է ուզում անել:
Հ.- Մի հարց, որը գուցէ առաջին հայեացքից շատ պարզունակ հնչի, ի՞նչ տարբերութիւն ձեր եւ հանրապետականի միջեւ: Ես շարքային ընտրող եմ, որոշել եմ, որ ձայնս տալու եմ իշխանութեանը: Ինչո՞ւ պէտք է տամ իշխանութեան մէջ փոքրամասնութիւն կազմող Դաշնակցութեանը եւ ոչ մեծամասնութիւն կազմող Հանրապետականին:
Պ.- Պէտք է գնահատել, թէ այդ կուսակցութեան դերակատարութիւնն ինչպիսին է եղել: Հէնց այդ ամբողջութեան մէջ, որ Դուք ասում էք, այդ ամբողջութեան մէջ այդ փոքրամասնութեան դերակատարութիւնը ինչ է եղել, ազդեցութեան չափը որքան է եղել, դէպի որ ուղղութիւն է եղել: Մենք համակերպուած չենք եղել, մենք կցորդ չենք եղել, որ մէկի հետեւից քայլէինք: Մենք ունեցել ենք մեր սեփական տեսակէտը, մեր սեփական ծրագիրը, պահանջները եւ դրանց ենք հետամուտ եղել: Մենք այնտեղ մեր դիմագիծը չենք կորցրել, մենք մեր սեփական դիմագծով ենք ներկայ եղել: Եւ փորձել ենք մեր չափով ազդել եւ ազդել ենք: Վերջիվերջոյ միակ ուժն ենք եղել Հայաստանում, որ միշտ խօսել ենք, որ իշխանութիւնները պէտք է այնպէս ձեւաւորուեն, որ մէկ ուժ չունենայ ամէն ինչ, միւսները ոչինչ: Փաստօրէն այս Սահմանադրութեամբ ստեղծուել է այդ վիճակը: Անկարելի է որ մէկ քաղաքական ուժ ունենայ ամէն ինչ, դա Դաշնակցութեան մասնակցութեան, Դաշնակցութեան դերակատարութեան արդիւնքն է:
Հ.- Բայց վերջնական որոշում կայացնողը Հանրապետականը չի՞:
Պ.- Անշուշտ այդպէս է: Վերջնական իրենք կամ այդ որոշումը կը կայացնեն, կամ էլ այդ համագործակցութիւնը չի լինի, որովհետեւ համագործակցութիւնը չի լինում յանուն համագործակցութեան, համագործակցութիւնը լինում է յանուն ինչ որ ծրագրի իրագործման:
Հ.- Ընտրութիւններից յետոյ հնարաւո՞ր է շարունակուի ձեր համագործակցութիւնը: Ես յիշում եմ, երբ համաձայնագիրը ստորագրւում էր, դաշնակցականները յաճախ էին նշում, որ սա կարճաժամկէտ չէ, երկարաժամկէտ հեռանկարային է:
Պ.- Այս կառավարութեան ծրագրի հիմքում, այն պայմանագիրը, որ ստորագրել ենք հեռու գնացող ծրագիր է ենթադրում: Եւ ես հաւատում եմ, որ այդ ծրագրի իրագործումով է, որ Հայաստանում իրական փոփոխութիւններ տեղի կ՚ունենան: Կեանքը կը փոխուի դէպի դրականը:
Հ.- Գո՞հ էք Կարէն Կ՚արապետեանի աշխատանքից:
Պ.- Ես այդպէս չեմ գնահատում: Կան դրական փոփոխութիւններ, որ շատ լաւ է, կան որոշ խնդիրներ, որոնց վերաբերեալ մենք տարբեր տեսակէտներ ունենք: Ունենք տարբեր շեշտադրումներ, բայց ընդհանուր առմամբ եթէ դժգոհ լինէինք, պէտք է այլ կեցուածք ունենայինք:
Հ.- Հանրութեան մէջ մի տեսակ կարծրացած մտածելակերպ կայ, որ Դաշնակցութիւնը Ղարաբաղեան եւ Ցեղասպանութեան ճանաչման հարցի լուծողն է, ջատագովն է: Դաշնակցութեանը ընկերային խնդիրներ լուծող որպէս չեն ընկալում:
Պ.- Հետաքրքիր մի բան ասեմ, ցեղասպանութեան հարցն էլ, Ղարաբաղի հարցն էլ հայ ժողովրդի հարցն է: Այս հարցի կապակցութեամբ ամէն ընտրող կարո՞ղ է ասել, թէ կուսակցութիւնները, որ մասնակցում են ինչ մօտեցումներ ունեն:
Հ.- Ղարաբաղի հարցով Հ.Ա.Կ.-ը յստակ յայտարարել է, միակ ուժն է, որ յայտարարել է:
Պ.- Մէկ-երկուսը կան: Բայց բոլորը յայտարարե՞լ են: Ժողովուրդը գիտի՞, որ այս ուժը եթէ գայ Ղարաբաղի հարցով այսպիսի մօտեցում կ՚ունենայ, Ցեղասպանութեան հարցով այս տեսակի մօտեցում կ՚ունենայ, Ջաւախքի հարցով, Ջաւախահայութեան հարցով այս:
Հ.- Բայց դուք ընկերային խնդիրներ լուծող չէք ընկալւում:
Պ.- Ընկերային հարցով այո, մենք ոչ մի ժամանակ չենք եղել այն չափով իշխանութիւն, որ կարողանանք սոցիալական հարցերին ընդհանուր լուծում տալ: Եւ մեր այսօրուայ ճիգ ու ջանքը դա է: Ցանկանում ենք մասնակցել ընտրութեանը եւ ունենալ յաջողութիւն այն չափով, որ կարողանանք այդ ընկերային հարցերին լուծում տալ: Բայց այնպէս չի, որ մենք խնդիրներ չենք լուծել, լուծել ենք, ընդունում եմ, որ չենք կարողացել այնքան որ Հայաստանի ընկերային-տնտեսական կեանքում շրջադարձ տեղի ունենայ, դէպի դրականը, թռիչքային զարգացում տեղի ունենայ, որովհետեւ համապատասխան մանդատ չենք ունեցել ժողովրդից: Եւ եթէ այսօր իրական արդարութիւն պէտք է հաստատուի Հայաստանում, եթէ պէտք է այդ արդարութեան հիման վրայ Հայաստանը զարգանայ ես հաւատացած եմ, որ Դաշնակցութիւնը անհրաժեշտութիւն է: Յաճախ փորձում են վախեցնել Դաշնակցութեանը հէնց Ղարաբաղի, Թուրքիոյ, Ցեղասպանութեան հարցերով, մոռանալով, որ մենք պատերազմի կուսակցութիւն չենք, մենք պատերազմ բերող կուսակցութիւն չենք: Մեր վճռականութիւնը կռուարարութիւն չի: Մեր վճռականութիւնը դրսեւորւում է կեցուածքների առումով: Ես հաւատում եմ, որ այս վճռականութիւնը եթէ մենք չցուցաբերենք, անպայման պատերազմ ենք դիմագրաւելու:
Հ.- Կէս կատակ կէս լուրջ լսում եմ, որ եթէ Հայ Դատի հարցը լուծուի Դաշնակցութիւնը կը փակուի:
Պ.- Եթէ Հայ Դատի հարցը լուծուի իր ամբողջութեան մէջ, մենք կ՚ունենանք ամբողջական Հայասատան, ողջ հայութեամբ, Հայաստանում կը լինի արդարութիւն, զարգացում, Հայաստանը կը լինի նախանձելի երկիր, բոլոր հայերի համար ձգող երկիր: Եթէ խնդիր չլինի Հայաստանում, Դաշնակցութիւնը պէտք չի լինի Հայաստանին:
Հ.- Պարոն Մարգարեան վերադառնալով Ղարաբաղի հակամարտութեանը: Հ.Ա.Կ.-ի տեսակէտին ծանօթ էք, մէկ շաբաթ առաջ մեր տաղաւարում Լեւոն ԶուրաՊեանը յստակ յայտարարեց, որ ընտրութիւններին գնում են հաշտութիւն կարգախօսով , ինչ է այն իրենից ենթադրում, որ պէտք է գնալ փոխզիջումների , հակառակ դէպքում փոխզիջումների այլընտրանքը պատերազմն է: Նախ ինձ հետաքրքիր է ձեր գնահատականը, Ձեր տեսակէտը:
Պ.- Դրա մէջ կայ մի մեծ աւանտիւրա (արկածախնդրութիւն): Փոխզիջում, Թող մէկը ինձ համար յստակեցնի ` Ադրբեջանն ինչ է զիջում, որպէսզի ես խօսեմ մեր զիջումի մասին: Իրենք ունե՞ն դրա պատասխանը: Ուզում են խաղաղութիւն: Ատրպէյճանը ոնց է ուզում խաղաղութիւն: Խաղաղութիւնը մենք ենք պարտադրել: Այո՛, ամէն ինչի մէջ ճկունութիւն է պէտք, բայց ինչի հաշուին, հայրենիքի՞ հաշուին, մեր անվտանգութեա՞ն հաշուին, մեր լինել-չլինելո՞ւ հաշուին: Եթէ մէկը գիտի թէ Ատրպէյճանն ինչ է զիջում, թող մեզ ասի, արագ կը կողմնորոշուենք, մենք էլ գնանք զիջումի, թէ չգնանք զիջումի:
Հ.- Իրենք ասում են.-«Այն ինչ կայ բանակցութիւնների սեղանին ի կատար ածել ըստ էութեան»:
Պ.- Ո՞նց, ինչ է դա:
Հ.- Տարածքների վերադարձ, ժամանակաւոր կարգավիճակ, վերջնական կարգավիճակ, խաղաղապահների տեղակայում:
Պ.- Ո՞րն է դրա երաշխիքը: Երաշխիքը ո՞րն է լինում: Թող ճանաչեն Ղարաբաղի անկախութիւնը, բոլոր միւս հարցերում նստենք բանակցութեան: Հարցը ստեղծուել է դրանից: 88 թուականից ժողովուրդը ելել է, ասել է Ղարաբաղը մերն է: Այս հարցը լուծուո՞ւմ է: Եթէ այս հարցը լուծւում է, այո ամէն ինչի մասին էլ կարելի մտածել: Բայց եթէ այս հարցը չի լուծւում, ինչի՞ մասին է խօսքը: Երբ ես ասում եմ ամէն ինչի մասին, դա չպէտք է շփոթեցնի որոշներին, որովհետեւ եթէ ղարաբաղը պէտք է անկախ պետականութիւն լինի, պէտք է ունենայ կենսական տարածք, զարգացման կարելիութիւն պէտք է ունենայ, վերջ ի վերջոյ առաջին հարցը գոյութիւն ունի, Ատրպէյճանը ընդունո՞ւմ է Ղարաբաղի անկախութիւնը, թէ՞ ոչ , եթէ ընդունում է նախ պէտք է իմանալ Ղարաբաղի ժողովուրդը ի՞նչ է ուզում, այդ ինքնորոշո՞ւմը ինչպէս է կատարում , այդ ինքնորոշման հետ նաեւ մերոնք պէտք է հաշտուեն, հոյ մենակ Ատրպէյճա՞նը չպիտի հաշտուի: Պէտք է հասկանանք, թէ այս 25 տարուայ կռիւը ինչի համար էր:
Հ.- Դուք լուծումը տեսնում էք:
Պ.- Լուծումը տեսնում եմ` Ատրպէյճանը պէտք է ընդունի Ղարաբաղի անկախութիւնը:
Հ.- Չի ընդունում Պարոն Մարգարեան:
Պ.- Չի ընդունում, մենք էլ շարունակում ենք: Ինչո՞ւ պէտք է պայքարից յոգնենք , ինչո՞ւ նահանջենք: Նահանջը կը տանի կործանման: Նահանջը չունի ապահով թիկունք: Նահանջը մինչեւ կործանում է շարունակւում: Սա է իրականութիւնը , սա պատմութեան դասն է, որ մենք պէտք է վերջապէս հասկացած լինել: Նահանջելով չի, որ ազգի ապագան կերտում են, ոչ էլ կռուարարութեամբ են կերտում: Սկզբունքայնութեամբ, վճռականութեամբ, հաստատակամութեամբ եւ զոհաբերութեամբ է, որ կարելի է ապագայ կերտել: Ոչ ոք մեզ ապագայ չի նուիրի, մենք պէտք է կերտենք մեր ապագան: Դրա համար գին ենք վճարել, անցած 25 տարիներին, զոհ ենք տուել, շրջափակման մէջ ենք եղել, հազար ու մի դժուարութիւն ենք կրել, հիմա ինչի՞ դիմնաց տանք: Եւ տալուց յետոյ, ինչ վիճակի մէջ կը յայտնուենք: Սրանց պատասխաններն իրենք ունե՞ն: Եթէ խօսքը Ղարաբաղի ինքնորոշման մասին է, ապա առաջին խօսքը վերաբերում է Ղարաբաղին: Եթէ Ղարաբաղի ժողովուրդը որոշի, որ Ատրպէյճանի կազմում պէտք է մնայ, (ժպիտով)` ես դրան էլ եմ դէմ, Ղարաբաղը Հայաստան է, հայ ժողովուրդը պէտք է որոշի:
Հ.- Ինչ տարբերութիւն Հայաստանի եւ Հայաստանից դուրս ապրող դաշնակցականի միջեւ:
Պ.- Հայաստանից դուրս դաշնակցականները տառապում են:
Հ.- Ինչո՞ւ:
Պ.- Որովհետեւ Հայաստանում չեն, որովհետեւ չեն կարողանում ուղղակի, անմիջական եւ ամենօրեայ մասնակցութիւն ունենալ: Ես էլ եմ այդպիսի դաշնակցական եղել: Ես էլ եմ Սփիւռքում եղել: Իմ ամենամեծ տառապանքը եղել է, երբ Հայաստանը դեռ անկախ չէր: Իմ ամենամեծ տառապանքը եղել է այն, որ ես իբրեւ հայ, հայկական ճակատագրին մաս կազմելու իմաստով, ամենօրեայ պայքարի հնարաւորութիւն չեմ ունեցել, աշխատանքի դաշտ չեմ ունեցել: Դա եղել է իմ ամենամեծ տառապանքը: Հայաստան եմ եկել հազար ու մի զրկանք եմ տեսել, բանտ եմ մտել, դուրս եմ եկել, մի պահ անգամ չեմ փոշմանել, որովհետեւ համարել եմ, որ ես բնական վիճակում եմ: Եթէ դաշնակցականի հիմնական արժէքը Հայաստանն ու հայ ժողովուրդն են եւ այդ գաղափարին ծառայելը, բնականաբար դա առաջին հերթին եւ ամբողջութեամբ հնարաւոր է իրագործել Հայաստանի առօրեայ կեանքին մասնակից լինելով: Այդ մարդիկ ակամայ են ապրում դրսում: Դրսում էլ փորձում են ամէն ինչ անել Հայաստանի ու հայ ժողովրդի համար: Բայց ես իրենց ներաշխարհը ճանաչելով, գիտեմ որ տառապում են, որ Հայաստանում չեն ծնուել, Հայատանում չեն մեծացել, Հայաստանին չեն մերուել, Հայաստանի այսօրուայ կեանքին ամբողջական մասնակցութիւն չունեն:
Հ.- Ներքաղաքական մասով այստեղի եւ դրսի դաշնակցականների տարաձայնութիւնները շա՞տ են: Մամուլը շատ գրեց:
Պ.- Ո՛չ : Շինծու բաներ են: Որքան որ Հայաստանի կառոյցի մէջ կան տարբեր տեսակէտներ եւ տարբեր մօտեցումներ, այդքան էլ կայ ամբողջ կուսակցութեան մէջ: Մենք կենդանի օրգանիզմ ենք: Դաշնակցութեան ստեղծուելու պատճառը եւ այսօրուայ գոյութեան պատճառը Հայաստանն ու հայ ժողովուրդն են: Մենք դաշնակցական չենք դարձել, որ Արմէն Ռուստամեանին, Աղուանին, Դաւիթ Լոքեանին սարքենք նախագահ, վարչապետ: Դա մեր կեանքի նպատակը չի: Մեր կեանքի նպատակը Հայաստանն ու հայ ժողովուրդն է, առաջինը սա է, որ մեզ կենսունակ է պահում: Երկրորդը մեր կարգապահութիւնն է. Որ մենք կարողանում ենք հասկանալ, որ ժողովրդավարութիւն, նշանակում է մեծամասնութեան տեսակէտ, որին պէտք է ենթարկուել: Եւ երրորդ պատճառը մենք բարոյական արժէքների ենք հաւատացել, մենք մեր կանոնագրից, ծրագրից վեր հաւատացել ենք բարոյական արժէքների, որոնք ամէն մի դաշնակացականի համար ստեղծում են որոշակի պարտաւորուածութիւն: Մենք մեր Հայրենիքը սիրում ենք մեզնից աւելի: Դրա համար ենք ասում հայրենիքի խաթէր չի կարելի երկիրը վտանգել: Դա մեր էութիւնն է, այլապէս ես պատճառ չունեմ Դաշնակցութեան անդամ լինելու:
Հ.- Նախկին պաշտօնեաները փորձում են գտնել իրենց ընդդիմադիր դաշտում, Դուք ինչպէս էք վերաբերւում:
Պ.- Անձնաւորուած ոչ մէկի մասին չեմ ուզում խօսել: Ես այսպէս եմ մտածում, եթէ ես 10- 15 տարի մի թիմի մաս եմ կազմել, աշխատել եմ, պաշտօն եմ ունեցել, եւ այդ տարիների ընթացքում ցոյց չեմ տուել, որ որեւէ հարցով տարբեր եմ մտածում, որեւէ հարցով բախման մէջ եմ, չեմ կարող հասկանալ , որ եթէ օրերից մի օր պաշտօնեայ չեմ, կարող եմ լինել ընդդիմադիր: Սա լաւ երեւոյթ չի:
Հ.- Դաշնակցութեան մէջ նման երեւոյթներ եղե՞լ են:
Պ.- Մեր մէջ դրա հակառակ օրինակը կայ: Մարդիկ կան եւ հարիւրաւոր, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով կուսակցութիւնից հեռացուել են, բայց մինչեւ հիմա յարգալից մօտեցում ունեն Դաշնակցութեան նկատմամբ եւ իրենց սխալ չեն պահել: Իհարկէ եղել են վատերն էլ, ամէն տեղ էլ վատերը կան: Մեր մէջ մեծ է այն տոկոսը, որ հեռացուելով դաշնակցութիւնից հոգով մնացել են դաշնակցական եւ փորձում են արդարացնել իրենց, որ դաշնակցական են: Ես դա գնահատում եմ: Դա նաեւ մթնոլորտի արդիւնք է: Մարդը պէտք է իր հաւատարմութեան մէջ լինի հետեւողական: Մէկը եթէ մի պարագայում հետեւողական չի ուրիշ պարագայում նոյնպէս չի կարող լինել հետեւողական:
Հ.- Պարոն Մարգարեան մենք ընթանալու ենք յոյսի եւ զարգացման ճանապարհով: Սա ռոմանտի՞զմ է, պարզապէս լաւատեսութի՞ւն է, թէ իրականութիւն` ճիշտ գնահատելու հմտութիւն:
Պ.- Ես ձեզ ասացի, որ այս կառավարութիւնով յոյսի դռնակ է բացուել: Փոփոխութիւնները ակնյայտ են եւ այդ փոփոխութիւնները յոյս են ստեղծել: Ես ասել եմ, որ մենք ոչ մէկի հետ համագործակցելու դժուարութիւն չունենք` մեր յայտարարած նպատակների եւ ծրագրերի համար: Մենք Հայաստանում թշնամիներ չունենք, մեր թշնամիները սահմանի այն կողմում են:
