0
0
Արցախի հիմնահարցի լուծման համար, յատուկ խորհրդաժողով-հանդիպում մը տեղի պիտի ունենայ, Յունիս 25-ին, Ռուսիոյ նախագահ Տմիթրի Մետվետեւի հրաւէրով, մասնակցութեամբ Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի նախագահներուն:
Յատկապէս ազերի կողմն է որ, այս հանդիպումը կը նկատէ վերջին առիթը, զարմանալիօրէն ազդանշանէն առաջ իսկ կրաւորական ու մերժողական մօտեցումներ կիրարկելով: Իր ազդանշանէն առաջ իսկ, Քազանի հանդիպումը, իր վրայ կեդրոնացուցած է բոլորին ուշադրութիւնը: Ըստ ‘‘Քարնեկի’‘ հիմնադրամի աւագ վերլուծաբան Թոմաս Տը Վաալի, Մայիս 26ին երեք միջնորդ երկիրներու ղեկավարներու կողմէ եղած յայտարարութենէն պարզ դարձած է, որ կը մօտենայ ճշմարտութեան պահը: Տը Վաալ, անդրադառնալով Ռուսիոյ, Ֆրանսայի եւ Միացեալ Նահանգներու նախագահներու համատեղ յայտարարութեան` զայն անուանած է հակամարտութեան վերաբերեալ վերջին տարիներուն եղած ամենակարեւոր միջազգային յայտարարութիւններէն մէկը: Ըստ Վերլուծաբան Տը Վաալի, Քազանի մէջ նախագահ Տմիթրի Մետվետեւ` Ֆրանսայի եւ Միացեալ Նահանգներու միջնորդներու աջակցութեամբ, վճռական քայլ պիտի կատարէ նախագահներ Ալիեւի եւ Սարգսեանի կողմէ, արդէն հինգ տարիէ ի վեր քննարկուող Հիմնարար սկզբունքներու մասին փաստաթուղթի ընդունման ուղղութեամբ:
Անոր կարծիքով, համեմատելով Քոսովոյի` Արցախի հակամարտութեան շատ աւելի քիչ ուշադրութիւն կը դարձուի, սակայն անիկա կ՛ընթանայ չափազանց զգայուն տարածաշրջանի մը մէջ: Նշելով, որ Արցախի հակամարտութեան շուրջ խաղաղութեան հաստատման գործընթացը կախուած է Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի նախագահներու քաղաքական կամքէն` վերլուծաբանը շեշտած է, որ օտարերկրեայ տէրութիւններուն կողմէ եւս պէտք է լուրջ մօտեցում ցուցաբերուի, եւ եթէ խաղաղութեան հաստատման ուղղուած ջանքերը հաւանութեան չեն արժանանար պետութիւններուն կողմէ, ապա միջազգային հանրութիւնը պէտք է սատարէ նախագահներու վճռականութեան:
‘‘Եթէ կողմերէն մէկը որոշէ վերսկսիլ ռազմական գործողութիւններուն, եւ այդ կողմը պիտի ըլլայ… Ատրպէյճանը, ապա այդ քայլը աղէտալի հետեւանքներ պիտի բերէ’‘ կը շեշտէ Տը Վաալ, եզրակացնելով թէ Քազանի հանդիպումը ցոյց պիտի տայ` արդեօք Կովկասի մէջ աւելցած է պատերազմի ծաւալմա՞ն, թէ խաղաղութեան հաստատման հաւանականութիւնը:
Միւս կողմէ, թրքական ‘‘Զաման’‘ օրաթերթի յօդուածագիր Ֆիքրեթ Էրթան կը գրէ, որ այս հանդիպումը, տագնապի խաղաղ լուծման վերջին առիթն ու յոյսն է: ‘‘Հայ–իրանեան յարաբերութիւններն ու քազանեան վեհաժողովը’‘ խորագիրով իր յօդուածին մէջ ան կ՛անդրադառնայ հայ-իրանեան յարաբերութիւններուն, Իրանի նախագահ Մահմուտ Ահմատինեժատի Հայաստան այցելութեան յետաձգման պատճառներուն, Արցախի հիմնախնդիրի լուծման հոլովոյթին վերաբերեալ Թեհրանի դիրքորոշումին եւ Քազանի մէջ տեղի ունենալիք հանդիպումին: ‘‘Մեր դրացիներուն` Հայաստանի եւ Իրանի միջեւ յարաբերութիւնները, զորս կարելի է ուժեղ, սերտ եւ խորքային բնութագրել, կը գտնուին բարձր մակարդակի վրայ: Այդ յարաբերութիւնները առաւել բարձր մակարդակի հասցնելու համար երկու երկիրներու ղեկավարները կ՛իրականացնեն փոխադարձ այցելութիւններ, դէմ առ դէմ հանդիպումներ: Իրանի նախագահ Մահմուտ Ահմատինեժատ վերջերս պէտք էր Հայաստան այցելէր: Սակայն Յունիս 6-ին նախատեսուած այցելութիւնը վերջին պահուն չեղեալ յայտարարուեցաւ, որուն պատճառներուն մասին առայժմ այնքան ալ յստակ տեղեկութիւն չկայ’‘, կը գրէ Էրթան` աւելցնելով. ‘‘Այցելութեան չեղեալ յայտարարման պատճառներուն մասին Հայաստանի նախագահի մամլոյ քարտուղար Արմէն Արզումանեան յայտարարեց, որ Մահմուտ Ահմատինեժատի Հայաստան այցելութիւնը յետաձգուած է կողմերու փոխադարձ համաձայնութեամբ, եւ անիկա տեղի պիտի ունենայ աւելի յարմար ժամանակամիջոցի մը ընթացքին: Իսկ Ահմատինեժատի մամլոյ քարտուղար Հասան Սալեհին յայտարարեց, որ այցելութիւնը յետաձգուած է փաստաթուղթերու պատրաստ չըլլալուն պատճառով. անոնք պէտք է ստորագրուէին հայկական կողմի հետ` այցելութեան ընթացքին: Իսկ թէ ի՞նչ փաստաթուղթեր էին անոնք, ի՞նչ բովանդակութիւն ունէին, յայտնի չէ: Ենթադրութիւնները հիմնականին մէջ կը կառուցուին այն հարցին շուրջ, թէ Իրան կողմ է Արցախի մէջ գոյավիճակի պահպանման` կարծելով, որ ատոր վերացումը բացասաբար պիտի ազդէ շրջանին մէջ իր կշիռին եւ դերակատարութեան վրայ: Բացի ատկէ, Իրան դէմ է Լեռնային Ղարաբաղի եւ անոր յարակից շրջաններուն մէջ խաղաղապահ ուժերու հաւանական տեղակայումին, ուժեր, որոնց ենթադրաբար մաս պիտի կազմեն ամերիկեան կամ ՆԱԹՕ–ի ուժերը: Իրանը բազմաթիւ անգամներ յայտարարած է, որ խնդիրի վերջնական լուծումին պարագային չ՛ուզեր շրջանին մէջ տեսնել արեւմտեան ուժերէ կազմուած խաղաղապահ զօրախումբ: Բացի ատկէ, կ՛ուզէ կողմերուն միջեւ միջնորդութիւնը ինք ստանձնել“‘‘:
Անդրադառնալով Սերժ Սարգսեանի եւ Իլհամ Ալիեւի միջեւ տեղի ունենալիք հանդիպումին` թուրք յօդուածագիրը կը գրէ, որ ատիկա հիմնախնդիրի լուծման վերջին կարելիութիւնն է: ‘‘…Այդ հանդիպումը կը նկատուի իբրեւ վերջին առիթ հիմնախնդիրի լուծման հարցին մէջ համաձայնութիւն ձեռք բերելու համար: Նոյնիսկ Ալիեւ հարցին այդպէս կը մօտենայ®Սակայն նախապէս շատ դժուար է ըսել` հանդիպումին ընթացքին համաձայնութիւն պիտի գոյանա՞յ հիմնարար սկզբունքներուն շուրջ, թէ՞ ոչ: Սակայն այդ հանդիպումը, հաւանաբար, կարելի է դիտել իբրեւ խնդիրի խաղաղ լուծման վերջին առիթ եւ վերջին յոյս’‘, կ՛եզրակացնէ յօդուածագիր էրթան:
