0
0
ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ
Խօսելով հայ-թրքական տխրահռչակ արձանագրութիւնների վաւերացման հնարաւոր ժամկէտի մասին` իրենց քաղաքական գործիչ համարող որոշ պաշտօնեաներ խրոխտ ձայնով յայտարարում են, որ հայ-թրքական, ըստ իրենց, կարգաւորումը պէտք է տեղի ունենայ “ողջամիտ ժամանակահատուածում”: Ըստ այդմ, անհրաժեշտութիւն է առաջանում պարզելու` արդեօ՞ք միջազգային իրաւունքի մէջ առկայ է “ողջամիտ ժամանակահատուած” հասկացութեան յստակեցուած տեւողութիւն:
“Ողջամիտ ժամանակահատուած” եզրոյթն ունի թէեւ ոչ յաճախադէպ, սակայն որոշակի կիրառութիւն միջազգային հանրային իրաւունքի մէջ: Օրինակ, Մարդու իրաւունքների եւրոպական հռչակագրի 5-րդ եւ 6-րդ յօդուածներն երաշխաւորում են կալանքի կամ ձերբակալութեան մէջ գտնուող անձի դատավարութիւնը “ողջամիտ ժամանակահատուածում”: (Everyone arrested or detained shall be entitled to trial within a reasonable time or release pending trial. Articles 5(3). Everyone is entitled to a fair and public hearing within a reasonable time. Article 6(1) (Basic Documents in International Law, (ed. Ian Brownlie), Oxford, 1989, p. 323):
Ակնյայտ է, որ նման ձեւակերպումն ունի բաւարար ճկունութիւն եւ հնարաւորութիւն է տալիս վերոյիշեալ բազմակողմ փաստաթուղթը դարձնել առաւել ներառական եւ այն կիրառելի դարձնել դատական տարբեր համակարգերի համար: Այսուհանդերձ, “ողջամիտ ժամանակահատուած” բառակապակցութեան գործածումը երկկողմ փաստաթղթերում, որտեղ ամրագրւում են միայն փոխադարձ պարտաւորութիւններ, տրամաբանական եւ բնաւ ցանկալի չէ: Առաւել եւս, հաշուի առնելով թուրքերի սեփական պարտաւորութիւններն ուրանալու եւ խօսքը դրժելու դարաւոր աւանդոյթը` նման բան ընդհանրապէս անընդունելի է նրանց հետ յարաբերութիւններում:
Պելճիքացի ժամանակակից մեծագոյն իրաւագէտ Օլիվըր Քորթէնը “ողջամիտ” եզրոյթի հիմնական բնութագրիչն իրաւացիօրէն համարում է նրա “վերացական երկիմաստութիւնը” (profound ambiguity – խորիմաստ երկիմաստութիւն) (Oliver Corten, “The Notion of “Reasonable” in International Legal Discourse, Reason and Contradictions”, The International and Comparative Law Quarterly, (Cambridge University Press), vol. 48, No. 3 (Jul. 1999), p. 613): Այսինքն` միջազգային յարաբերութիւններում նման ժամկէտորոշիչի գործածումը որեւէ յստակեցում չի մտցնում երկկողմ փաստաթղթի կիրարկման հարցում: ՄԱԿ-ի Արդարադատութեան միջազգային դատարանը (UN International Court of Justice) Մայրցամաքային ափեզերքի (Թունուզն ընդդէմ Լիպիայի) դատական գործի մէջ մեզ հետաքրքրող հարցի վերաբերեալ տուել է հետեւեալ մեկնաբանութիւնը. “Որեւէ դատական գործում որոշելը` ի՞նչն է ողջամիտը եւ անաչառը, պէտք է կախուած լինի տուեալ գործի հանգամանքներից” (what is reasonable and equitable in any given case must depend on its circumstances) (Continental Shelf (Tunisia/Libyan Arab Jamahiriya) I.C.J. Re. 1982, para. 60): Այսինքն` Մ.Ա.Կ.-ի բարձրագոյն դատական ատեանը միանշանակօրէն ամրագրել է, որ “ողջամիտ” հասկացութիւնը խիստ յարաբերական է եւ միջազգային հանրային իրաւունքի մէջ այն չի կարող ունենալ համընդգրկուն եւ միանշանակ մեկնաբանութիւն:
Այսինքն, եթէ հայկական կողմի համար “ողջամիտ” ժամանակահատուածը տրամաբանօրէն, օրինակ, կարող է լինել երեք ամիսը, ապա նոյնքան տրամաբանօրէն “ողջամիտը” թրքական կողմի համար կարող է լինել երեք տարին:
