0
0
Որոշուած ժամկէտէն երեք ու կէս ժամ ետք միայն, կարելի եղաւ ստորագրել Հայաստան-Թուրքիա համաձայնագիրը, Ցիւրիխի (Զուիցերիա) համալսարանին մէջ:
Ի՞նչ պատահած էր մետասաներորդ պահուն եւ ինչպէ՞ս կարելի եղած էր յանգիլ լուծման: Թրքական լրատուամիջոցները շտապօրէն կատարած էին ապատեղեկատուութիւն մը, թէ իրենք առարկած են հայկական յայտարարութեան, որովհետեւ անիկա Հայոց ցեղասպանութեան ակնարկ մը կը պարունակէր: Սակայն բրիտանական «Պի. Պի. Սի.» ձայնասփիւռի կայանը հաստատեց, որ հայկական կողմը առարկած է թրքական կողմին արարողութենէն ետք կատարելիք յայտարարութեան եւ իր իջեւանած պանդոկէն իսկ որոշած է չժամանել համալսարան:
Հոս է որ Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարար Հիլըրի Քլինթըն գործի լծուած է եւ ամէն գնով աշխատած , որ ստորագրութիւնները կատարուին:
Արդարեւ Հիլըրի Քլինթըն իր իջեւանած պանդոկէն, Ցիւրիխի համալսարան ուղղուելու ընթացքին, տեղեկացած էր թէ հայկական կողմը կþառարկէ ստորագրութեան արարողութենէն ետք թրքական կողմին կատարելիք յայտարարութեան: Առ այդ Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարին շքախումբը ետդարձ մը կատարած է պանդոկ, ուր արդէն իսկ, ամերիկացի դիւանագէտ մը կը փորձէր հայկական պատուիրակութիւնը համոզել:
Քլինթըն բազմիցս մերժեց մետասաներորդ պահուն ծագած վէճը բնութագրել եւ յաւելեալ տեղեկութիւններ փոխանցել: Ան բաւարարուեցաւ ըսելով.- «Աասիկա շատ կարեւոր է եւ պէտք է որ ստորագրոըւի եւ իր աւարտին հասնի: Շատ երկար ճամբայ կտրած ենք: Արձանագրութիւններուն վրայ տարուած ամբողջ աշխատանքը պէտք չէ մէկ կողմ ձգել…» ըսաւ ան:
Քլինթըն իր ինքնաշարժին մէջ նստած, շուրջ մէկ ժամ տեւողութեամբ բջիջային հեռաձայնով մը խօսած է Հայաստանի արտաքին գործոց նախարար Եդուարդ Նալպանտեանի հետ, իսկ այլ բջիջային հեռաձայնով մըն ալ խորհրդակցած է Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարար Ահմետ Տաւութօղլուի հետ: Քլինթըն պանդոկ մուտք գործած է նախարար Նալպանտեանը հրաւիրելու իրեն հետ ուղղուիլ Ցիւրիխի համալսարան, ուր Տաւութօղլու արդէն իսկ ժամանած էր ու կը սպասէր: Համալսարան ժամանելէն ետք բանակցութիւնները շարունակուած են, սակայն այս անգամ մասնակցութեամբ Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարար Սերկէյ Լաւրովի: Երկու կողմերն ալ համաձայնած են արարողութեան աւարտին յայտարարութիւններ չկատարել:
Համալսարանի շէնքին մէջ անորոշութեան կացութիւն կը տիրէր խումբ մը զուիցերիաբնակ հայեր շէնքին դիմաց եռագոյն եւ Արցախի դրօշակներով բողոքի լուռ ցոյց մը կը կատարէին՝ նախարար Նալպանտեանէն պահանջելով «Ո’չ» ըսել եւ չստորագրել արձանագրութիւնները:
Ստեղծուած անակնկալ կացութիւնն ու դէպքերու արագ ընթացքը պատճառ դարձաւ, որ արարողութեան ներկայ գտնուող լրագրողները չկարողանան արարողութեան մասնակից արտաքին գործոց նախարարներէն ոեւէ մէկուն հարցում ուղղել: «Պի. Պի. Սի»ի լրագրող Քիմ Ղաթթաս յայտնեց թէ Զուիցերիոյ արտաքին գործոց նախարարի յայտարարութենէն ետք ո’չ իսկ բառ մը արտասանուեցաւ: Ըստ լրագրողին, հետագային Քլինթըն լրագրողներուն յայտնած է, որ արձանագրութիւնները ինքնին յայտարարութիւններն են: Թրքական «Զաման» օրաթերթը իր կարգին տեղեկացուց թէ հայկական կողմը հրաժարած է արձանագրութիւնը ստորագրել, որովհետեւ թրքական կողմին կատարելիք յայտարարութեան մէջ Արցախի տագնապին կապուած արտայայտութիւն ներառուած էր:
Արարողութեան աւարտին Հայաստանի արտաքին գործոց նախարարութեան մամլոյ քարտուղար Տիգրան Բալայեան լրագրողներուն ըսաւ, որ «բանաւոր ելոյթներու նախագիծին մէջ որոշակի անընդունելի ձեւակերպումներ կային հայկական կողմի համար եւ բանակցութիւններու իբրեւ արդիւնք՝ որոշում կայացաւ, որ բանաւոր ելոյթներ չկատարուին»: Միւս կողմէն, Հայաստանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը հաղորդագրութիւն մը հրապարակելով՝ յայտնեց, որ «օտար բարձրաստիճան պաշտօնեաներու ներկայութիւնը՝ արձանագրութիւններու ստորագրման արարողութեան, կը մատնանշէ միջազգային հանրութեան աջակցութիւնը եւ այն կարեւորութիւնը, որ կը տրուի հայ-թրքական յարաբերութիւններու կարգաւորման:
«Արձանագրութիւններու ստորագրումը նախորդ տարի Հայաստանի նախագահի նախաձեռնութեամբ երկու հարեւան երկիրներու միջեւ առանց նախապայմաններու յարաբերութիւններ հաստատելուն ուղղուած գործընթացի տրամաբանական արդիւնքն է, որ կրնայ օգտակար ըլլալ հայ եւ թուրք ժողովուրդներուն, եթէ այս փաստաթուղթերը կեանքի կոչուին ինչպէս որ համաձայնուած է՝ ճշդապահօրէն, ինչպէս նաեւ առանց նախապայմաններու եւ խելամիտ ժամկէտի ընթացքին իրականացուին անոնց դրոյթները:
«Ամէնօրեայ աշխուժ բանակցութիւնները հնարաւորութիւն ընձեռեցին գտնելու այն բանալին, որ պէտք է բանայ դրան փականքը եւ աննախադէպ հնարաւորութիւն ընձեռէ երկու երկիրներուն՝ վստահութեամբ քալելու դէպի ապագայ»:
ՀՀ նախագահ Սարգսեանի աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալ Վիգէն Սարգսեան յայտնեց, թէ «բանաւոր յայտարարութեան մէջ, որ նախատեսուած էր ստորագրման արարողութենէն անմիջապէս ետք ընել, թրքական կողմը կը նախատեսէր իր յայտարարութեան մէջ ընել մէջբերում մը, որ չէր բխեր ստորագրուած արձանագրութիւններու եւ բանակցային գործընթացի էութենէն: Հայկական կողմի ճնշումով, ինչպէս նաեւ միջնորդներու օժանդակութեամբ որոշում կայացաւ ամբողջութեամբ հրաժարիլ բանաւոր յայտարարութիւններէն, եւ արձանագրութիւնները ստորագրուեցան առանց յայտարարութիւններու»:
Արարողութեան ներկայ գտնուեցան Զուիցերիոյ արտաքին գործոց նախարար Միշըլին Կալմի-Ռէյ, Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարար Հիլըրի Քլինթըն, Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարար Սերկէյ Լաւրով, Ֆրանսայի արտաքին գործոց նախարար Պեռնար Քուշնէր, Եւրոպական Միութեան արտաքին քաղաքականութեան ղեկավար Խավիէ Սոլանա եւ Սլովենիոյ արտաքին գործոց նախարար Սամուէլ Չպոկար:
Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւններու ստորագրութենէն մէկ օր ետք, Թուրքիոյ վարչապետ Ռեճեպ Թայիպ Էրտողան երէկ յայտարարեց, որ մինչեւ հայկական ուժերը Արցախէն չհեռանան Թուրքիա Հայաստանի հետ սահմանի բացման ուղղութեամբ «դրական քայլ» մը չի կրնար առնել:
Էրտողան յայտնեց, թէ Արցախի հարցին լուծումը նաեւ պիտի ապահովէ, որ Հայաստանի հետ ստորագրուած համաձայնութիւնը Թուրքիոյ խորհրդարանին կողմէ դիւրին կերպով վաւերացուի:
Ատրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը յայտարարութիւն մը հրապարակած էր, տեղեկացնելով, որ Հայաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ յարաբերութիւններու բնականոնացումը՝ նախքան Արցախի տագնապի լուծումը «շուք կը ձգէ Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանի միջեւ եղբայրական յարաբերութիւններուն վրայ»:
