0
0
Յ. Պալեան
Յոռեգոյն մեղանչումը մեր նմաններուն հանդէպ ատելութիւնը չէ, այլ անոնց անտարբերութեամբ վերաբերիլը. այս էութիւնն իսկ է անմարդկայնութեան:
Ճորճ Պերնարտ Շօ (1856-1950)
Պարկերու մէջ դրուած եւ իրարու վրայ նետուած հայ զոհուած զինուորներու մարմիններու լուսանկարներու առթած յուզման մասին պիտի չխօսիմ: Ոչ մէկ մարդ կրնայ անտարբեր մնալ ի տես նման տեսարանի՝ եթէ հրէշ չէ:
Զարմանալի է, որ Հայաստան եւ սփիւռք(ներ), ընդվզումի համաժողովրդական ալիք չբարձրացաւ, մարդու եւ հայու արաժանապատուութիւնը չվիրաւորուեցաւ, անկախաբար այլազան տեսակէտներէ եւ այլազան նախասիրութիւններէ:
Յանցանք, ապիկարութիւն, անբարոյութիւն, մարդու հանդէպ իրաւ յարգանք… Դատարկ բառեր: Դիահերձարաններու, զոհուած զինուորներու եւ անոնց մասունքներու պատկերներու մասին խօսիլ եւ ըսել ցնցող, խեղճ բառ է:
Դէմ յանդիման կը գտնուինք յանցանքներու, ոչ թերացումներու, զորս մեղմացուցիչ դէպք յանցանացի մշուշով, բառային ճապկումով եւ որոշում գործադրող շարքային քաւութեան նոխազներ գործէ արձակելով, mea culpa ընելով, մեղք քաւելու թատրոնով, ձուկը ջուրին մէջ խեղդելու աճպարարութիւն պէտք չէ ընել:
Յանցանքը կը մնայ պատասխանատուներու առաջի՞ն սանդղակին: Քանի մը հարիւրի զոհի մարմին կայ անասելի վիճակի մէջ: Իշխանութեան բուրգին մաս կազմողները, վարէն մինչեւ գագաթ, տեղեակ պէտք է ըլլային: Աւելի վատ՝ եթէ չեն եղած: Ի՞նչ բանի կը ծառայէ իշխանական համակարգը, եթէ տեղեկութիւնը չի շրջիր եւ չեն ստանձնուիր պատասխանատուութիւնները:
Կրնա՞յ պատահիլ, որ ահաւոր տեղեկութիւնը հաւաքական գիտակցութեան լախտի հարուած տուած չըլլայ:
Իսկ եթէ տեղեկութիւնը գիտցուած եւ իրարմէ թաքցուած է… թաքցուած՝ հանրային կարծիքէն, զոհերու ընտանիքներէն:
Քաղաքացին, ան ըլլայ զինուորի կամ զոհի ծնող, կամ պարզապէս հայ մարդ, կրնա՞յ պատասխանատու չհամարել ԻՇԽԱՆՈՒԹԻՒՆը, որուն անդամները, բուրգին ստորոտէն մինչեւ գագաթը, չեն կրնար թաքնուիլ անտեղեակութեան, հետեւաբար՝ անմեղութեան գլխարկի տակ:
Պարզ տրամաբանութեամբ եւ ողջախոհական դատումով, իշխանութիւն մը հաւաքաբար պատասխանատու է:
Իսկ իշխանութիւնը պետութիւն է, իր բոլոր սպասարկութիւններով:
Նման ողբերգական կացութիւն, ի հարկէ, ոչ մէկ բարենիշ պիտի բերէր իշխանութեան, ընտրապայքարի այս օրերուն: Ողբերգութիւնը հանրային սեփականութիւն դառնալու պարագային, միայն ընդվզումի ալիք պիտի բարձրացնէր եւ զանգուածը պիտի ունենար, մեղմ ասաց, բացասական վերաբերում: Բայց այս կարծէք սոսկ ենթադրութիւն է:
Ընկերային, բարոյական եւ քաղաքական այս կացութեան դիմաց, վարչապետի պաշտօնակատարը նոր միայն տեղեկանալով, պատասխանատու գերատեսչութիւններուն յանձնարարած է ծառայողական քննութիւն կատարել այս հարցով,- ինչ որ անտեղեակութեան կամ անտարբերութեան խոստովանութիւն է,- փոխանակ անձնապէս կատարելու այդ գործը: Այս հարցը նուա՞զ կարեւոր է այն բոլոր հարցերէն, որոնց համար դիմատետրով դատ-դատաստան կ’ընէր, կը սպառնար ասֆալտին փռել:
Առողջապահութեան նախարարութիւնը կ’արձագանգէ միայն լուսանկարներու հրապարակումէն ետք, պնդելով, որ դիահերձարանի նկուղի պայմանները բաւարար են դիակներու պահպանման: Խոստովանութիւն մըն ալ. բացթողում եղած է, եւ զոհերու մարմիններու եւ մասունքներու տեղափոխութենէն ետք նախարարի պաշտօնակատարը անձամբ չէ այցելած եւ ստուգում չէ կատարած:
Մամուլի մէջ յաճախ գրուած է, որ հայ զինուորներ խոշտանգումի ենթարկուած են թշնամիին կողմէ: Եւ ընդվզած ենք:
Ի՞նչ անուն պէտք է տալ յետ-մահու այս զանգուածային խոշտանգումին, այս անգամ իւրայիններու կողմէ:
Կը մտածե՞նք նաեւ մեր ազգային վարկի մասին:
Այս ողբերգական անպատասխանատուութիւնը եթէ շահագործուի թուրք-ազրպէյճանական հակահայ քարոզչութեան կողմէ, ինչպէ՞ս յանցաւոր վարչախումբը ինքզինք պիտի արդարացնէ: Ինչպէ՞ս Հայաստան պիտի նայի իր խօսակիցներու աչքերուն:
Իսկ մեր ժողովուրդին համար այս յանցաւոր գայթակղութիւնը խնդիրը չէ միայն պարկերու մէջ նկուղի մէջ փտող-նեխող զոհերու քանի մը հարիւր ընտանիքներուն, այլ համազգային է:
Այսօրուան հոգեկան ծանրակշիռ հոգեկան ցնցումը ինչպէ՞ս համաժողովրդական ցասումի ալիք չի ստեղծեր, առանց բառախաղերու եւ ճապկումներու, արդարութիւն ընելու համար, առանց սպասելու որ ժամանակը մեղմէ ողբերգութեան յառաջացուցած հոգեխոցը (traumatisme) եւ ներսը ու դուրսը շարունակենք իմաստուն վերլուծումները եւ աթոռ-աթոռակի կռիւները:
Մե՛նք վիրաւորած ենք մե՛ր եսը, մե՛նք մեզ վարկաբեկած ենք: Միջազգային Ատեաններու առջեւ բողոքի հարց չէ: Չենք կրնար ըսել որ մեզ չեն լսեր:
Մեր ընդվզումի եւ բողոքի ձայնը մենք պիտի լսե՞նք:
Քաջութիւն պիտի ունենա՞նք դատաստան ընելու մենք մեզի դէմ:
Որպէսզի երբ հայելիին առջեւ կանգնինք մենք մեզ ճանչնանք որպէս յարգելի ժողովուրդի դէմք:
Յարգելի՝ մենք մեր աչքին, գալիք սերունդներու աչքին:
Յարգելի՝ միջազգային համայնքի աչքին, որուն մասին ամէն քայլափոխոի կը խօսինք, որուն զօրակցութեան կը դիմենք…
Այս մասին խօսիլ առաջին հերթին կը ցաւցնէ խօսողը: Իսկ եթէ չխօսինք…
Պահ մը կանգ առնենք եւ մտածենք մեծ մտաւաորական եւ գրող Ճորճ Պերնարտ Շոյի հետ: Ան ըսած է. « Յոռեգոյն մեղանչումը մեր նմաններուն հանդէպ ատելութիւնը չէ, այլ անոնց վերաբերիլ անտարբերութեամբ. այս էութիւնն իսկ անմարդկայնութեան»:
Աբովեանի հիւանդանոցի նկուղին մէջ խաղցուած է անտարբերութեան հետեւանք անմարդկայնութեան թատրոնը:
Կը գրեմ՝ լռութեամբ մեղսակից չըլլալու համար անմարդկայնութեան:
Պիտի կարենա՞նք այս անմարդկայնութեան հանդէպ մեր մարդկային եւ ազգային հակազդեցութիւնը եւ քննադատական վերաբերումը, մանաւանդ սփիւռքն(ներ)ի մէջ, չծառայեցնել տեղական-տեղայնական պառակտումներու, մանր եւ անհեռանկար փառասիրութիւններու, աւելցնելով վերեւ նշուած հոգեխոցը:
Եւ սեւեռել միութիւնը՝ որ յաղթանակի առաջին քայլն է:
Նայի՛լ վերականգնումի եւ հզօրացման ուղղութեամբ, որպէսզի անցեալի եւ ներկայի սխալներ չկրկնուին, մանր փառասիրութիւններ, որոնք թշնամիէն եկող նախայարձակումներ չեն:
Եթէ քաղաքական հասունութիւն եւ իմաստութիւն ունենանք, ներսը եւ դուրսը, պիտի հասկնանք, որ պոռոտախօսութեամբ եւ շատախօսութեամբ ազգի հարցերը չեն լուծուիր:
Յիշե՛լ Անդրանիկ Ծառուկեանի «Թուղթ առ Երեւան»-ը եւ հոն յիշուած «թղթէ կապարճ»-ը:
