ՀԱՅՐԵՆԱԴԱՐՁ.- Հ.Օ.Մ. ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԻ ՅԱՏՈՒԿ ՊԱՏՈՒԻՐԱԿՈՒԹԵԱՆ ՇՐՋԱՊՏՈՅՏԸ ԱՂԷՏԵԱԼ ՀԱՅՐԵՆԻՔԷՆ ՆԵՐՍ

Read Time:27 Minute, 18 Second

Մօտ ութը տասնամեակներու բացակայութենէ մը ետք« որոնց ընթացքին Հ.Յ.Դ. Հայ Կարմիր Խաչը« որ դարձած էր համասփիւռքեան ակնառու ներկայութիւն մը եւ ճանչցուած որպէս Հայ Օգնութեան Միութիւն« մօտ 21 տարի առաջ կը վերադառնար մայր հայրենիք՝ հրաւիրուած նոյն ինքն ա°յն վարչակարգին կողմէ՝ որոնք մինչեւ այդ օրը կը շարունակէին պարտադրել աքսորեալի իրավիճակ՝ հայ կիներու այդ ամենամե°ծ միութեան« ե°ւ այլ սփիւռքեան կազմակերպութիւններու: Շիրակի շրջանը աւերակի վերածող ահաւոր երկրաշարժը եկաւ փակելու պատմութեան այդ տխուր էջը«՝ բանալով նոյն ատեն նո°ր պատմաշրջան մը« լի նորանոր մարտահրաւէրներով որոնք մինչեւ օրս կը շարունակեն ցնցել ամբողջակա°ն հայութեան միացեալ կամքն ու կորովը:

Յունուար 25, 1989-ին« Հ.Օ.Մ.-ը ներկայացնող եօթնանդամ յատուկ պատուիրակութիւն մը« Շիրակի ահարկու երկրաշարժէն ետք պաշտօնապէս հրաւիրուած Սովետ Միութեան Ներքին գործոց նախարարութեան կողմէ« կը մեկնէր Ուաշինկթընի Տալըս օդակայանէն դէպի Ֆրանքֆորթ« ուրկէ« այլ թռիչքով մը« Յունուար 26-ի վաղ առաւօտեան կը հասնէր Մոսկուա:

Օդակայանին մէջ« պատուիրակութիւնը կը դիմաւորէին Սովետ Միութեան Արտաքին յարաբերութիւններու պետական վերակառուցման յանձնախումբէն երկու ներկայացուցիչներ« որոնք յատուկ ինքնաշարժով Քոզմոս պանդոկ կը հասցնէին զանոնք՝ ուր կ’ընդունուէին որպէս հիւրերը Արտաքին յարաբերութիւններու բաժանմունքին: Հրաժեշտ առնելէ առաջ« ռուս ներկայացուցիչները երկու հեռաձայնային թիւեր կու տային պատուիրակութեան« Մոսկուա կեցութեան ընթացքին յարաբերելու համար տեղւոյն Հայաստանի ներկայացուցչութենէն պարոններ Եդուարդ Ասատուրովիչ Այքազեանի _ Հայաստանի Մշտական ներկայացուցիչ — եւ իր փոխանորդ՝ Րէմիր Սարգիսովիչ Պուռնազեանի հետ:

ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ԱՅՑԵԼՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ՄՈՍԿՈՒԱՅԻ ՄԷՋ

Հանդիպում Հայաստանի Ներկայացուցչութեան հետ.- Ըստ ժամադրութեան« Յունուար 27-ի առաւօտեան ժամը 10-ին« Պատուիրակութիւնը կը ներկայանար Հայաստանի ներկայացուցչութեան գրասենեակը« որ կը գտնուէր թիւ 2« Արմեանսքի պողոտային վրայ« աշխարհածանօթ նախկին Լազարեան ճեմարանի շքեղ շէնքին մէջ: Պատուիրակութիւնը ջերմ ընդունելութեան եւ հիւրասիրութեան կ’արժանանար պարոն Այքազեանի եւ Ներկայացուցչութեան պաշտօնէութեան կողմէ« որմէ ետք տեղի կ’ունենար պաշտօնական հանդիպում՝ որուն կու գար միանալու պարոն Եուրի Մխիթարեան« Երեւանէն յատուկ գործուղուած Ֆրանսայի« Իտալիոյ եւ Միացեալ Նահանգներու դեսպանութիւններու կցորդներուն հետ համադրելու Հայաստանի աւերուած շրջաններու վերակառուցման առնչուող ծրագիրներ:

Հ.Օ.Մ.-ի պատուիրակութիւնը ընդհանուր գիծերու մէջ կը ներկայացնէր Հայ Օգնութեան Միութեան ցարդ իրականացուած անմիջական ծրագիրները« ներկայ Պատուիրակութեան առաքելութիւնը եւ Ներկայացուցչութեան կը յանձնէր օրինակ մը Հ.Օ.Մ.-ի կողմէ պատրաստուած վերակառուցման համադրեալ ծրագրաւորման առաջարկը՝ արդէն իսկ ներկայացուած Ուաշինկթընի Սովետ դեսպանատան: Պարոն Այքազեան« իր կարգին« հիմնուած իր տեղեկութիւններուն վրայ« կը նկարագրէր երկրաշարժին արտակարգ տարողութեան եւ անոր հետեւանք աւերածութեան ցնցիչ համայնապատկերը՝ իր այլազան երեսներով:

Պատուիրակութեան խնդրանքին վրայ« պարոն Այքազեան հանդիպում մը կը կարգադրէր Սովետ Միութեան Առողջապահութեան փոխ-նախարար՝ պարոն Մոսկվիչովի հետ« տրուած ըլլալով որ Նախարարը« ինքը« քաղաքէն կը բացակայէր այդ օրերուն: Պատուիրակութիւնը նաեւ կը խնդրէր Ներկայացուցչութենէն ընել Հայաստան երթալու համար հարկ եղած կարգադրութիւնները եւ տեղեկացնել Սփիւռքի հետ կապի նախարար« պարոն Դալլաքեանը՝ Պատուիրակութեան Երեւան շուտափոյթ ժամանման մասին:

Հրաժեշտ առնելէ առաջ« Պատուիրակութեան անդամները առիթը ունեցան« պարոն Պուռնազեանի առաջնորդութեամբ« մօտէն տեսնելու եւ իրենց հիացմունքը յայտնելու« ի տես Լազարեան շէնքին« տակաւին նորոգութեան մէջ եղող« գեղակերտ սենեակներուն եւ սրահներուն մէջ գտնուող հազուագիւտ հատորներուն« արուեստի առարկաներուն« պատերը ծածկող թանկարժէք գորգերուն եւ նկարներուն:

Մեկնումի պահուն« պարոն Այքազեան տեղեկացուց Պատուիրակութեան անդամներուն« թէ իրենց խնդրանքը այցելելու Մոսկուայի հիւանդանոցներէն մին« ուր կը խնամուէին երկրաշարժէն բազմաթիւ ծանր վիրաւոր անձեր« մերժուած էր« տրուած ըլլալով որ այդ հիւանդները առանձնացուած էին (quarantined): Նոյն ատեն« պարոն Այքազեան խորհուրդ կու տար խնդրանքը կրկնելու փոխ-նախարարին հետ այցելութեան ընթացքին: Օրուայ մնացեալ ժամերուն շրջագայելու համար« Պատուիրակութեան կը տրամադրուէր երկու ինքնաշարժ« իրենց վարորդներով:

Հանդիպում Սովետ Միութեան Առողջապահութեան փոխ-նախարարին հետ.- Յունուար 27-ին« կէսօրէ ետք ժամը 2:30-ին« Հ.Օ.Մ.-ի Պատուիրակութիւնը կþայցելէր Ս. Միութեան Առողջապահական նախարարութիւն: Հոս եւս« ան կþարժանանար ջերմ ընդունելութեան: Թարգմանի մը միջոցաւ« պարոն Մոսկվիչով նախ կու տար իրավիճակին ընդհանուր պատկերը« երկրաշարժին ստեղծած ընկերային ու առողջապահական հարցերն ու խնդիրները« բացայայտօրէն ընդունելով իշխանութիւններուն անփորձութիւնը եւ տիրող վարչակարգին անընդունակութիւնը:

Պարոն փոխ-նախարարը շնորհակալութիւն կը յայտնէր այն օգնութեան համար որ կը հասնէր օտար պետութիւններէն եւ արտասահմանի հայ գաղութներէն« եւ յոյս կը յայտնէր թէ գործակցութիւնը պիտի շարունակուէր ի նպաստ Հայաստանի վերակառուցման՝ ընդգծելով օգնութեան աշխատաձեւելու արդիականացման կարեւորութիւնը:

Խօսելով Երկրաշարժին յաջորդող երկու շաբաթներուն ընթացքին երիկամաքրումի սարքաւորումներու (dyalisis machines) անմիջական անհրաժեշտութեան մասին« Պատուիրակութիւնը կը տեղեկացնէր փոխ-նախարարին այն հակասական տեղեկութիւնները զորս կը ստանար Հայ Օգնութեան Միութիւնը Սովետ կառավարութեան այլազան բաժանմունքներէն« եւ շնորհակալութիւն կը յայտնէր նախարարութեան առած քայլերուն՝ լուծելու համար այդ անհասկացողութիւնները« կարելի դարձնելով այդ անհրաժեշտ սարքաւորումներուն անյապաղ ուղարկումը Հայաստան:

Շարունակելով խօսակցութիւնները« Պատուիրակութիւնը կը տեղեկացնէր փոխ-նախարարին« թէ Հայ Օգնութեան Միութիւնը պաշտօնապէս իր շնորհակալութիւնն ու երախտագիտութիւնը յատնած էր բոլոր կառավարութիւններուն« պետական հիմնարկներուն եւ այլ միջազգային կազմակերպութիւններուն ցարդ աղէտեալ գօտիի անպատսպար բնակչութեան ուղարկած իրենց օգնութեան համար« նոյն ատեն յիշեցնելով Հ.Օ.Մ.-ի լայնատարած կառոյցին ընծայած կարելիութիւնները« աշխարհի 17 տարբեր երկիրներու մէջ գտնուող իր մասնաճիւղերուն հազարաւոր կամաւոր անդամներով« եւ այդ երկիրներուն պատկան իշխանութեանց եւ ոչ-կառավարական մարդասիրական կազմակերպութիւններու հետ իր ունեցած կապերով:

Պատուիրակութիւնը անգամ մը եւս կը հաստատէր Հ.Օ.Մ.-ի ամբողջական յանձնառութիւնը երկրաշարժի առնչութեամբ այլազան գաւառներէ ներս ակնկալուած օգնութեան« նշելով որ պատուիրակութեան այս այցելութիւնը կը միտէր հաստատելու հարկ եղած աշխատանքային կապերը պետական գրասենեակներու հետ համադրելու համար մարդասիրական երկարատեւ գործակցութեան մը յարաճուն պարտաւորութիւններն ու աշխատանքները« նոյն ատեն փոխ-նախարարին կը յանձնէր օրինակ մը՝ Հ.Օ.Մ.-ի կողմէ պատրաստուած վերակառուցման համադրեալ ծրագրաւորման առաջարկէն:

Հրաժեշտ առնելէ առաջ« Պարոն Մոսկվիչով կը յանձնարարէր որ Պատուիրակութիւնը« սերտ կապ պահելով Հայաստանի իշխանութիւններուն հետ« մօտէն ծանօթանար ու հետեւէր ցարդ տեղւոյն վրայ տարուած ու տարուող օգնութեան աշխատանքներուն եւ ապագայ ծրագրաւորումներուն« նոյն ատեն կը խնդրէր Հ.Օ.Մ.-էն որ« հիմնուած իր այցելութեան ընծայած անմիջական տեղեկութիւններուն վրայ« յստակօրէն ներկայացնէր իր ծրագրած օգնութեան մարզերն ու տարողութիւնը:

Ի պատասխան Պատուիրակութեան խնդրանքին՝ այցելելու Մոսկուայի հիւանդանոցներուն մէջ խնամուող երկրաշարժի արկածեալներու« փոխ-նախարարը սիրով կ’ընդառաջէր այս խնդրանքին՝ ա°յս պարագային վերցնելով հիւանդներուն առանձնացումի որոշումը« արտօնելով այցելութիւնը:

Այցելութիւն Մոսկուայի »Հանրապետութիւն« հիւանդանոց.- Այցելութեան մասին արդէն իսկ տեղեակ էին պահուած հիւանդանոցին անձնակազմը եւ հիւանդները: Կէսօրէ ետք ժամը 5-ին« Պատուիրակութիւնը — ընկերակցութեամբ Առողջապահութեան նախարարութենէն Դոկտ. Խաչերեանի եւ օգնական բժիշկի մը — մուտք կը գործէր լայնածաւալ այլեւ վերաշինութեան կարօտ շէնքէն ներս: Հիւանդանոցին փոխ-տնօրէն՝ Դոկտ. Աշոտ Գրիգորեան« որուն ջանքերով է որ 60-ի շուրջ լրջօրէն վիրաւոր արկածեալներ փոխադրուած էին Երեւանէն Մոսկուա՝ ուր այժմ կը խնամուէին որակաւոր մասնագէտներու ցուցմունքներով: Հակառակ հնամաշ կահաւորման« Պատուիրակները խորապէս տպաւորուած ու զգացուած էին ի տես ռուս անձնակազմին ցուցաբերած բացառիկ գուրգուրանքին ու խնամքին՝ հանդէպ արկածեալներուն« որոնք մեծաւ մասամբ երիտասարդներ եւ մանուկներ էին:

Պանդոկ վերադարձին« Պատուիրակութիւնը կը կապուէր պարոն Այքազեանի գրասենեակին հետ իմանալու համար իր Երեւան թռիչքին մանրամասնութիւնները: Այքազեանի քարտուղարը՝ Աննա կը տեղեկացնէ« թէ Շաբաթ« Յունուար 28-ի առաւօտեան ժամը 4:30-ին« ինքնաշարժը պիտի գար պանդոկ օդակայան տանելու զիրենք: Վարորդը իր մօտ պիտի ունենար տոմսակները:

ՊՍՏՈՒԻՐԱԿՈՒԹԵԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԷՈՒԹԻՒՆԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՄԷՋ

Այցելութիւն Սփիւռքի հետ մշակութային կապերու գրասենեակ« Երեւան.- Յունուար 28-ի առաւօտեան ժամը 10-ին« Երեւանի օդակայանին մէջ Պատուիրակութիւնը կը դիմաւորուէր Գրասենեակին Ամերիկեան մասնաբաժնի տնօրէն՝ պարոն Հրայր Պապայեանի կողմէ. տնօրէնին կþընկերանար Կնոջական հարցերու մասնաբաժնի տնօրէն՝ օրիորդ Մարգրիտ Մկրտիչեան: Պարոն Պապայեան զարմանք կը յայտնէր« թէ ինչո՞ւ Պատգամաւորութիւնը ուղղակի կապ չէր պահած Երեւանի Գրասենեակին հետ առանց Մոսկուայի միջնորդութեան: Բացատրուեցաւ թէ Պատգամաւորութիւնը Սովետ Միութեան հրաւէրով ու կարգադրութեամբ է որ կը գտնուէր Հայաստան:

Նոյն օրուայ յետ միջօրէի ժամը 02:20-ին« Պատգամաւորութիւնը կþայցելէր Սփիւռքի հետ մշակութային կապերու գրասենեակի տնօրէն՝ պարոն Կարլէն Տալլաքեանին Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան Կառավարական պատմական շէնքին մէջ: Տնօրէնը« թէեւ գաղջ՝ այսուհանդերձ դրական մօտեցումով կ’ընդունէր հիւրերը« պատրաստակամութիւն յայտնելով ամէն ձեւով գործակցելու: Տեսակցութեան ամբողջ տեւողութեան« ան եւս« հակառակ տրուած բացատրութիւններուն« մէկէ աւելի անգամ իր դժգոհութիւնը կը յայտնէր ի տես Պատգամաւորութեան Մոսկուայի° իշխանութիւններուն ճամբով Հայաստան եկած ըլլալուն:

Բուն խնդրին անցնելով« պարոն Տալլաքեան հանգամանօրէն կը նկարագրէր կացութիւնը« ներառեալ ցարդ« այլազան աղբիւրներէ ներկայացուած վերաշինութեան հետ առնչուող ծրագիրները: Պարոն տնօրէնը« նոյն ատեն որոշ քննադատական կեցուածք ունէր զանազան երկիրներու խոստումներու հանդէպ« որոնք ցարդ կը մնային խօսք: Որբերու խնամատարութեան հարցով« կառավարութեան հանդէպ եղած քննադատութիւնները կը նկատէր անհիմն եւ անտեղի եւ կը վստահեցնէր թէ ծնողազուրկ երեխաները պիտի տեղաւորուէին ընտանեկան յարկերէ ներս« եւ թէ երբե°ք կարիք չկար որբանոցներու կամ որբերու յատուկ ծրագիրներու:

Ներկայացնելէ ետք իր առաքելութեան նպատակը« Պատուիրակութիւնը կը խնդրէր պարոն Տալլաքեանէն որ առիթը տրուէր խորհրդակցելու նախարարութիւններու հետ որոնք կþառնչուէին Հայ Օգնութեան Միութեան մշակած ընդհանուր ծրագրի այլազան մարզերուն հետ — առողջապահական« դաստիարակչական« եւն.: Պարոն տնօրէնը կը վստահեցնէր թէ այդ բոլորը պիտի կարգադրուէր Գրասենեակին անձնակազմին կողմէ: Պատուիրակութիւնը նոյնպէս հարց կու տար պարոն Տալլաքեանին« երկրաշարժէն առաջ կատարուած Հ.Օ.Մ.-ի 50.000 տոլարի յատկացման մասին՝ Ատրպէյճանէն արտաքսուած հայերու օգնութեան ֆոնտին: Հոս եւս« պարոն տնօրէնը կը նշէր« թէ եթէ այս նուիրատուութիւնը եղած ըլլար ի°ր գրասենեակին ճամբով՝ այսօր ինք պիտի կարենար պատասխան մը ունենալ այդ հարցին առնչութեամբ. այսուհանդերձ« կը խոստանար հետաքրքրուիլ եւ արդիւնքը փոխանցել Հ.Օ.Մ.-ին« յայտնելով նաեւ« թէ ներկայ արտակարգ կացութեան մէջ անկարելի պիտի ըլլար իրականացնել Պատուիրակութեան փափաքած հանդիպումները նոր նշանակուած նախարարապետ՝ պարոն Մարգարեանի հետ:

Պարոն Տալլաքեանի հետ հանդիպումը կը վերջանար դրական մթնոլորտի մէջ« իր Գրասենեակին հետ շինիչ համագործակցութեան հաւաստիքով: Երեւան կեցութեան ընթացքին Պատուիրակութեան հետ ուղեցոյց կապը պիտի ըլլար պարոն Պապայեանը:

ՀԱՆԴԻՊՈՒՄ ՍՓԻՒՌՔԻ ԳՐԱՍԵՆԵԱԿԻ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐՈՒ ՎԱՐԻՉԻՆ ՀԵՏ

Պատմական այդ շէնքէն դուրս գալէ առաջ« Պատուիրակութիւնը հակիրճ հանդիպում մը կ’ունենար Երիտասարդական հարցերու վարիչ՝ պարոն Մարտիրոսեանի հետ որուն կ’առաջարկէր ամառուայ ամիսներուն սփիւռքահայ երիտասարդներու խումբ մը ուղարկել աղէտի շրջան՝ մասնակցելու վերաշինութեան աշխատանքներուն:

Պարոն Մարտիրոսեան ժխտական պատասխան մը կուտար այս առաջարկին« առարկելով թէ այդպիսի ծրագիր մը կրնար միայն ցուցական արժէք ունենալ եւ ո°չ մէկ օգուտ կրնար բերել վերաշինութեան հսկայական ճիգերուն: Ակներեւօրէն անհամբեր տեսակցութեան վերջ տալու« իր դժկամ համաձայնութիւնը կը յայտնէր Հ.Օ.Մ.-ի կողմէ հովանաւորուած 30 պատանիներու խումբ մը ընդունելու 1989 Յուլիսին՝ պայմանաւ որ« առա°նց ուշացումի« նախապէս անուններու ցանկ մը եւ այլ մանրամասնութիւններ պաշտօնապէս ներկայացուէին իր գրասենեակին« եւ Հ.Օ.Մ.-ը ստանձնէր խումբին երթուդարձի ծախսերը:

Յաջորդ օրը« Յունուար 29-ին« Պատուիրակութիւնը« պարոն Պապայեանի ընկերակցութեամբ« կը շրջէր երկրաշարժէն աղէտեալ ընդարձակ գօտին« սկսելով Լենինականէն մինչեւ Նալպանդ« Ժաժուր« Սպիտակ« եւ Շիրակի անհամար աւերուած աւաններէն ու գիւղերէն մի քանին:

Հանդիպում Առողջապահութեան նախարարին հետ.- Յունուար 30-ին« Պատուիրակութիւնը տեսակցութիւն մը կþունենար Հայաստանի Առողջապահութեան նախարար՝ Դոկտ. Էմիլ Սամսոնի Գաբրիէլեանի հետ« նախարարին գրասենեակին մէջ« ուր Պատուիրակութիւնը կը ստանար աղէտէն ետք տիրող իրավիճակին հետ առնչուող ամենավերջին տեղեկութիւնները՝ ներկայացուած արհեստավարժօրէն պատրաստուած այլազան վիճակագրութիւններու տպաւորիչ տախտակներով:

Անդրադառնալով արտասահմանէն հասնող օգնութեան« Դոկտ. Գաբրիէլեան կը նշէր մէկէ աւելի բժշկական խումբեր որոնք եկած էին Հայաստան երկրաշարժին յաջորդող շաբաթներուն« որոնցմէ էր Ֆրանսայի »Բժիշկներ առանց սահմանի« կազմակերպութիւնը՝ որ կը շարունակէր իր մարդասիրական ծառայութիւնը շարք մը գիւղերէ ներս. ասոնց կողքին« ան կը յիշէր Project Hope-ի ծրագիրը՝ ծանր վիրաւոր եւ անդամահատ մանուկներ ու պատանիներ Միացեալ Նահանգներու հիւանդանոցները փոխադրելու՝ բուժուելու համար մասնագէտներու խնամքին տակ:

Պատուիրակութիւնը« իր կարգին« կը ներկայացնէր ցարդ Հ.Օ.Մ.-ի կողմէ երկրաշարժէն անմիջապէս ետք առողջապահական խնդիրներու հետ առնչուող հարցերու կապակցութեամբ կատարուած աշխատանքներու ցանկը՝ որ կþընդգրկէր բժշկական սարքաւորումներու եւ դեղօրայքի առաքում հիւանդանոցներուն« երկու բժշկական մասնագէտներէ բաղկացած խումբերու աշխատանքային այցելութիւնը աղէտի գօտի եւ այլ ներդրումներ՝ վերակառուցման հետ առնչուող այլազան աշխատանքներուն կողքին: Նախարարութիւնը գիտակից էր այս բոլորին եւ գալիք օրերուն համար կþառաջադրէր կեդրոնանալ polyclinic-ներու« հիւանդանոցներուն մէջ մանկաբուժական մասնաբաժիններու« բժիշկներու վերա-որակաւորման եւ արդիական սարքաւորումներու եւ աշխատելաձեւերու ներմուծման վրայ:

Ընդհանուր առմամբ« անմիջական արդիւնքներու հասնելու անդոհանքով խոսակցութիւնները կþընթանային սրտբաց եւ ընկերային մթնոլորտի մէջ:

Հանդիպում Լուսաւորութեան նախարարին հետ.- Լուսաւորութեան փոխ-նախարար՝ պարոն Պապայեանի հետ հանդիպման սկիզբը« Պատուիրակութիւնը կը լսէր պարոն փոխ-նախարարին նկարագրականը երկրաշարժին ազդեցութեան մասին երկրին դաստիարակչական համակարգին վրայ.- Ուսումնական 917 հաստատութիւններ քանդուած էին. 6 000 ուսուցիցչներ եւ ուսանողներ մահացած. 210 000 աշակերտներ վիրաւորուած: Համակարգին կրած վնասները կը հասնէին 600 000 000 տոլարի: Որպէս անմիջական միջոցառումներ« նախարարութիւնը մինչեւ Փետրուար 1« ստեղծուած խոչնդոտներու սահմաններուն ներած չափով վերականգնած էր համակարգի ընդհատուած գործունէութիւնը. որոշում կայացուցած էր« մինչեւ Սեպտեմբեր 1989 վերանորոգելու վնասուած – սակայն ո°չ փուլ եկած —դպրոցական շէնքերը. եւ այդ թուականէն մինչեւ 1990« նոր դպրոցներու կառուցումը:

Պարոն Պապայեան« ուրախութեամբ կþընդառաջէր Պատգամաւորութեան պատրաստակամութիւնը օգնելու դպրոցներու վերաշինութեան աշխատանքներուն« առաջարկելով միաժամանակ« որ նախադրեալ« յստակ ծրագիրներով ներկայանայ Հ.Օ.Մ.-ը: Փոխ նախարարը խանդավառ էր գիւղերուն մէջ մանկապարտէզներ կառուցելու գաղափարով« առաջարկելով որ Հ.Օ.Մ.-ը ստանձնէ անոնց ամբողջական նախագիծերը պատրաստելու աշխատանքը« կառոյցներէն մինչեւ ներքին սարքաւորման մանրամասնութիւնները« առանց ստանձնելու շինարարութեան ծախսերը՝ որոնց գումարները պետական եւ տեղական այլազան աղբիւրներէ կարելի էր ապահովել:

Պարոն Պապայեան նոյն ատեն կը ցանկար տեսնել ընդհանուր դաստիարակչական համակարգի վերակառուցումը հիմնուած արդիական սկզբունքներու եւ մեթոտներու վրայ: Կþուզէր տեսնել մարմնամարզական ու վերակազդուրման յատուկ համալիրներու իրականացումը հանրապետութեան տարածքին: Փոխ-նախարարը կը նշէր նաեւ տպագրական եւ յարակից սարքուածքներու ներկայ պակասը՝ օգնութիւն ակնկալելով այդ մարզէն ներս եւս:

Հրաժեշտ առնելէ առաջ նախարարութենէն« մանկապարտէզներու հարցով« կը որոշուէր գործի անցնիլ անմիջապէս որ Հ.Օ.Մ.-ի կողմէ հարկ եղած նախապատրաստական ծրագրաւորումները՝ քանակի« վայրի եւ այլ մանրամասնութիւններու առնչութեամբ պատրաստ ըլլային:

Այցելութիւն Հայաստանի նախարարներու խորհուրդին.- Յունուար 30-ի յետ միջօրէի ժամը 3:30-ին կայացած այս այցելութեան ընթացքին« պատուիրակութիւնը« ի բացակայութեան պարոններ Սուրէն Յարութիւնեանի եւ Վլատիմիր Մարգարեանի« տեսակցութիւն մը կþունենար պարոն Խոճամիրեանի հետ« որ կառավարութեան անունով կը մանրամասնէր օրուայ կարիքներուն առաջնահերթութիւնները« նշելով« թէ հագուստեղէնի« ուտելիքի եւ այլ առօրեայ առարկաներու կարիքը այլեւս անմիջական կարեւորութիւն չէր ներկայացներ: Ըստ պարոն Խոճամիրեանին« Հայաստանի իշխանութիւնները աւելի շուտ հետաքրքրուած էին աշխատանքային նորագոյն սիստէմներու հետ առնչուող արդիական սարքաւորումներով: Բոլորի նման« ինք եւս երախտապարտ էր արտասահմանէն հասնող օգնութեան համար« թէեւ« այդ ռոպէին« տիրող պայմաններուն տակ« կարելիութիւնը չունէր ճշգրտօրէն ըսելու թէ ո՞ր օտար պետութիւններէն կամ հայ գաղութներէն ի՞նչ տեսակի եւ տարողութեամբ օգնութիւն էր որ կը հասնէր Հայաստան:

Պատուիրակութիւնը« հանգամանօրէն կը ներկայացնէր երկրաշարժէն ի վեր Հայ Օգնութեան Միութեան այլազան երկիրներու մէջ գտնուող մասնաճիւղերուն տարած աշխատանքներով իրականացած օգնութեան քանակն ու տարողութիւնը: Պարոն Խոճամիրեան տեղեակ կը թուէր ըլլալ այդ իրողութեան գէթ որոշ մասին. կը յիշէր Արժանթինէն պահածոյ միսի առաքումը եւ Ուաշինկթընի Սովետ դեսպանատան խնդրանքով Հ.Օ.Մ.-ի կողմէ ուղարկուած փրկութեան յատուկ սարքերն ու կազմածները՝ որուն համար կը յայտնէր պետութեան գնահատանքն ու շնորհակալութիւնը:

Հոս եւս« Պատուիրակութիւնը հարց կու տար Ատրպէյճանէն արտաքսուած հայ գաղթականներուն համար« երկրաշարժէն առաջ Հ.Օ.Մ.-ի ուղարկած 50 000 տոլարի մասին: Պարոն Խոճամիրեան կը հաստատէր թէ ոչ մէկ տեղեկութիւն ունէր այդ մասին. այսուհանդերձ կը խոստանար պարոն Տալլաքեանի գրասենեակին միջոցաւ հարկ եղած հետազօտումը կատարել եւ տեղեակ պահել Հ.Օ.Մ.-ը արդիւնքի մասին:

Ընդհանուր առմամբ« տեսակցութեան ամբողջ ընթացքին« պարոն Խոճամիրեան ցոյց կու տար ջերմ գործակցական ոգի եւ երախտագիտական զգացում՝ հանդէպ Հայ Օգնութեան Միութեան հայրենանուէր գործունէութեան:

Նոյն երեկոյեան ժամը 7:30-ին« Արմենիա պանդոկին սրահներէն մէկուն մէջ« ի ներկայութեան պետական այրերու եւ Երեւանի հանրածանօթ անձնաւորութիւններու« տեղի կþունենար Հ.Օ.Մ.-ի պատուիրակութեան ի պատիւ սարքուած ճաշկերոյթ մը՝ որուն կը նախագահէր ծանօթ բանաստեղծ պարոն Ռազմիկ Դաւոյեան:

Յաջորդ առաւօտ« ժամը 11-ին« Պատուիրակութիւնը կþայցելէր Երեխաներու թիւ 1 հիւանդանոցը« ուր կþընդունուէր ընդհ. տնօրէնին եւ բժշկական կազմին կողմէ որոնք կը ներկայացնէին հիւանդանոցին այլազան մեքենական եւ այլ կարիքները՝ որոնց շուտափոյթ առաքումը պիտի փրկէր բազմաթիւ մատղաշ կեանքեր:

Այցելութիւն Սփիւռքի հետ մշակութային կապերու գրասենեակի Կնոջական հարցերու բաժնին.- Յունուար 31-ին« յետ միջօրէի ժամը 5:30-ին« Պատուիրակութեան խնդրանքով« Արամ Խաչատուրեանի անուան թանգարանին մէջ կը կայանար հանդիպում մը Կնոջական հարցերու բաժնի անձնակազմին հետ« ուր ներկայ էին բաժնի պատասխանատու անդամներէն« Մարօ Մարգարեան՝ նախագահ. Նինել Ոսկանեան՝ դասախօս եւ տնօրէն Աբովեան մանկավարժական հիմնարկի. Էմմա Ալէքսանդրեան՝ հոգեբան նոյն հիմնարկի. Վերա Յակոբեան՝ ձայնասփիւռի խօսնակ. Վերոնիքա Գէորգեան՝ տնօրէն «Սեբաստիա» մանկապարտէզի. Անահիտ Պարսամեան՝ բանաստեղծուհի« եւ այլ որակաւոր անձինք:

Այս խումբը« կազմուած մէկ տարի առաջ Երեւանի մէջ կայացած Հայ կիներու անդրանիկ խորհրդաժողովի լրումին« կարգաւորուած մարմին մը ըլլալէ աւելի ականաւոր կիներու խմբաւորում մըն էր« որուն միտք բանին սփիւռքահայ կիներու հետ մերձեցման ու գործակցութեան իրականացումն էր՝ ի շահ համահայկական նպատակներու եւ ծրագիրներու գործադրման: Ըստ երեւոյթին« երկրաշարժը աշխուժացուցած էր ու ձեւաւորած անոնց ամէ°ն ձեւով աղէտեալներուն օգտակար դառնալու փափաքը:

Այս ուղղութեամբ առաջնահերթ կը նկատուէր Նինել Ոսկանեանի «Մայրութեան ֆոնտ» անունով հիմնադրամ մը ստեղծելու առաջարկը՝ յօգուտ ամէն մի գիւղական ընտանիքի որուն յարկին տակ նորածին մը աշխարհ կուգար: Այս հիմնադրամը պիտի հովանաւորուէր հանրութեան եւՀայաստանի Սովետ Երեխաներու ֆոնտին կողմէ: Հանդիպման ամբողջ տեւողութեան« Պատուիրակութեան անդամներուն տպաւորութիւնը այն էր« թէ այս ժողովին մակարդակը համահաւասար էր Հ.Օ.Մ.-ի որեւէ մասնաճիւղի մը ընկերական ժողովին: Հակառակ մտաւորական ու ակադեմական բարձր մակարդակին« նոյնանմա°ն մտահոգութիւններ կը զբաղեցնէին ժողովականներուն միտքերը« որոնք նո°յն նուիրումով ու կարգէ դուրս անհամբերութեամբ կը ջանային լուծումներ գտնել ժողովուրդին դիմագրաւած անհամար դժուարութիւններուն:

Պատգամաւորութեան առիթը տրուեցաւ ներկայացնելու Հայ Օգնութեան Միութեան կազմակերպչական կառոյցը« անոր կանոնագրային աշխատելաձեւը եւ ծրագրեալ գործունէութիւնը ուսումնական« առողջապահական« ընկերային օգնութեան ու մշակութային մարզերէն ներս: Փափաք յայտնելէ ետք տեսնելու յառաջիկայ սերտ գործակցութեան մը իրականացման կարելիութիւնը« Պատուիրակութիւնը« նշելով տարի մը առաջ տեղի ունեցած Կնոջական հարցերու քննարկման առաջին գիտաժողովը« իր դժգոհութիւնը յայտնեց« որ Հ.Օ.Մ.-ը — աշխարհացրիւ հայութեան ամենամեծ կնոջական կազմակերպութիւնը – հրաւէր չէր ստացած մասնակցելու այդ բացառիկ ժողովին:

Ապագայի լաւագոյն հաւաստիացումներէ ետք« Պատուիրակութիւնը հրաժեշտ կþառնէր աշխատունակ խոստումներով հարուստ այդ խումբէն:

Փետրուար 1« 1989-ին« կէսօրուայ ժամը 12-ը 30 անց« Պատուիրակութեան անդամները« մութ մտապատկերներով ծանրաբեռ« հրաժեշտ կþառնէին կիսաւեր հայրենիքէն ու կը մտնէին ինքնաթիռ՝ տուն վերադառնալու Մոսկուայի եւ Լոնտոնի ճամբով:

ՀԱՅ ՕԳՆՈՒԹԵԱՆ ՄԻՈՒԹԵԱՆ ԼՐԱՏՒՈՒԹԵԱՆՑ ԿԵԴՐՈՆԱԿԱՆ ԳՐԱՍԵՆԵԱԿ