0
0
2022-ին, բաւական մը գրուեցաւ Արցախի Հատրութ շրջանի Սորբ Սարգիս եկեղեցւոյն քանդումին մասին։ Այսօր, տարբեր է կացութիւնը։ Արդարեւ, հիմնուելով արբանեակային լուսանկարներու ներկայացուցած փաստերուն վրայ՝ Ատրպէյճան քանդած ու գրեթէ բնաջնջած է Արցախի Հատրութի շրջանի Մոխրենես գիւղը: Այս մասին կ՛ահազանգէ monumentwatch.org-ը, նշելով, թէ աւերուած է գիւղի տուներուն մեծամասնութիւնը դպրոցը եւ մանկապարտէզը:
Այդ հիմնարկը հրապարակած է յայտարարութիւն մը, տեղեկացնելով, թէ․-
«Դեռեւս 2022 թուականին Ատրպէյճանն աւերել էր գիւղի Մոխրենեսի Սուրբ Սարգիս եկեղեցին: Մոխրենես գիւղը եւ շրջակայքը հարուստ են յուշարձաններով: Մոխրենես գիւղի տարածքում հաշուառուած են աւելի քան քսան յուշարձաններ, գիւղի մօտ է գտնւում յայտնի ‹‹Օխտը դռնի›› վանքը: Ոչնչացման գործողութիւնների հետեւանքով ուղղակի վտանգի տակ են յայտնւում գիւղի շրջակայքում գտնուող յուշարձանները:
«2021 թուականից սկսած գրաւուած Արցախում ատրպէյճանական կողմի իրականացուող մեծածաւալ ճանապարհաշինարարական, ենթակառուցուածքային աշխատանքների հետեւանքով Արցախի բազմաթիւ գիւղերում կատարւում էին մեծածաւալ աւերումներ: Վվտանգուած գօտում են յատկապէս Հատրութի շրջանի գիւղերը եւ դրանց յարակից տարածքները, ինչը պայմանաւորուած էր Շուշի տանող երկու նոր ճանապարհների, դրանց սպասարկող ենթակառուցուածքների կառուցմամբ, երբ աւերւում էին հսկայական տարածքներ ճանապարհների անցկացման, ինչպէս նաեւ շինարարութեան կազմածներու, սպասարկող անձնակազմի, շինարարական նիւթերի եւ թափօնների կուտակման համար: Յաճախ տարաբնոյթ ճարտարագիտական հարցերը լուծւում էին ի հաշիւ հայկական գիւղերի կամ դրանց տների աւերման ադրբեջանական-ճանապարհները-եւ-վտանգ: Մոխրենես գիւղի աւերումը թերեւս հէնց այս միտումնաւոր գործողութիւնների հետեւանքն է:
«Մոխրանես գիւղի ենթակառուցուածնքների եւ մշակութային յուշարձանների ոչնչացումը փորձելով դիտարկել մշակութային ժառանգութեան լայն հայեցակարգի շրջանակներում, պէտք է նշենք, որ այս դէպքում յարձակման են ենթարկուել թէ՛ նիւթական կառոյցները, եւ թէ ոչ նիւթական ժառանգութիւնը, այդ թւում աւանդոյթները, պատմութիւնները, մարդկանց կենցաղավարման մշակոյթը: Եւրոպայի Խորհրդի կողմից ընդունուած մշակութային ժառանգութեան 21-րդ դարի ռազմավարութեան փաստաթղթում ժառանգութիւնը սահմանւում է հետեւեալ կերպ.
«Մշակութային ժառանգութիւնը ընդգրկելով նիւթական եւ ոչ նիւթական հարթութիւնը, հմտութիւնները, «իմանալ-ինչպէս»ը, պատկերացումները, վերաբերմունքն ու այլ տարրեր, անքակտելիօրէն կապուած է դրա համատեքստի եւ այն բնական ու մշակութային միջավայրի հետ, որտեղ այն ձեւաւորուել է։ Ուստի, Արցախի մշակութային ժառանգութեան ցանկացած ոչնչացում ոչ միայն տուեալ արժէքի ֆիզիքական կորուստին է յանգում, այլեւ վնասում է ` ինքնութեանը, խաթարում բնական միջավայրը եւ էապէս վնասում արցախահայերի մշակոյթի իրաւունքը: Արցախի ժողովրդին` իր բնիկ տարածքից բռնի հեռացնելը, իր իսկ ժառանգութեան հետ հաղորդակցուելու, իր համայնքի մշակութային կեանքում ներդրում ունենալու, ժառանգութիւնը կենսունակ պահելու եւ այն սերունդներին փոխանցելու հնարաւորութեան չէզոքացումը կամ բռնի տեղահանութեամբ կասեցումը էական խոչընդոտ է ինքնութեան պահպանութեան համար եւ վերստեղծման համար:
«Գիւղի ոչնչացումը Ատրպէյճանի կողմից պատերազմի ժամանակ եւ բռնազաւթման ողջ ընթացքում համակցուած յանցագործութիւնների շարք է` խախտելով թէ՛ պատերազմի ժամանակ ժառանգութեան պահպանութեան միջազգային նորմերն ու «Եունեսքօ»-ի կողմից հաստատուած իսկութեան եւ ամբողջականութեան սկզբունքները, այլեւ Արդարադատութեան միջազգային դատարանի որոշումները: Գիւղին հասցուած վնասը համաձայն «Զինուած հակամարտութիւնների ժամանակ մշակութային արժէքների պաշտպանութեան մասին» Լա Հէյի 1954-ի վեհաժողովի 4-րդ յօդուածի եւ լրացուցիչ` 1999-ի ընդունուած Երկրորդ արձանագրութեան 15-րդ յօդուածի Ա. կէտի, «լուրջ խախտում» է, որը` որպէս ռազմական յանցագործութիւն, կարող է հետապնդուել միջազգային դատարաններում»։
