0
0
Ապրիլ 25-ին, Երեւանի Օղակաձեւ այգիին մէջ բացումը կատարուեցաւ 1919-ին, «Նեմեսիս» գործողութիւնը կազմակերպած եւ զայն իրականացուցած հերոսներուն նուիրուած «Նեմեսիս» յուշաղբիւր-կոթողը:
Յուշարձանին վրայ կան Սողոմոն Թեհլիրեանի, Արամ Երկանեանի, Արշաւիր Շիրակեանի, Պետրոս Տէր Պօղոսեանի, Արտաշէս Գէորգեանի, Միսաք Թորլաքեանի, Ստեփան Ծաղիկեանի, Յակոբ Մելքումովի, Երուանդ Ֆունդուկեանի, Արմէն Գարոյի, Գրիգոր Մերջանովի, Աւետիք Իսահակեանի, Արշակ Եզդանեանի, Արա Սարգսեանի, Հրաչ Փափազեանի եւ Շահան Նաթալիի անունները: Անոնք Հայոց Ցեղասպանութիւնը կազմակերպած եւ գործադրած Երիտասարդ թուրքերու պարագլուխներէն, ինչպէս նաեւ 1918ին Պաքուի հայերու ջարդը կազմակերպողներէն վրէժ լուծած հերոսներն են:
Հ․Յ․Դ․ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Յակոբ Տէր Խաչատուրեան կոթող այցելեց եւ ըսաւ․-
«Այսօր այստեղ հաւաքուել են Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ընտանիքի ներկայացուցիչները, որպէսզի յարգանքի արժանի տուրք մատուցենք 1919 թուականին Երեւանում գումարուած Հ․Յ․Դ․ Ընդհանուր ժողովի` «յատուկ գործողութիւնէ անուամբ որոշումը իրագործած մեր նուիրեալներին` լինեն նրանք ծրագրող, կազմակերպող, թէ գործադրող, որոնք փրկեցին մեր ժողովրդի արժանապատուութիւնը, վերականգնեցին պայքարելու եւ ամէն գնով մեր դատին նուիրուելու յոյսը: Այսօր այստեղ ենք, մէկ անգամ եւս յիշեցնելու, որ մեր տառապած ժողովուրդը, որքան էլ որ գլխատուեց, որքան էլ որ ենթարկուեց ցեղասպանութեան, չունեցաւ վախճան, ինչպէս ծրագրել էր թշնամին, այլ ընդհակառակը` Ցեղասպանութեան սկզբից ընդամէնը երեք տարի յետոյ, 1918-ին կերտեց, փառահեղ էջը` Հայաստանը վերադարձնելով Անկախ պետականութեան միջազգային ընտանիքին եւ ոչնչից կերտեց պետութիւն: Ապա, նկատի ունենալով, որ նոյն ինքը Օսմանեան կայսրութեան վերջին օրերին արդէն իսկ վճռուած էր ցեղասպան թուրքերի ճակատագիրը, եւ նրանք մահապատժի էին դատապարտուած, բայց մահապատիժը չէր իրականացուել, անհրաժեշտ էր, որ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը, որպէս համահայկական այն կառոյցը, որ կարող էր իրագործել այն, ինքը ստանձնեց այդ պատասխանատուութիւնը, եւ այդ ճիւաղների հետեւից աշխարհով մէկ գնալով, մէկ առ մէկ զգետնեց նրանց: Թէ ցեղասպան թուրքին , թէ չարադաւ ազերի այն մուսաւաթական ոճրագործներին, որոնք հայի արեամբ էին սնուած:
Այսօր մենք խոնարհւում ենք աշխարհի տարբեր կողմերից ու բնագաւառներից մեր այս ընկերների յիշատակի առաջ` քաղաքական դէմքեր լինեն, ինչպէս Արմէն Գարոն, թէ հայ գրականութեան տիտաններից` ինչպէս Աւետիք Իսհակեանը, թէ հայ վրիժառու բազուկներ` ինչպէս այստեղ նշուած մեր բոլոր հերոսները` Միսաքեան, Թորլաքեան, Թեհլիրեան, Գեւորգեան, Ծաղիկեան եւ շատ-շատ ուրիշներ եւ նաեւ բոլոր նրանք, որոնց անուններն այստեղ նշուած չեն, բայց որոնք լուրջ երախտիք ունեն Նեմեսիսի գործողութեան մէջ:
Մեր արժանապատուութեան վերականգնումն էր այս արդարահատոյց գործողութիւնը: Այս տղաները ոչ միայն փրկեցին հայութեան պատիւը, ոչ միայն վերականգնեցին հայութեան վճռականութիւնը` տէր կանգնելու իր ապագային, իր մարտական ոգուն, նրանք նաեւ ներշնչանք եղան մի քանի տասնամեակ յետոյ Հայ դատի ուժական պայքարի նոր հերոսների համար, որոնք իրենց ուսերին վերցրին արդարութիւնը վերականգնելու գործը եւ 1970-80-ական թուականներին ճեղքեցին միջազգային լառութեան պատը, որով շրջապատուած էր Հայոց ցեղասպանութեան իրողութիւնը: Ապա եկաւ ազատամարտիկների նոր սերունդը որ, ամբողջութեամբ նուիրուեց Արցախի ազատագրութեան դատին: Խոր յարգանք, մեր այս սերնդին որ մէկ անգամ եւս ցոյց տուեց , որ կեանքը պայքար է եւ պայքարը կեանք:
Մենք խոնարհւում ենք յարգանքով, ակածանքով այս հերոսների յիշատակի առաջ եւ մեր գոհունակութիւնն ենք յայտնում, որ վերջ ի վերջոյ արժանաւոր յուշարձանով նաեւ նուիրականացաւ նրանց յիշատակը մեր հայրենիք Երեւանի կենտրնում: Խոր յարագանք եւ պատիւ այս սերնդին»:
Յուշարձանի ստեղծման նախաձեռնութեան ետին կանգնած Կամօ Արէյեան յիշեցուց, որ 108 տարի առաջ Ապրիլին արեան մէջ էր ամբողջ երկիր մը, սակայն այն պետական ծրագիրին, որմով կ՛ուզէին աշխարհի երեսէն ջնջել հայերը ու Հայաստանը թողել անքարտէս, 1918-ին, հայերը պատասխանեցին Սարդարապատի ճակատամարտով եւ կերտեցին Հայաստանի առաջին հանրապետութիւնը: «Իսկ 1919-ին Հ․Յ․Դ․-ի նախաձեռնութիւնը համազգային վրիժառութեան որոշում էր, մեր արժանապատուութիւնը վերականգնելու որոշում էր: «Նեմեսիս»-ի իրագործողները մտաւորական հայ տղերք էին, մէկը միւսից լաւն էին, մէկը միւսից պատրաստ ու պատասխանատու: Այս տղաներն ունեցան գերեզմաններ աշխարհով սփռուած», ըսաւ Արէյեան եւ գոհունակութիւն յայտնեց, որ վերջապէս կարելի եղաւ անոնց յիշատակը յարգել Հայաստանի մէջ՝ Երեւանի մէջ անոնց նուիրուած կոթողով:
Յուշարձանի բացման ներկայ էին հասարակական, քաղաքական եւ մշակութային գործիչներ, գիտնականներ, հետաքրքրասէրներ եւ վրիժառուներու սերունդները:
Արամ Երկանեանի շառաւիղներէն է լրագրող եւ հաղորդավար Արտեոմ Երկանեան: Ըստ անոր՝ մենք վրիժառուներուն պարտական ենք արժանապատիւ ազգ ըլլալու մեր հանգամանքը: «Կարո՞ղ էք պատկերացնել, թէ ի՛նչ կը լինէր, եթէ «Նեմեսիս» գործողութիւնը չիրականացուէր: Մենք հիւանդ ազգ էինք լինելու, հոգեբանական բարդոյթներից տառապող: Ես նրանց յաճախ համեմատում եմ հոգեբոյժների հետ: Նրանք թոյլ են տուել մեզ արժանապատիւ զգալ: Այս մարդիկ ահաբեկիչներ չեն, այլ իրականացնողն են այն արդար դատավճռի, որը կայացուել էր օրինական իրաւական ատեանի կողմից: Ես հաւատում եմ, որ այն թուրքը, որը կը ցանկանայ իրեն արժանապատիւ զգալ, պէտք է գայ, խոնարհուի այս յուշարձանի առաջ եւ յիշի, որ առաջին երկիրը, որը ճանաչել ու դատապարտել է Հայոց Ցեղասպանութիւնը, եղել է Թուրքիան, որը յետոյ հեռացել է իր այդ սկզբունքից», եզրափակեց Երկանեան:
Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիոյ Պատմութեան հիմնարկի տնօրէն Աշոտ Մելքոնեան հաստատեց, որ «Նեմեսիս» գործողութիւնը կարեւոր իրադարձութիւն եղած է հայ ժողովուրդի կեանքին մէջ: Ան յիշեցուց, որ այս գործողութեան կատարման որոշումը տրուած է 1919-ին, Երեւանի մէջ՝ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան 9-րդ ընդհանուր ժողովին: «Այդ ժամանակ Հայոց Ցեղասպանութեան յանցագործների 650 անուն է նշուել, որոնցից առանձնացուել են 41 գլխաւոր յանցագործները: Սա զուտ կուսակցական որոշում չէր, այլ ազգային խնդիր, եւ հայ ժողովուրդն ազգովի լուծեց այն», եզրակացուց Մելքոնեան:
