ԳԷՈՐԳ ԷՄԻՆԻ ԾՆՆԴԵԱՆ 90-ԱՄԵԱԿ

0 0
Read Time:11 Minute, 0 Second

p12 a Աւա­զա­նի անու­նով Կար­լէն Մու­րատ­եան (1919-1998),Գէ­որգ Էմին ծնած է Աշ­տա­րակ: Խորհր­դա­հայ տա­ղան­դա­ւոր բա­նաս­տեղծ եւ գրա­կան հան­րա­յին գոր­ծիչ, միջ­նա­կարգ կրթու­թիւնը ստա­ցած է ծնն­դա­վայ­րին մէջ, իսկ բարձ­րա­գոյն ու­սու­մը Երե­ւա­նի ճար­տա­րա­պե­տա­կան հաս­տա­տու­թե­նէն ներս: Բնա­տուր տա­ղան­դը եւ գրա­կան գի­տե­լիք­նե­րը կա­տա­րե­լա­գոր­ծած է հե­տե­ւե­լով Մոսկ­ուա­յի հայ ար­ուես­տի տան եւ գրա­կան բարձ­րա­գոյն դա­սըն­թացք­նե­րուն: Եղած է գրա­կան հան­դէս­նե­րու թղթա­կից եւ խմբա­գիր: Մոսկ­ուա­յի հա­մալ­սա­րա­նէն ներս դա­սա­խօ­սած է հայ գրա­կա­նու­թիւն: Զոյգ առիթ­նե­րով ար­ժա­նա­ցած է Խորհր­դա­յին Միու­թեան եւ Չա­րեն­ցի ան­ուան մրցա­նակ­նե­րուն:

Գէ­որգ Էմի­նի առա­ջին ժո­ղո­ված­ուի »Նա­խա­շա­ւիղ« բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­նե­րը կեան­քի եւ սի­րոյ վե­րա­բեր­եալ քնա­րա­կան խո­հեր են, բա­նաս­տեղ­ծա­կան ինք­նու­թեան որո­շում­ներ: Սա­կայն հան­րա­ճա­նաչ կը դառ­նայ յետ­պա­տե­րազմ­եան տա­րի­նե­րուն հրա­տա­րակ­ուած իր գրքե­րով՝ »Նորք«, »Որո­նում­ներ«, »Եր­կու Ճա­նա­պարհ«, »Մին­չեւ Այ­սօր«, »Այս տա­րի­քում«, »Քսա­նե­րորդ Դար«, բո­լորն ալ չա­փա­ծոյ, եւ »Եօթ Երգ Հա­յաս­տա­նի Մա­սին« հրա­պա­րա­կա­խօ­սա­կան գիր­քը:

Մտեր­միկ զգա­ցում­ներ եւ յոյ­զեր չեն պակ­սիր Էմի­նի տո­ղե­րուն մէջ, սա­կայն զինք առա­ւել չա­փով հա­մա­կո­ղը քա­ղա­քաց­ի­ա­կան հայ­րե­նա­սի­րա­կան նիւ­թերն են, հա­յեր­գու­թիւնը, հայ­րե­ներ­գու­թիւնը, մար­դեր­գու­թիւնը: Ստո­րեւ՝ մեր օրե­րուն աշ­խար­հի տար­բեր կող­մե­րը ապ­րող հա­յե­րուն բա­նաս­տեղ­ծա­կան հա­ւա­քա­կան պատ­կե­րը.-

 

Կո­թող­նե­րը իրար չե¯ն նմա­նում՝

Ինչ­քան հայ՝ այն­քան էլ Հա­յաս­տան.-

Եղեռ­նով ցրուած ողջ աշ­խար­հում,

Հայ­րե­նի կա­րօ­տով մի­ա­բա¯ն:

(»Գե­ղար­դի Վան­քը«):

 

Էմի­նը գիւ­տե­րու բա­նաս­տեղծն է. գի­տէ տո­ղը, քերթ­ուա­ծը անս­պա­սե­լի խօ­սուն եւ զօ­րա­ւոր պատ­կե­րով մը եզ­րա­փա­կել: Կը խօ­սի օրի­նա­կով, եր­գը՝ բա­նաս­տեղ­ծա­կան խօս­քը զգոյշ գոր­ծա­ծե­լու մա­սին եւ իր միտ­քը կÿեզ­րա­փա­կէ փամ­փուշ­տին ու տա­ռին նմա­նու­թեան ան­ակն­կալ պատ­կե­րով.-

 

Եր­գը զէն­քի պէս զգո¯յշ գոր­ծա­ծիր,

Երբ խա¯ռն է դա­րը.

Նոյն ար­ճի­ճից են ձու­լում իմա­ցի°ր,

Գնդակն ու, տա°­ռը:

 

Գի­տէ ար­տա­քուստ անն­շան, անակն­կալ պատ­կե­րի մը մէջ մու­ծել վիթ­խա­րի ոյժ ու­նե­ցող յոյզ եւ գա­ղա­փար, կա­տա­րել խո­շոր ընդ­հան­րա­ցում:

 

Ես այն­պէ¯ս եմ ել­նում իմ տնից,

Կար­ծես թէ մտնում եմ իմ տո¯ւ­նը:

(»Իմ Գոր­ծը«):

 

Կար­ծէք թէ բա­նաս­տեղ­ծին եւ իր մի­ջա­վայ­րի մար­դոց եղ­բայ­րու­թեան գա­ղա­փա­րը ան­կա­րե­լի է աւե­լի զօ­րա­ւոր կեր­պով ար­տա­յայ­տել, քան այս մէկ հա­տիկ տո­ղով. »Կար­ծես թէ մտնում եմ իմ տո¯ւ­նը«: Հա­րա­զատ օճա­խի խորհր­դա­նիշ տան պատ­կե­րը այս­տեղ ու­նի մեծ խոր­հուրդ. ամ­բողջ եր­կի­րը բա­նաս­տեղ­ծին կÿե­րե­ւի իբր սրտի մօտ՝ սի­րե­լի տուն:

»Արաք­սի Ափին« քերթ­ուա­ծին մէջ՝ Թուրք­իա­յէն »առանց վի­զա­յի« այս ափը թե­ւած ճնճղուկ­նե­րը »թա­ռեց­նե­լով«, »մի նոր ոս­տա­նի, մի նոր շէն­քի ու ար­ձա­նի ու­սին« այս երեք սեղմ պատ­կեր­նե­րուն մի­ջո­ցով, Գ. Էմին կը յա­ջո­ղի ստեղ­ծել նոր Հա­յաս­տա­նի գու­նա­գեղ հա­մայ­նա­պատ­կե­րը: Ոս­տա­նը եր­կիրն է, առօր­եայ կեան­քը, շէն­քը՝ տուն, օճախ, բոյն, իսկ ար­ձա­նը՝ ծաղ­կուն գե­ղար­ուես­տը:

Գ. Էմին ու­նի նա­եւ ար­ձակ էջեր՝ »Եօթ երգ Հա­յաս­տա­նի մա­սին«, զոր ինք կը կո­չէ »Գիրք Հայ­րե­նա­շունչ«: Այն՝ քնա­րա­շունչ ասք մըն է Հա­յաս­տա­նի քա­րին, ջու­րին, եր­գին, ժո­ղո­վուր­դի ապ­րած դա­րուն մա­սին: Գիր­քին էջե­րէն կեն­դա­նի գոյ­նե­րով ըն­թեր­ցո­ղին կը ներ­կա­յա­նան ամ­բողջ հա­յոց պատ­մու­թիւնը, ազ­գա­յին մեր հպար­տու­թիւնը, ամէ­նէն աւե­լի շեշտ­ուած սա­կայն՝ մեր պան­ծա­լի ներ­կան, ժո­ղո­վուր­դին հրա­շա­լի յա­րու­թիւնը:

Էմի­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րով ստեղծ­ուած են փաս­տա­վա­ւե­րագ­րա­կան ժա­պա­ւէն­ներ, որոնց­մէ »Եօ­թը Երգ Հա­յաս­տա­նի մա­սին« ֆիլ­մը ար­ժա­նա­ցած է անդր­կով­կաս­եան եւ ուք­րա­նա­կան ժա­պա­ւէն­նե­րու երե­ւան­եան փա­ռա­տօ­նի գլխա­ւոր՝ »Պրո­մէ­թէ­ոս« լի­նինկ­րատ­եան հա­մա­միու­թե­նա­կան փա­ռա­տօ­նի երկ­րորդ մրցա­նակ­նե­րուն:

Էմին ու­նի մեծ թուով թարգ­մա­նու­թիւն­ներ օտար հե­ղի­նակ­նե­րէ եւ հրա­տա­րա­կած է զա­նոնք խո­րի­մաստ եւ խօ­սուն վեր­նագ­րի մը տակ՝ »Այն, ինչ ե¯ս պի­տի գրէի«: Ինչ որ կը նշա­նա­կէ, որ իր թարգ­մա­նած գոր­ծե­րը իր սր­տին մօ­տիկ ու ներ­դաշ­նակ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­ներ են:

»Եօթ Երգ Հա­յաս­տա­նի Մա­սին« իր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան մէջ Գ. Էմին Ծաղ­կա­ձո­րի մէջ ական­ջա­լուր կը դառ­նայ բա­նա­կա­վայ­րի տե­ղա­ցի եւ սփիւռ­քա­հայ պա­տա­նի­նե­րու ող­ջեր­թի առ­թիւ փո­խա­նակ­ուած խօս­քե­րուն, յատ­կա­պէս, երբ վեր­ջին­նե­րը ան­պայ­մա­նօ­րէն կ°ու­զեն հո°ն մնալ, հայ­րե­նիք: Եւ կը յի­շէ Եղեռ­նի առի­թով բաժն­ուած, զի­րար կորսնց­նող, զի­րար փնտռող տան ան­դամ­նե­րը, որոնք կÿապ­րին ցիր ու ցան, նետ­ուած դէս ու դէն®

Եր­կար տա­րի­ներ աշ­խար­հի զա­նա­զան կող­մե­րը լոյս տես­նող թեր­թե­րու մեծ մա­սը լե­ցուն էին »Կը Փնտռե¯ն« տխուր յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով:

Սա­կայն հա­րիւր հա­զա­րա­ւոր հա­յե­րու հա­մար անոնք տա­կա­ւին բա­ներ են, եւ զուրկ՝ ու­րիշ ազ­գի մար­դոց հա­մար սո­վո­րա­կան, մարդ­կա­յին այդ  շնորհ­քէն ան­գամ…

Մար­դը ծնած է Արեւմտ­եան Հա­յաս­տան, իր հայ­րե­նի­քը Հա­յաս­տանն է, իսկ բնա­կու­թեան վայ­րը՝ Պէյ­րութ կամ Նիւ-Եորք…:

Դեռ արիւ­նոտ եա­թա­ղա­նի հար­ուա­ծով, ժո­ղո­վուրդն ու հո­ղը հատ­ուա¯ծ ու զատ­ուա¯ծ են իրա­րից, դեռ ան­ժո­ղո­վո¯ւրդ է մեր հայ­րե­նի հո­ղի մեծ մա­սը, իսկ մեր ժո­ղո­վուր­դի կէ­սը՝ ան­հո¯ղ ու ան­հայ­րե­նի¯ք…:

Դեռ կան ամէ­նէ՝ն մեծ փնտռող­նե­րը, որոնց պա­հանջ-աղա­ղա­կը կը թնդայ աշ­խար­հով մէկ. »Ես հո¯ղն եմ, ես կը փնտռեմ իմ ժո­ղո­վուր­դը…Ես ժո­ղո­վուրդն եմ, ես իմ հո¯­ղը կը փնտռեմ եւ կը պա­հան­ջեմ…«:

Դեռ հա­յը որ­պէս զբօ­սաշր­ջիկ կու գայ իր հայ­րե­նի­քը, որ­պէս հիւր կը մտնէ իր հա­րա­զատ տու­նը եւ,- Օ¯, բախ­տի չար կա­տակ, իր հա­րա­զատ օճա­խէն կը վե­րա­դառ­նայ ո՞ւր…տո¯ւն«, որ Ֆրեզ­նօ է, Դա­մաս­կոս կամ Նիս:

Դեռ…բայց կը շա­րու­նակ­ուի կեան­քը, կը շա­րու­նակ­ուի¯ պատ­մու­թիւնը ու աշ­խար­հի բո­լոր կող­մե­րէն հայ­րե­նիք կը վե­րա­դառ­նան տա­րա­գիր հա­յե­րը՝ առան­ձին կամ ըն­տա­նիք­նե­րով, գնաց­քով ու ինք­նա­թի­ռով, մե­քե­նա­նե­րով ու նա­ւե­րով:

Եւ եթէ երգ մըն ալ աւել­նար, Հա­յաս­տա­նի այս եօ­թը եր­գե­րուն, ապա այդ եր­գը պի­տի կոչ­ուէր երգ սպաս­ման, երգ կա­րա­ւա­նի կամ երգ կա­տա­րուող երա­զի, որ ո°չ թէ մարդ մը տե­սած է եւ միայն մէ°կ գի­շեր, այլ ամ­բո¯ղջ ժո­ղո­վուրդ մը, եւ այն ալ տա­րի­նե­րո¯վ ու դա­րե­րո¯վ…:

…Դեռ պի­տի վե­րա­դառ­նա¯ն բո­լո¯ր պան­դուխտ ու թա­փա­ռա­կան հա­յե­րը, ար­ժա­նա­նա¯ն իրենց հայ­րե­նի տանն ու հո­ղին, իրենց նո¯ր  հայ­րե­նի­քին.-

 

Իմ նո¯ր, հայ­րե­նիք, հզօ¯ր հայ­րե­նիք

Պի­տի գո­վեն, այո°, իրենց նոր ու հզօր հայ­րե­նի­քը.-

 

Այն եր­կի¯­րը, որ դա­րեր շա­րու­նակ տա­ռա­պել է պա­տե­րազմ­նե­րից ու աս­պա­տա­կու­թիւն­նե­րից ու նո¯ր ՝ միայն զգում խա­ղաղ կեան­քի ու աշ­խա­տան­քի հմայ­քը:

Քա­րա­շատ այն եր­կի¯­րը, որն իր ու­սե­րից ըն­կած տա­ռա­պան­քի քա­րով եր­ջան­կու­թեան տո¯ւն է կա­ռու­ցում:

Այն եր­կի¯­րը, որի հո­ղը դա­րեր շա­րու­նակ ջրուել է դառն քրտին­քով ու ար­եամբ եւ նոր է միայն տա­լիս մար­դուն իր դա­րե­րով կու­տա­կած քաղց­րու­թիւնը:

Եղէ­գան փո­ղի հրից ու բո­ցից ծնուած այն եր­կի¯­րը, որ դա­րեր շա­րու­նակ տա­պակ­ւո¯ւմ իր չար կրակ­նե­րից եւ նո¯ր է միայն ջեր­մա­նում հնոց­նե­րի ու գոր­ծա­րան­նե­րի բա­րի հու­րե­րից:

Իմաս­տուն մա­գա­ղաթ­նե­րի ու գրքե­րի այն եր­կի¯­րը, որն իր երե­սուն­վեց հնամ­եայ տա­ռե­րով գրում է նոր կեան­քի ու գա­լի­քի լու­սա­ւոր պատ­ուի­րան­նե­րը:

Եւ այն եր­կի¯­րը, որի՝ սկզբում լեռ­նե­րի մէջ կո­րած, իսկ ապա օտար ափե­րում կռուն­կի պէս թե­ւա­ծող եր­գե­րը այ­սօր հաս­նում են բո­լոր ազ­գե­րին ու աշ­խարհ­նե­րին…:

 

ՀԱՅՐ­ԵՆԱ­ԿԱՆ

 

Այս վտան­գա­ւոր ոչն­չու­թի¯ւ­նը…

 

 

Փայ­տո­ջի­լի պէս մտած մեր տու­նը«

Արի¯ւն Է ծծում«

Կծո°ւմ ու խայ­թո°ւմ…

 

 

-Իսկ դու մա՞րդ ես« չէ՞«

Իսկ նա… մի­ջա¯տ է«-

Ին­չո՞ւ մա­տիդ տակ

Չե¯ս ճզմում,

Ջար­դո°ւմ…

 

-Դու փայ­տո­ջիլ չե՞ս ջար­դել« բա­րե­կա°մ«-

Ջար­դես՝ նրա հոտն աւե­լի վա°տ է«

Քան նրա խղճուկ խայ­թոցն ու թո¯յ­նը…

 

ՍԻ­Ա­ՄԱՆ­ԹՈ­ՅԻ ԱՂՕԹ­ՔԸ

 

«Ո՞վ յղա­ցաւ այս միտ­քը դիւա­կան՝

Մա­սի­սը ճեր­մակ,

Մա­սի­սը ան­բիծ

Այս լայն աշ­խար­հում դնել այն տե­ղո°ւմ,

Ուր դար ու դա­րեր

Պի­տի արիւ­նեն լան­ջե°­րը նրա

Եւ գա­գա¯թն ան­գամ.

 

 

Ո՞վ միտք յղա­ցաւ

Դժոխք արա­րել

Եղ­եալ ու չեղ­եալ դրախ­տի տե­ղում՝

Արա­րատ լե­ռան հո­վա­նու ներ­քոյ,-

Երկ­րի փո­խա­րէն

Մեզ տա­լով մի հի¯ն, ոտ­նա­կո¯խ ճամ­բայ,

Հո­ղի տեղ՝ չոր քա°ր,

Ջրի տեղ՝ արի¯ւն®

 

 

Ո՞վ միտք յղա­ցաւ

Դեռ մեր պատ­մու­թեան վաղ ար­շա­լոյ­սին

Այս արար­չա­գործ,

Հին ժո­ղովր­դի

Գլու­խը դնել մի հա­րե­ւա­նի՝

(Բիրտ Պարս­կաս­տա­նի)

Ար­նոտ սրի տակ,

Միւ­սի աջով՝

(Բիւ­զանդ­իոյ խա­չով)

Պա­հան­ջե­լով, որ նա®ծա­խի¯ հո­գին,

Եթէ ու­զում է մար­մի­նը փրկե°լ®

 

 

Եւ եթէ դա­րերն

Ան­զօ¯ր են եղել նրան ազա­տել,

Եւ եթէ գա­լիք

Դա­րերն ան­զօ¯ր են ազա­տել նրան,

Եւ հրա¯շքն է լոկ

Հնա°րն անհ­նար,

Տէ¯ր, տո°ւր ինձ Մով­սէս մար­գա­րէի պէս

Հա­նե°լ ու տա­նե°լ ցեղն իմ հա­լած­ուած

Այս Հա­յաս­տա­նի¯ց,-

About Post Author

admin

Happy
Happy
0 %
Sad
Sad
0 %
Excited
Excited
0 %
Sleepy
Sleepy
0 %
Angry
Angry
0 %
Surprise
Surprise
0 %

Average Rating

5 Star
0%
4 Star
0%
3 Star
0%
2 Star
0%
1 Star
0%

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Social profiles