ՄԱՄՈՒԼ ԵՒ ՄՏԱՒՈՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ

0 0

1970-ական թուա­կան­նե­րու կէ­սե­րուն էր (ճշգրիտ տա­րին չեմ յի­շեր), երբ Պէյ­րութ հրա­տա­րա­կուող Հ.Յ.Դ. պաշ­տօ­նա­թերթ «Ազ­դակ Շա­բա­թօր­եակ-Դրօ­շակ»ին մէջ լոյս ըն­ծայ­ուե­ցաւ առաջ­նոր­դող յօդ­ուած մը՝ մօ­տա­ւո­րա­պէս հե­տեւ­եալ խո­րագ­րով, «Ին­չո՞ւ ինձ չի հա­մո­զում Հ.Յ.Դաշ­նակ­ցու­թեան ըն­կեր­վա­րու­թիւնը». հե­ղի­նակ՝ Էդիկ Յով­հան­նիս­եան:

Ուա­ո¯ւ, ինչ­պէ՞ս կա­րե­լի է… կա­րե­լի՞ է… Ասոնք եղան սկզբնա­կան հա­կազ­դե­ցու­թիւն­նե­րը:

Հար­ցը դնենք իր ճիշդ պա­րու­նա­կին մէջ: Հ.Յ.Դաշ­նակ­ցու­թեան 20-րդ Ընդ­հա­նուր ժո­ղո­վէն ետք (1973), գա­ղա­փա­րա­կան բիւ­րե­ղաց­ման բուռն գոր­ծըն­թաց մը սկսած էր: Կու­սակ­ցու­թեան Ծրա­գի­րը բա­րե­փոխ­ման են­թար­կե­լու, ըն­կեր­վա­րա­կան սկզբունք­նե­րը ու ատոնց լոյ­սին տակ՝ ազ­գե­րու ազատ ու ան­կախ ապ­րե­լու, ազատ հա­սա­րա­կարգ ստեղ­ծե­լու ազ­նիւ ձգտում­նե­րը այդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի հա­մաշ­խար­հա­յին զար­գա­ցում­նե­րու լոյ­սին տակ վե­րար­ծար­ծե­լու եւ այժ­մէ­ա­կա­նաց­նե­լու թա­փը հա­մա­կած էր յատ­կա­պէս դաշ­նակ­ցա­կան երի­տա­սար­դու­թիւնը: Դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լը կը յոր­դէր գա­ղա­փա­րա­կան այս հար­ցե­րը քննար­կող-վեր­լու­ծող յօդ­ուած­նե­րով՝ եր­բեմն չա­փա­զան­ցու­թիւն­նե­րու իսկ եր­թա­լու գնով: Գա­ղա­փա­րա­կան այս մօ­տե­ցում­նե­րը դար­ձած էին մեր լրատ­ուա­կան-քա­րոզ­չա­կան մի­ջոց­նե­րու ներ­քին տրա­մա­բա­նու­թիւնը, հեն­քը: Այդ­պէս ալ պէտք է ըլ­լար:

Եւ յան­կարծ այս բո­լո­րին մէջ՝ «Ին­չո՞ւ ինձ չի հա­մո­զում Հ.Յ.Դաշ­նակ­ցու­թեան ըն­կեր­վա­րու­թիւնը»… Կրնա՞ք երե­ւա­կա­յել շա­տե­րու «շո­քը»:

Իմ խոր հա­մո­զու­մով, Էդիկ Յով­հան­նիս­եա­նի (*) այդ յօդ­ուա­ծին լոյս ըն­ծա­յու­մը ճիշդ որո­շում մըն էր «Ազ­դակ Շա­բա­թօր­եակ-Դրօ­շակ»ի օր­ուան խմբա­գի­րին կող­մէ (տոքթ. Բաբ­գէն Փա­փազ­եան կամ Սար­գիս Զէյթլ­եան): Որով­հե­տեւ Դաշ­նակ­ցու­թեան գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թիւնը եւ հա­ւա­տամ­քը ոչ մէկ ատեն տոկ­մա­թիք, քա­րա­ցած վար­դա­պե­տու­թիւն եղած է: Անի­կա յատ­կանշ­ուած է հա­մաշ­խար­հա­յին ըն­կե­րա­յին, տնտե­սա­կան, քա­ղա­քա­կան ու մշա­կու­թա­յին զար­գա­ցում­նե­րուն հետ քայլ պա­հե­լու, անոնց բաց­ուած մնա­լու լայ­նա­խո­հու­թեամբ: Եւ ո՞վ այս գոր­ծըն­թա­ցին թե­լադ­րած մտա­ծո­ղու­թիւնը իր յօդ­ուած­նե­րուն հիմ­քը պի­տի դարձ­նէ ու ներ­քին տրա­մա­բա­նու­թե­նէն թե­լադր­ուած առողջ ուղ­ղու­թիւն եւ ցուց­մունք պի­տի տայ ժո­ղո­վուր­դին, եթէ ոչ՝ մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւնը: Իրա°ւ մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւնը, որ իր կար­գին կÿառաջ­նորդ­ուի մտած­ուած ու հիմ­նա­ւոր­ուած խօս­քով:

Էդիկ Յով­հան­նիս­եան, իրեն յա­տուկ ան­կեղ­ծու­թեամբ (մին­չեւ իր մա­հը մնաց տէ­րը իր ան­կեղ­ծու­թեան), փոր­ձա­քա­րի կը զար­նէր մեր ըն­կեր­վա­րա­կան սկզբունք­նե­րը եւ իր հա­մո­զում­նե­րը հիմ­նա­ւո­րե­լով՝ կը փոր­ձէր ըն­դար­ձա­կել գա­ղա­փա­րա­պաշտ դաշ­նակ­ցա­կա­նին մտա­հո­րի­զո­նը: Աւե­լորդ է ըսել, որ մեր երէց ըն­կե­րոջ յօդ­ուա­ծը ծա­ռա­յեց իր նպա­տա­կին: Այդ տո­ղե­րուն մէջ չգրուած, սա­կայն ընդգծ­ուած միտ­քը այն էր, որ չփորձ­ուիք քա­րա­ցած տոկ­մա­յի վե­րա­ծել Դաշ­նակ­ցու­թեան գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թիւնը, պէտք է միշտ նո­րո­գել ու նո­րոգ­ուած պա­հել զայն, ի հար­կին՝ հար­ցադ­րում­նե­րով ան­դա­դար բիւ­րե­ղաց­նել եւ բիւ­րե­ղա­ցած պա­հել անոր հիմ­նա­կան սկզբունք­նե­րը:

«Ազ­դակ Շա­բա­թօր­եակ-Դրօ­շակ»ի օրի­նա­կը նշե­լով՝ ար­դէն իսկ անդ­րա­դարձ կա­տա­րե­ցինք մեր մա­մու­լին մէջ մտա­ւո­րա­կա­նի ներ­կա­յու­թեան անհ­րա­ժեշ­տու­թեան:

Սա­կայն անհ­րա­ժեշտ է «Աս­պա­րէզ»ի ծի­րէն դուրս գալ եւ տես­նել, թէ հա­մա­դաշ­նակ­ցա­կան առու­մով ո՞ւր կը գտնուինք այ­սօր, Քա­լի­ֆորն­իոյ թէ Ֆրան­սա­յի, Հա­յաս­տա­նի թէ Լի­բա­նա­նի մէջ: Կա՞յ մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւն մեր մա­մու­լին մէջ, եթէ կայ՝ որ­քա­նո՞վ:

Անց­նող տար­ուան աւար­տին Ամե­րի­կան եւ փո­խա­դարձ կապ­ուա­ծու­թեան պատ­ճա­ռով՝ գրե­թէ ամ­բողջ աշ­խար­հը սկսան տնտե­սա­կան տուայ­տան­քի օրեր ապ­րիլ: Ելեւմ­տա­կան հսկա­ներ մէկ օրէն միւ­սը սնան­կա­ցան: Ապա­հո­վագ­րու­թեան AIG ըն­կե­րու­թիւնը աժան պրծաւ, որով­հե­տեւ նախ­քան պա­լա­րին պայ­թի­լը՝ կա­ռա­վա­րու­թե­նէն սու­սիկ-փու­սիկ ստա­ցաւ 83 միլ­ի­առ տո­լա­րի յատ­կա­ցում մը իբ­րեւ փրկօ­ղակ: Քա­նի մը օրէն երե­ւան եկաւ, որ AIG-ն առան­ձին չէր: Իրեն հե­տե­ւե­ցան Merryll Lynch եւ ելեւմ­տա­կան այլ գեր-հսկա­ներ: Տաս­նամ­եակ­նե­րով պե­տա­կան հա­կակ­շի­ռի դէմ պայ­քա­րող այս ահար­կու հսկա­նե­րը յան­կարծ կա­ռա­վա­րու­թեան դու­ռը ափ առին՝ այս ան­գամ անոր մի­ջամ­տու­թիւնը խնդրե­լով…:

Մարդ չանդ­րա­դար­ձաւ, թէ տագ­նա­պը միայն վար­չա­կան-կա­ռա­վար­ման ապի­կա­րու­թեան կամ շա­հա­մո­լու­թեան հե­տե­ւանք չէր: Տագ­նա­պը հա­մա­կար­գին ծնունդ տուած գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան, ագահ դրա­մա­տի­րու­թեան գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան սնան­կա­ցու­մին հե­տե­ւանքն էր:

Տա­ւո­սի դէպ­քը կը յի­շէք, չէ՞, անց­նող Յուն­ուա­րին, երբ Թուրք­իոյ վար­չա­պետ Էր­տո­ղան կա­տա­ղի յար­ձա­կում գոր­ծեց Իս­րա­յէ­լի նա­խա­գահ Շի­մոն Փե­րե­զի վրայ՝ Կա­զա­յի հար­ցով, մին­չեւ իսկ «Ց» բա­ռը գոր­ծա­ծե­լով (ցե­ղաս­պա­նու­թիւն): Էր­տո­ղան կÿու­զէր Թուրք­ի­ան աշ­խար­հին ներ­կա­յաց­նել ցե­ղաս­պա­նու­թեանց դէմ պայ­քա­րո­ղի դի­մա­գի­ծով, ամ­րապն­դե­լով Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան ու­րաց­ման մէջ իր պե­տու­թեան դիր­քը՝ հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րու­թեան անուղ­ղակի­օ­րէն թե­լադ­րե­լով այն մտա­ծո­ղու­թիւնը, որ Կա­զա­յի հար­ցով իր ռազ­մա­վա­րա­կան դաշ­նա­կի­ցին (Իս­րա­յէլ) հան­դէպ այս­քան անխ­նայ գտնուող պե­տու­թիւն մը (Թուրք­իա) կրնա՞յ ցե­ղաս­պա­նու­թիւն գոր­ծած ըլ­լալ…:

Էր­տո­ղա­նի այս կեց­ուած­քի ներ­քին տրա­մա­բա­նու­թիւնը պէտք է փնտռել Հայ­կա­կան հար­ցին մէջ: Եւ Ան­գա­րա­յի մէջ պե­տա­կան գրա­սեն­եակ­նե­րը ու­շա­դիր սպա­սե­ցին ու հե­տե­ւե­ցան մեր մա­մու­լին. ձայն-ձուն չկայ: Այս կէ­տը գո­հու­նա­կու­թեամբ տե­ղե­կագր­ուե­ցաւ Էր­տո­ղա­նին: Ան­ցաւ քա­նի մը ամիս:

Այս ան­գամ ույ­ղուր­նե­րու խնդի­րը՝ Չի­նաս­տա­նի մէջ: Վայ­րա­գու­թիւն, տասն­եակ­նե­րով զո­հեր, աղ­մուկ եւ այլն: Էր­տո­ղան նոյն կեց­ուած­քով նոյ­նի­մաստ ու խիստ յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ կա­տա­րեց, այս ան­գամ՝ Չի­նաս­տա­նի դէմ:

Շա°տ նե­րո­ղու­թիւն, բայց Իս­րա­յէ­լի ցա­մա­քա­յին ու­ժե­րու հրա­մա­նա­տա՞­րը, կամ Փե­քին որե­ւէ բան­բե՞ր մը պի­տի հա­կա­դար­ձէր Էր­տո­ղա­նին՝ յի­շեց­նե­լով Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան պա­րա­գան: Անո՞նց կÿիյ­նար պար­տա­կա­նու­թիւնը Հայ­կա­կան հար­ցին ուր­ուա­կա­նը Էր­տո­ղա­նին դէմ ցցե­լու:

Մինչ­դեռ մեր մա­մու­լը կա­րո­ղու­թիւնը (քիչ մըն ալ երե­ւա­կա­յու­թիւնը) պի­տի ու­նե­նար ան­մի­ջա­պէս իր չորս­դին հա­ւա­քե­լու մեր մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւնը եւ անոնց յօդ­ուած­նե­րով, բայց մա­նա­ւանդ խմբագ­րա­կան­նե­րով հա­մա­զա°րկ բա­նար Թուրք­իոյ դէմ, որ­պէս­զի 1).- Ան չհա­մար­ձա­կէր ապակ­եայ տան մէջ նստած՝ ասոր-անոր քար նե­տե­լու, 2).- Առիթ չտա­լու իս­րա­յէ­լա­ցի կամ չի­նա­ցի պաշ­տօ­նա­տար­նե­րու, որ իրենց հա­շիւ­նե­րուն ծա­ռա­յեց­նեն կամ շա­հա­գոր­ծեն Հայ­կա­կան հար­ցը:

Պատ­ճա­ռը, որ մեր մա­մու­լը այս խոր­քա­յին խնդիր­նե­րուն չանդ­րա­դար­ձաւ, այն էր, որ հա­մաշ­խար­հա­յին իրա­դար­ձու­թիւն­նե­րը գա­ղա­փա­րա­կան տե­սան­կիւ­նէն վեր­լու­ծող-բա­ցատ­րող մտա­ւո­րա­կան­ներ չկան: Եթէ կան, մեր մօտ չեն:

Մա­մու­լը (մա­մուլ ըսե­լով՝ կը հասկ­նամ տպա­գիր թերթ, ձայ­նաս­փիւռ, հե­ռա­տե­սիլ եւ հա­մա­ցանց) ամէն բա­նէ առաջ միտ­քի տուն է: Մտա­ծո­ղու­թեան կեդ­րոն եւ քու­րայ է: Հե­տե­ւա­բար պէտք է կա­ռա­վար­ուի-յան­ձանձ­ուի (բա­ռին ամե­նա­լայն իմաս­տով) ա°յս մտա­ծո­ղու­թեամբ: Կա­րե­լի չէ վար­չա­րա­րա­կան մա­կար­դա­կի մօ­տե­ցում­նե­րով առաջ­նորդ­ուիլ մա­մու­լի բնա­գա­ւա­ռին մէջ: Մեր մամ­լոյ պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը պէտք է պաշտ­պան­ուած պա­հել ամէն տե­սա­կի վար­չա­րա­րա­կան որո­շում­ներ տա­լու հար­կադ­րան­քէն, զա­նոնք պէտք է զերծ պա­հել առօ­րէ­ա­կան մանր-մունր «խնդի­րներ» լու­ծե­լու հար­կադ­րան­քէն, որ­պէս­զի մեր գա­ղա­փա­րա­կան աշ­խար­հի ու­ղե­ցոյց հան­դի­սա­նա­լու կոչ­ուած անձ­նա­կազ­մը կա­րե­նայ լա­ւա­գոյնս իր ու­ժե­րը կեդ­րո­նաց­նել հիմ­նա­կան խնդիր­նե­րու վրայ:

Մեր մա­մու­լը ի°նք պէտք է կա­րե­նայ ճշդել մեր գա­ղա­փա­րա­կան-քա­րոզ­չա­կան օրա­կար­գը՝ իր շուրջ հա­ւա­քե­լով բո­լոր այն տար­րե­րը, որոնք գի­տեն մտած­ուած եւ հիմ­նա­ւոր­ուած խօս­քին ար­ժէ­քը: Այն օրե­րուն, երբ «Աս­պա­րէզ»ի խմբա­գիրն էի, մէ­կէ աւե­լի առիթ­նե­րով շեշ­տած եմ, թէ թեր­թին էջե­րը բաց են այս սկզբուն­քին հա­ւա­տա­ցող, զայն դա­ւա­նող բո­լոր մտա­ծող տար­րե­րուն առ­ջեւ: Կը շա­րու­նա­կեմ հա­ւա­տալ այս սկզբուն­քին՝ գիտ­նա­լով հան­դերձ, որ անհ­րա­ժեշտ է նա­ե°ւ քա­ջու­թիւնը՝ մտած­ուած եւ հիմ­նա­ւոր­ուած խօս­քը հան­րու­թեան առ­ջեւ ըսե­լու հա­մար:

Ըստ ին­ծի, այս քա­ջու­թիւնն է, որ կը պակ­սի մեր իրա­կա­նու­թեան:

(*) Իմ կար­ծի­քով, Էդիկ Յով­հան­նիս­եան այդ օրե­րուն գա­ղա­փա­րա­կան փնտռտու­քի մէջ էր: Այդ փնտռտու­քին ար­դիւնքն էր նշեալ խո­րագ­րով իսկ ար­տա­յայտ­ուած հար­ցադ­րում-հաս­տա­տու­մը: Եւ Էդիկ Յով­հան­նիս­եան շու­տով գտաւ իր փնտռա­ծը: Ոչ միայն գտաւ, այ­լեւ մե­ծա­պէս հարս­տա­ցուց դաշ­նակ­ցա­կան մտա­ծո­ղու­թեան երան­գապ­նա­կը:

ՎԱ­ՉԷ ԲՐՈՒՏ­ԵԱՆ

About Post Author

admin

Happy

0 0 %

Sad

0 0 %

Excited

0 0 %

Sleepy

0 0 %

Angry

0 0 %

Surprise

0 0 %