0
0
Ստորեւ, լոյս կ’ընծայենք խմբագրութեանս կողմէ կատարուած հարցազրոյց մը, »Մոտուս Վիվենտի« հիմնարկի ղեկավար եւ նախապէս տարիներ շարունակ, Գանատայի մօտ, ՀՀ դեսպանի պաշտօնը ստանձնած Արա Պապեանի հետ: Հարցազրոյցին կից, նաեւ յօդուած մը, գրուած նոյնինքն Արա Պապեանի կողմէ:
Հ.- Անցնող ամիսներուն, ազդանշանը տրուեցաւ հայ-թուրք յարաբերութեանց մերձեցման գործընթացին եւ ահաւասիկ Օգոստոսի աւարտին հրապարակուեցան արձանագրութիւնները: Ինչպէ՞ս կը վերլուծէք անցուդարձերն ու ընդհանրապէս գործընթացը:
Պ.- Գիտէք, ով ինչ էլ ուզում է ասի, ինձ համար միանշանակ է, որ արձանագրութիւնները կատարեալ ձախողում են: Ընդհանրապէս, մենք սովորութիւն ունինք մեր անյաջողութիւնները բացատրել դրսի գործօններով: Ես դեռ կ’անդրադառնամ դրսի գործօններին, սակայն կարծում եմ, որ ներկայ ճգնաժամը, առաջին հերթին ներհայաստանեան եւ ներհայկական զարգացումների արդիւնք է:
Պետութիւնների փոխյարաբերութիւնները դաժան պայքար է: Այն շատ բանով նման է գիշատիչների պայքարին: Հիմա միւս պետութիւններն արեան հոտ են առել, հասկացել են, որ վիրաւոր Հայաստանին կարելի է շատ բան պարտադրել: Հայաստանի իշխանութիւնները երբեք այսքան թոյլ չեն եղել: Այսօր երկրում տիրող դաժանութիւնը հետեւանք է հենց այդ թուլութեան: Իշխանութիւնը յենարան չունի երկրում, հետեւաբար պատրաստ է դրսում շատ բան զիջել իշխանութիւնը պահելու համար: Ի հարկէ, ամէն ինչ արւում է յանուն հայրենիքի: Միեւնոյն ժամանակ ուզում եմ շեշտել, որ ինչ այսօր տեղի է ունենում Հայաստանում, միայն վերջին 1-2 տարուայ արդիւնքը չէ: Յանուն ազգային մեծ եւ հեռաւոր գաղափարների, մենք կարծում էինք, որ շատ անցողիկ բաների վրայ կարելի է աչք փակել: Ի վերջոյ պետութեան մանկական հիւանդութիւն է կ’անցնի: Այսօր ակնյայտ է, պետութիւն կառուցելու գործում մեծ ու փոքր բաներ չկան: Ամէն ինչ կարեւոր է: Առանց ազատ , այսինքն ժողովրդավար Հայաստանի, չի կարող լինել անկախ Հայաստան: Առանց անկախ Հայաստանի, այսինքն դրսի ուժերից չկառավարուող երկրի, չի կարող լինել միացեալ Հայաստան: Ազատ ու անկախ Հայաստանն է միացեալ Հայաստանի խարիսխը: Մենք ուզում ենք միացեալ Հայաստան, առանց ազատ եւ անկախ երկրի… Այդպէս չի լինում:
13-րդ դարի առակագիր Վարդան Այգեկցին մի առակ ունի: Հեղեղը սրբում տանում է այրի կնոջ այծերը: Որդին հարցնում է. «Մայր ի՞նչ էր դա»: Մայրը պատասխանում է. «Մենք ամէն անգամ կաթը ծախելիս մի շերեփ ջուր էինք խառնում, որ աւելի շատ լինի, աւելի շատ շահենք: Հիմա այդ մի շերեփ ջուրը հաւաքուեց, հեղեղ դարձաւ, եկաւ սրբեց ամէն ինչ»:
Պետական շինարարութեան մէջ մենք շատ սխալներ ենք թոյլ տուել: Այդտեղ մեղքի բաժին ունենք մենք բոլորս: Բայց, բնականաբար, աւել շատ է նրանց մեղքը, ովքեր ի պաշտօնէ աւելի մեծ ազդեցութիւն են ունեցել պետականաշինութեան գործընթացի վրայ:
Հիմա արտաքին գործօնների մասին: Աշխարհում շատ ուժեր կան, որ իրենց շահն ունեն Հարաւային Կովկասում: Ամէն մէկն իրենն ունի: Արեւմուտքն ուզում է դուրս մղել Ռուսաստանին, Թուրքիան ուզում է այդ ալիքի վրայ ուժեղացնել իր դիրքերը մեր տարածաշրջանում: Ատրպէյճանն ուզում է ռազմի դաշտում կորցրածը խօսակցութիւններով ետ բերել եւ կարծես ստացւում է: Ռուսաստանը միանգամից իրարամերժ երկու բան է ուզում: Մի կողմից ուզում է փակ պահել Հարաւային Կովկասը դրսի ազդեցութիւններից, միւս կողմից ուզում է իր ազդեցութիւնը Հայաստանի վրայով արտածել Թուրքիա: Ըստ էութեան, դա կարելի է բացատրել Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան վրայ երկու ուժային կեդրոնների ազդեցութեամբ: Ռազմական եւ անվտանգութեան կառոյցները բնաւ շահագրգռուած չեն հայ-թրքական սահմանի բացմամբ, որովհետեւ դա կը դիւրացնի զէնքի, զինամթերքի, իսլամիստ վարձկանների եւ թմրանիւթերի փոխադրումը Հարաւային Կովկաս: Տնտեսական շրջանակները շահագրգռուած են, քանի որ իրենք են ամբողջութեամբ տնօրինում Հայաստանի ելեկտրացանցերը, գազամուղները, երկաթուղին, ելեկտրականութեան արտադրութեան մեծագոյն մասը, զգալի բաժին ունեն հեռահաղորդակցութիւնների ոլորտում: Ռուսական տնտեսվարողները չեն կարող բաւարարուել միայն Հայաստանի շուկայով, նրանք Հայաստանի միջոցով ուզում են մտնել թրքական շուկայ: Երբ մեր ղեկավարութիւնը ոգեւորութեամբ ամէն ինչ ծախում էր ռուսներին, պարտաւոր էր կանխատեսեր այսօրուայ իրավիճակը:
Թւում է, բոլորը գիտեն ի՞նչ են ուզում, միայն մենք չգիտենք ի՞նչ ենք ուզում: Մեր ամբողջ քաղաքականութիւնը հաշուարկուած է 1-2 տարուայ վրայ: Առաւելագոյնը մինչեւ յաջորդ ընտրութիւնները: Սա այն պատճառով է, որովհետեւ, տնտեսութեան նման, նաեւ քաղաքականութիւնն է մենաշնորհուած: Քաղաքականութեան ճշմարտացիութեան չափանիշը ոչ թէ փաստն ու փաստարկն է, այլ դրա հեղինակի պաշտօնը:
Հ.- Արձանագրութիւններու նախագիծին մէջ, ոչ մէկ նշում կայ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին: Վստահաբար այս մէկը իր ժխտական եւ բացասական անդրադարձը պիտի ունենայ, յատկապէս տարիներ շարունակ տաժանակիր աշխատանքներու արդիւնք, ձեռք ձգուած աշխատանքներուն դիմաց:
Պ.- ԻնչպԷ՞ս չկայ: Այո, չկայ «ցեղասպանութիւն» բառը, սակայն յղումը կայ: Երբ ասւում է, որ միջպետական ենթայանձաժողովը «գիտական անաչառութեամբ» (այսինքն մենք ընդունում ենք, որ մինչեւ հիմա այն կողմնակալ է եղել) ուսումնասիրելու է երկու ժողովուրդների միջեւ «գոյութիւն ունեցող հիմնահարցերը», ապա պարզից էլ պարզ է, որ դա առաջին հերթին, եթէ ոչ բացառապէս, Ցեղասպանութեան հարցն է: Եթէ մէկը չգործածի Ուաշինկթըն բառը, փոխարէնն ասի «Ես գնում եմ Ա.Մ.Ն.-ի մայրաքաղաք», միթէ՞ պարզ չէ, որ խօսքը Ուաշինկթընի մասին է:
Յետոյ, ես ամենավտանգաւորը համարում եմ, սահմանների ճանաչումը, ոչ թէ ենթայանձնաժողովի ստեղծումը: Այո, նման յանձնաժողովը կարող է վնասել ճանաչման գործընթացին, սակայն մենք միշտ էլ կարող ենք դուրս գալ նման յանձնաժողովից եւ ետ շրջել ողջ գործընթացը: Սահմանների ճանաչումը կարող է անշրջելի իրաւական հետեւանքներ ստեղծել:
Հ.- Ինչպէ՞ս կարելի պիտի ըլլայ այս հարցին շուտափոյթ լուծում մը գտնել, մանաւանդ որ վերջերս Անգարա գործի լծած է լոպիինկի նախարարութիւն մը:
Պ.- Ես առիթ ունեցել եմ բազմաթիւ անգամներ գրելու եւ յայտարարելու, որ հարցի միակ լուծումը, ոչ այնքան շուտափոյթ, տեսնում եմ իրաւական դաշտում: Համաձայն չեմ այն տեսակէտների հետ, ովքեր ասում են, որ հողային հարցը կարելի է լուծել միայն ռազմական միջոցներով: Այո, հարցը լուծւում է միայն ուժով, սակայն ուժն ու ռազմական կարողութիւնը նոյնական չեն: Տեսէ°ք, այս արձանագրութիւններով Թուրքիան փորձում է իրաւական դաշտում ամրագրել հայ-թրքական սահմանը: Եթէ միայն ուժի հարց լինէր, ապա Թուրքիան դա պիտի չանէր, քանի որ արդէն 89 տարի բռնագրաւուած է պահում մեր հայրենիքի զգալի մասը: Ուրեմն, հարցի իրաւական կողմը խիստ կարեւոր է:
Հ.- Սահմանի բացումով, Հայաստանի տնտեսութիւնը պիտի բարելաւուի՞: Շօշափելի դրական արդիւնք պիտի արձանագրուի՞: Վերջապէս, ո՞վ պիտի ըլլայ իսկական շահաւորը:
Պ.- Ցաւն այն է, որ մենք այսքան զիջումներից յետոյ, տնտեսական առումով էապէս չենք շահելու: Մինչեւ իսկ նրանք, ովքեր միայն տնտեսական շահի տեսանկիւնից են մօտենում, նշում են, որ բեռնափոխադրումները որոշ ուղղութիւններում կÿէժանանայ առաւելագոյնը 20-25 առ հարիւր տոկոսով: Քանի որ փոխադրավճարը կազմում է ապրանքի գնի առաւելագոյն 10-15 առ հարիւրը, ապա դրա 20-25 առ հարիւրը կը լինի ընդհանուր գնի 2-4 առ հարիւրը: Այսինքն, անգամ 500 միլիոն ապրանքաշրջանառութեան մէջ այն կը լինի տարեկան 10-20 միլիոն: Սակայն իրականութեան մէջ այսքան էլ չի լինի, որովհետեւ բեռնափոխադրումների մեծ մասն իրականացնելու են թուրքերը, հետեւաբար շահողն էլ իրենք են լինելու: Սա կարող է չազդել անգամ հայաստանեան շուկայում ապրանքների գների վրայ, որովհետեւ ապրանքի գինը որոշւում է ոչ թէ վաճառականի կատարած ծախսերով, այլ առաջարկի եւ պահանջարկի յարաբերակցութեամբ: Տնտեսական մենաշնորհները պահպանուելու դէպքում, գները կը լինեն նոյնքան վերահսկելի, որքան հիմա:
Ասել, որ ոչ մի հայաստանցի գործարար չի շահի, սխալ կը լինի: Օրինակ, Հայաստանում երկու ցեմենտի մեծ գործարան կայ: Նրանք մեծ շուկայի եւ երկաթուղային փոխադրամիջոցի պէտք ունեն: Յիշէք ո՞ւմ են նրանք պատկանում եւ ովքե՞ր են փայատէրերը, կը հասկանաք, թէ ինչո՞ւ կայ շահագրգրռութիւն ամէն գնով սահմանը բացելու: Առանձին ուզում եմ նշել, որ, ցեմենտի աւելի շատ վաճառքը Հայաստանի պայմաններում անպայմանօրէն չի նշանակում աւելի շատ հարկերի վճարում: Մեզ մօտ հարկերը վճարւում եմ ըստ ներքին համաձայնութեան եւ ոչ թէ ըստ եկամուտների:
Հ.- Արցախի առնչութեամբ ստեղծուած իրավիճակը, ի՞նչ անակնկալներ կը սպասէ, մանաւանդ որ անուղղակիօրէն թրքական կողմը նշած է, թէ այս արձանագրութիւններու գործադրութեան ընթացքին Ատրպէյճանը մտահոգող հարցերն ալ պիտի լուծուին:
Պ.- Թէեւ արձանագրութիւնների մէջ ուղղակիօրէն նշուած չէ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը, այնուհանդերձ արձանագրութիւնների մէջ կան դրոյթներ, որոնք, արձանագրութիւնների ուժի մէջ մտնելու դէպքում, ուղղակի անդրադարձ կÿունենան նշեալ հակամարտութեան վրայ: Օրինակ, Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Թուրքիոյ Հանրապետութեան միջեւ դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատելու մասին արձանագրութեան երրորդ կէտը հռչակում է. «Վերահաստատելով երկկողմ եւ միջազգային յարաբերութիւններում իրաւահաւասարութեան, ինքնիշխանութեան, այլ պետութիւնների ներքին գործերին չմիջամտելու, տարածքային ամբողջականութեան եւ սահմանների անխախտելիութեան սկզբունքները յարգելու եւ յարգանքն ապահովելու իրենց պարտաւորութիւնը»: Միայն այս պարբերութեան մէջ կայ մի քանի կէտ, որոնք կարող են մեկնաբանուել ի վնաս Լեռնային Ղարաբաղի: Նախ անընդունելի է, որ սկզբունքների թուարկումից դուրս է մնացել ժողովուրդների ինքնորոշման սկզբունքը: Յետոյ, «պետութիւնների ներքին գործերին չմիջամտելու, տարածքային ամբողջականութեան եւ սահմանների անխախտելիութեան» սկզբունքների յիշատակումը ոչ միայն «երկկողմ», այլեւ «միջազգային յարաբերութիւնների» առումով, հանգիստ կարող է չարաշահուել՝ կանխելու համար Հայաստանի ցանկացած «միջամտութիւն» Լեռնային Ղարաբաղի հարցում: «Միջազգային յարաբերութիւններում», այսինքն նաեւ Ատրպէյճանի հետ մեր յարաբերություններում, ճանաչելով «տարածքային ամբողջականության եւ սահմանների անխախտելիութեան» սկզբունքները, այն էլ առանց ժողովուրդների ինքնորշման յիշատակման, ընդունում ենք Լեռնային Ղարաբաղը Ատրպէյճանի կազմի մէջ մնալը:
Հ.- Կը կարծէ՞ք թէ բողոքի ալիքը, թէ° սփիւռքի եւ թէ° Հայաստանի մէջ, պիտի կարենայ կասեցնել, այս արձանագրութիւններու գործընթացը:
Պ.- Ամէն ինչ կախուած կը լինի, թէ բողոքի ալիքն ի՞նչ ընդգրկում կÿունենայ: Յատկապէս, խիստ կարեւոր է Հայաստանի ժողովրդի դիրքորոշումը: Մի բան պարզ է, եթէ Հայաստանում հարիւրհազարանոց ցոյցեր չլինեն Սերժ Սարգսեանը ետ չի կանգնի իր քաղաքականութիւնից: Իսկ նման ցոյցերի հնարաւորութիւն, ցաւօք սրտի, ես չեմ տեսնում: Ժողովուրդն ընդհանրապէս վախեցած է, առանձնապէս Մարտ 1-ից յետոյ: Իսկ Սփիւռքն այսօր գրեթէ որեւէ լծակ չունի Հայաստանի իշխանութիւնների վրայ՝ ոչ իրաւական, ոչ ֆինանսական, ոչ բարոյական:
Ես ինքս ամէն օր մի ակնարկ կամ յօդուած եմ գրում, բացայայտելու արձանագրութիւնների մէջ առկայ ակնյայտ կամ քօղարկուած ծուղակներն ու վտանգները: Սակայն ես դա անում եմ առաւելապէս ժողովրդին իրազեկ դարձնելու նպատակով, ոչ թէ իշխանություններին համոզելու: Իշխանութիւններն ամէն ինչ լաւ գիտեն: Նրանք այս քաղաքականութիւնն են իրականացնում ոչ թէ անտեղեակութիւնից, այլ որովհետեւ այդպէս ձեռնատու է իրենց: Այստեղ պաշտօնի եւ շահի հարց է, ոչ թէ քաղաքական համոզմունքի կամ ազգային/պետական մտահոգութիւնների:
ՀԱՅՈՑ ՊԵՏԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐԱԿԱՆ ՀԻՄՔԸ
Գիշերաշրջիկ զոյգ արձանագրութիւնների քննարկմանը յատկացուած քառասունքից արդէն անցել է տասը օրը: Ակնյայտ է« որ »ներքին քննարկումները« չեն ստացւում: Բնական է« որ նման պայմաններում չպիտի ստացուէին: Նման պայմաններում ոչինչ չի ստացւում եւ ոչինչ էլ չի ստացուի:
Հանգամանքների բերումով ես Վլադիմիր Իլիչի նման այս քննարկումներին մասնակցում եմ »Նամակներ հեռուից« ձեւաչափով: Որոշ թերութիւններով հանդերձ« սա իր առաւելութիւնն ունի. ես զերծ եմ մնում որեւէ կողմի ազդեցութիւնից եւ կարող եմ առաջնորդուել միայն իմ՝ տարիների որոնումների արդիւնքում ձեւաւորուած համոզմունքներով:
Երկարատեւ ուսումնասիրութիւնները եւ դիւանագիտական փորձն ինձ յանգեցրին հետեւեալ եզրակացութեան. Հայկական հարցի լուծումն է հայոց պետականութեան հզօրացման եզակի հնարաւորութիւնը եւ հայ ժողովրդի յարատեւման միակ ուղին: Բնական հարց կարող է առաջանալ. Իսկ ի՞նչ ասել է Հայկական հարց եւ ի՞նչ է նշանակում նրա լուծումը ներկայ փուլում:
Սկզբնաւորուելով որպէս Օսմանեան կայսրութեան հպատակ հայերի անհատական եւ հաւաքական անվտանգութեան եւ արժանապատուութեան հարց« այն աստիճանաբար վերաճել է հայոց պետականութեան եւ այդ պետականութեան ոտնահարուած իրաւունքների վերահաստատման հարցի: Ներկայ փուլում Հայկական հարցը միջազգային իրաւունքով արդի Հայաստանի Հանրապետութեանը յատկացուած կամ վերապահուած տարածքային« նիւթական եւ բարոյական իրաւունքների վերականգնումն է:
Պէտք է քաջութիւն ունենալ նայելու դաժան ճշմարտութեանը եւ յստակ գիտակցել. մենք կանգնած ենք այլընտրանքի բացակայութեան առջեւ: Հայաստանի Հանրապետութիւնը որպէս քաղաքական ինքնուրոյն եւ արժանապատիւ միաւոր կամ կարող է գոյութիւն ունենալ միայն իր անօտարելի եւ անժամանցելի իրաւունքների հաստատումով կամ« ընդհանրապէս« չի կարող գոյութիւն ունենալ որպէս այդպիսին:
Հենց այս տեսնակիւնից է« որ պէտք է վերլուծել ներկայ գործընթացները եւ դրանց ընկեցիկ երկուորեակները հանդիսացող զոյգ արձանագրութիւնները: Արդեօ՞ք նշեալ արձանագրութիւնների ստորագրումը նպաստում է հայոց պետականութեան կենսապահովման գործօնների ուժեղացմանը եւ ազգային/պետական հզօրութեան աճին« թէ կարող է« հակարակ ակնկալիքին« կործանարար արդիւնք ունենալ:
Միանգամից ասեմ« որ իմ համոզմամբ արդիւնքը բացասական է լինելու: Առկայ արձանագրութիւններն ունեն դրոյթներ« որոնց ամրագրումն անգամ ապագայում անհնարին է դարձնում Հայկական հարցի որեւէ լուծումը: Պէտք չէ մոռանալ« որ եւ պայքարը յանուն Արցախի« եւ պայքարը յանուն Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման« երբեք մեկուսի չեն եղել եւ հայ հասարակութեան մեծագոյն մասի կողմից դիտարկուել են եւ դիտարկւում են« գիտակցաբար կամ անգիտակցաբար« որպէս Հայկական հարցի լուծման բաղադրիչներ: Հայկական հարցը լուծելու ձգտումը եղել է հայոց գոյութեան վերջին աւելի քան մէկ հարիւրամեակի մեծագոյն նպատակը: Չնայած այսօր երբեմն հնչող իրարամերժ տեսակէտների« այն շարունակում է մնալ հայոց համազգային միակ նպատակը:
Թուրքիայի նկատմամբ հայոց իրաւունքներից հրաժարումը« որը նախանշուած է զոյգ փաստաթղթերում« նշանակում է հրաժարում հայերին համախմբող միակ նպատակից« որը նշանակում է Հայաստանի Հանրապետութեան էական թուլացում եւ« ի վերջոյ« կործանում: Հայոց երկնակամարի տակ այսօր առատօրէն հունձք անող քաղաքական շամաններին չնմանուելու համար« փորձեմ միտքս ներկայացնել գիտական լեզուով:
Քաղաքագիտութիւնը վաղուց է մշակել պետութեան հզօրութեան հաշուարկի բանաձեւը: Ամերիկեան քաղաքագիտութեան մէջ այն յայտնի է Եաբլոնսկու (Jablonsky) բանաձեւ անուանունով. Pp = (C+E+M) x (S+W)
Այս բանաձեւի մէջ. Pp ( Perceived power) հաշուարկուող հզօրութիւնն է; C (Critical mass: population + territory) որոշիչ զանգուածը. բնակչութիւնը + տարածքը; E (Economic capability) տնտեսական կարողութիւնը; M (Military capability) ռազմական կարողութիւնը, S (Strategic purpose) հեռագնայ (ստրատեգիական) նպատակը; W (Will to pursue national strategy) ազգային« հեռագնայ (ստրատեգիական) նպատակը հետապնդելու կամքը:
Բանաձեւից ակնյայտ է« որ պետութեան հզօրութիւնը նոյնքան պայմանաւորուած է հեռագնայ նպատակի առկայութեամբ եւ դրան հասնելու պետական նպատակամղուածութեամբ« որքան բնակչութեամբ« տարածքով« տնտեսական եւ ռազմական հզօրութեամբ: Պետութեան հզօրութիւնը որոշակի ցուցանիշների սոսկական գումար չէ« այլ շօշափելի« նիւթական ցուցանիշների բազմապատկումն է նպատակի եւ նպատակամղուածութեան գումարային ցուցանիշով: Անկախ տարածքի« բնակչութեան« տնտեսական եւ ռազմական հզօրութիւնից« եթէ պետութիւնը չունի նպատակ« հետեւաբար նրան հասնելու կամք« պետութեան հզօրութիւնը ոչինչ է« քանի որ ցանկացած թիւ բազմապատկած զրոյով՝ արդիւնքում զրօ է:
Այսօր Ղարաբաղի հարցը« մի շարք առարկայական եւ ոչ առարկայական պատճառներով« չի հանդիսանում համազգային նպատակ: Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանաչել տալու քաղաքական գործընթացն« ըստ էութեան« լինելով համազգային նպատակ« չի կարող լինել պետական նպատակ« քանի որ բացակայում է այդ նպատակի միջոցով որեւէ էական արդիւնքի հասնելու յստակ ճանապարհը:
Հետեւաբար« ոչ միայն Հայկական հարցի լուծումն է հայոց պետականութեան հզօրացման եզակի հնարաւորութիւնը եւ հայ ժողովրդի յարատեւման միակ ուղին« այլեւ Հայկական հարցը լուծելուն նպատակամղուած ինքնին գործընթացը« այսինքն նման նպատակի առկայութիւնն ու նրան հասնելու քաղաքական կամքը« հայոց պետականութեան հզօրութեան ամրապնդման անփոխարինելի գործօն է:
Մենք պիտի չանենք քայլեր« որ կարող են թուլացնել հայոց պետականութիւնը եւ նրան զրկել գոյութեան նպատակից« քանզի հայրենիքը« որ նպատակ չունի սոսկ բնակավայր է:
ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ
Սեպտեմբեր 11, 2009
