0
0
Հինգշաբթի, Օգոստոս 6ին, կազմակերպութեամբ »Արմինիըն Րիվիու«ին եւ Հայկական Ուսումնասիրութիւններու Հիմնարկին (NAASR), տեղի ունեցաւ վիճաբանական երեկոյ մը, վերոյիշեալ կեդրոնի (Պելմոնթ, Մասաչուսէց) սրահէն ներս: Օրուան նիւթն էր »Հայաստանի Արտաքին Քաղաքականութիւնը Երկու Ճակատներու Վրայ.- Ներկայ Զարգցումներ Ղարաբաղի եւ Թուրք-Հայ Յարաբերութիւններու հարցով«: Բանախօսներն էին Լեւոն Չորպաճեան, Ասպետ Գոչիկեան, եւ Հենրի Թերիօ: Շուրջ ութսուն ներկաներ, մասնակցեցան այս հետաքրքրական ձեռնարկին:
Հիմնարկի վարիչ պատասխանատու Մարք Մամիկոնեան ներկայացուց երեք դասախօսները՝ տոքթ. Ասպետ Քոչիքեան, քաղաքագիտութեան դասախօս Պէնթլի համալսարանէն ներս եւ »Արմինիըն Րիվիու«ի խմբագիր. տոքթ. Հենրի Թերիօ, փիլիսոփայութեան դասախօս Ուսթըրի համալսարանէն ներս, եւ նախկին տնօրէն Մարդկային Իրաւունքներու Ուսումնասիրութեան Կեդրոնէն ներս, եւ տոքթ. Լեւոն Չորպաճեան՝ Ցեղասպանական քաղաքականութեան մասնագէտ, եւ ընկերաբանութեան դասախօս՝ Լօուըլի (Մասաչուսէց) համալսարանէն ներս:
Առաջին խօսք առնողն էր Ասպետ Գոչիկեան, որ տեղեկացուց անցեալ Յուլիս 10-11, Ստեփանակերտի (Արցախ) մէջ տեղի ունեցած խորհրդաժողովին մասին կազմակերպուած Հ.Յ.Դ.ի եւ Հայ Դատի Յանձնախումբի կողմէ: 120 մասնակիցներ, մտաւորականներ, արուեստագէտներ, քաղաքական գործիչներ, եկեղեցականներ, ազգային ղեկաւարներ, եւ ազգայիններ, աշխարհի չորս ծագերէն, եկած էին Ստեփանակերտ: Ներկայ էին նաեւ Ռամկավար, Հնչակեան, »Բարգաւաճ Հայաստան« եւ »Ժառանգութիւն« կուսակցութիւններու ներկայացուցիչները: Այդ հաւաքը վիճաբանական բնոյթ չունէր, նշեց Գոչիկեան, բայց եւ այնպէս, կը միտէր արծարծել կարեւոր հարցեր, որոնք այլապէս լուսանցքի տակ պիտի առնուէին, եւ կամ պիտի անտեսուէին: Խորհրդաժողովը Հայաստանի կառավարութեան ցոյց տուաւ թէ մտահոգ անձեր կան, որոնք զբաղուած են Արցախի եւ հայ-թուրք յարաբերութիւններու հարցերով: Այս համառօտ ներածականէն ետք, դասախօս Գոչիկեան հրաւիրեց Հենրի Թէրիօն, որպէսզի ան հայ-թուրք հարցերուն մասին իր ակնոցով դիտուած, պարզաբանէ:
Հենրի Թէրիօն, խօսք առնելով, յայտնեց թէ, ժողովը հետեւանքն էր ազգային հարցերով մտահոգուած հայորդիներու անտեսման, Հայաստանի կառավարութեան կողմէ: Կառավարութիւնը մինչեւ իսկ յարձակողականօրէն դիմադրած է տարբեր կարծիքներու եւ անշահագրգիռ եղած է: Այն ինչ որ ապշեցուցած է Թէրիօն, այն էր թէ Հայաստանի կառավարութիւնը ճնշում բանեցուցած էր Արցախի վրայ, որ ան չմասնակցի խորհրդաժողովին:
Թէրիօ վերյիշելով ժողովի կարեւոր կէտերը, նշեց թէ Հայաստանի կառավարութեան դիրքը տկար է բաղդատած Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանի: »Աշխարհագրականօրէն փոքր երկիր մըն է, եւ բաղդատաբար տկար զօրքի տէր: Աշխարհա-քաղաքական եւ տնտեսական դիրքերը նոյնպէս տկար են: Առաւել, Սարգիսեանի վէճի տակ առնուած քուէարկութիւնը, Ա.Մ.Ն.ի կառավարութեան առիթ տուաւ Հայաստանի կառավարութեան սանձելու, իր արտաքին քաղաքական շահերուն համաձայն: Այսպէս, Հայաստանը կը դիմագրաւէ հզօր երկիր մը որուն կրնակ կանգնած են ուրիշ հզօր երկիր մը եւ իր շահերը«, ըսաւ ան: Ըստ Թերիոյի, Հայաստանի չէ արտօնուած նոյն մակարդակին վրայ Թուրքիոյ հետ բանակցիլ: Ուրեմն պէտք է զգուշութեամբ շարժիլ: Հայաստանի սահմաններու բացման հետեւանքը երկծայրեայ սուրի մը տպաւորութիւնը պիտի ձգէ: Պէտք է յիշել որ Հայաստանը եղած է Ռուսական ազդեցութեան տակ, թէ Խորհրդային Միութեան եւ թէ կայսերական օրերու ժամանակ. Հենած է Ռուսիոյ վրայ մշակութային եւ ռազմավարական սեմերէն ներս, եւ ուրեմն, Հայաստանի եւ Թուրքիոյ հարաբերութիւնը նման վտանգի տակ է: »Պէտք է հարց տալ թէ սահմաններու բացումէն վերջ որ ճարտարարուեստները պիտի կարենա՞ն գոյատեւել: Մանաւանդ որ Թուրքիայէն աժան գինով ապրանք պիտի ներածուի, Հայաստանի հողագործութիւնը պիտի չգոյատեւէ: Նաեւ, սահմանները բանալով, Եւրոպայի հետ ալ սահմանները պիտի բացուին: Անոր հետեւանքները ի՞նչ պիտի ըլլան: Ի՞նչ պաշտպանութիւններ, օրէնքներ, կարգաւորութիւններ, եւ ընթացքներ – վաւերական եւ այլ – կան կամ պէտք է հաստատուին այսպիսի քայլէ առաջ«: Հարցադրեց Թերիօ: Ապա, ան ուշադրութիւնը դարձուց Ցեղասպանութեան ուրացման: Հարցուց թէ երբ Թուրքիան ընդունի Ցեղասպանութիւնը, Հայաստանի եւ Թուրքիոյ կապերը պիտի փոխու՞ին:
»Այո, պիտի փոխուին: Բայց, հարցը ուրացումը չէ միայն…Հարցը Ցեղասպաննութիւնն է – տնտեսական, քաղաքական, եւ ժողովրդագրական: Այդ մտայնութիւնը կայ որ Թուրքիան եւ Հայաստանը հաւասար են բանաձեւերու սեղանին վրայ: Այս, նման է ըսելու թէ երեխայ մը, մինակ եւ նոյն մակարդակի, ոտնագնդակ կը խաղայ հանրահռչակ Պէքըմի դէմ: Ցեղասպանութիւնը – ժողովուրդին 2/3րդը ոչնչացնելով – հարիւր տարիներու ընթացքին, Հայաստանի տկարութիւնները բազմապաատկեց: Ուրեմն, երկու երկիրներու յարաբերութիւնները, բանաձեւերու որդեգրումով պիտի վատանան, քանի որ Հայաստանը այս ու այն զիչումները պիտի ընէ Թուրքիոյ, եւ պիտի ստանայ ոչինչ« ըսաւ ան, աւելցնելով որ ընդհանրապէս, բանաձեւերու որդեգրումն ու ստորագրութիւնը ի նպաստ հզօր երկրին կÿընթանան:
Լեւոն Չորպաճեանի պատգամը գործունէութեան հրաւէր մըն էր: »Վտանգաւոր ժամանակներ կÿապրինք Հայաստանի եւ Արցախի համար: Ծանր ու կենսական տագնապներու մէջ կը գտնուինք: Թուրք կառավարութիւնը կÿօժանդակէ թուրք առեւտրականներուն, եւ անոր կողքին, մաքսատան համար յատուկ գիներ հաստատած է անոնց պաշտպանելու համար: Եթէ Հայաստանի կառավարութիւնը այս հարցերը մօտէն չքննէ, ապրանքներու առուծախը պիտի ըլլայ բոլորովին ի նպաստ Թուրքիոյ: Ապա, Չորպաճեանը յուզումով վերյիշեց Յուլիս 10ի վրդովիչ լուրը Մինսքի յանձնախումբի յուշագիրը, որուն մէջ կը նշուէր յստակօրէն թէ Հայրենի ուժեր պիտի քաշուին եւ նոր էջ մը պիտի բացուի Արցախի ինքնավարութեան համար: Չորպաճեան նաեւ քննադատեց Հայաստանի որդեգրած անյաջող դիւանագիտութիւնը:
»Պարզ է որ Թուրքիան եւ Ատրպէյճանը կը յուսան տիրապետել Հայաստանի հարաւային հողերուն: Աւելին Արցախի չէ արտօնուած բանակցութիւններուն մասնակցիլ: Այս գծով, տեղւոյն ժողովուրդն ու բնակչութիւնը, պէտք է որ իր հաստատակամ խօսքը փոխանցէ եւ պահանջէ«, աւելցուց Չորպաճեան, որ նաեւ կարեւորեց փանթուրքիզմի կարեւրութիւնը, որ կրնայ շատ աւելի ազդեցիկ ըլլալ, երբ Ռուսիոյ ուժն ու տիրապետութիւնը հետզհետէ տկարանայ:
»Աշխարհագրականօրէն Արցախը կապուած է Հայաստանի: 1920ական եւ 30ական թուականներուն, շրջանըճանչցուեցաւ իբր Փոքր Շահումեան: 1923ին զայն կղզիի վերածելով Ատրպէյճանի միացուցին: Եթէ հին ու նոր քարտէսներ իրարու բաղդատենք, մեծ տարբերութիւն պիտի նկատենք: Մենք պէտք է պահանջենք 1923ի սահմանները«: ըսաւ ան եւ աւելցուց թէ արեւմտեան քարոզչական մեքենաները, յաջողութեամբ կը համոզեն աշխարհին թէ հողային ամբողջութիւնը աւելի կարեւոր հարց մըն է, քան ինքնավարութիւնը: »Բայց անոնք կը սխալին: Այն հողերը որ Հայաստանը գրաւեց 1990ին, սակարկութեան մեր միակ միջոցն է…. Անոնցմէ քաշուիլը, Հայաստանի կողմէ ահաւոր սխալ մը պիտի ըլլայ… Եւ այդ ալ Մինսքի խմբակին թելադրանքն է: Ապա բնականաբար Ատրպէյճանի լաւագոյն զիչումը, Արցախին յաւելեալ ինքնավարութիւններ տալն է: Օսմանեան կայսրութիւնը նմանօրինակ ինքնավարութեան խոստումներ տուած էր հայերուն, որուն հետեւանքին բոլորս ծանօթ ենք այսօր«, ըսաւ ան:
Գոչիկեան խօսք առնելով, ներկայացուց արտաքին քաղաքականութեան ընթացքը, փոխանցելով, որ դիւանագիտութեան նպատակը բանաձեւութիւններու նպաստող պայմաններու ստեղծումն է: Ան յայտնեց թէ Հայաստանի արտաքին քաղաքականութիւնը պահպանողական է, եւ պատմականօրէն աւելի լաւ է պատերազմի ժամանակ քան խաղաղութեան, ինչպէս 1994-95 տարիներուն:
»2008ի ընտրութիւններու ժամանակ տեսանք որ կառավարութիւնը տկար է, կը ջանայ արտաքին քաղաքականութեան շնորհիվ ժողովրդականութիւն վայելել: Արցախի հարցին նկատմամբ, Վարդան Օսկանեանի պաշտօնավարութեան շրջանին, Հայաստանի կառավարութիւնը ներկայացուց հողային ամբողջութիւնն ու ինքնավարութիւնը իբր հաւասար հարցեր: Բայց եւ այնպէս, Արցախ բնաւ երբէք մաս չէ կազմած անկախ Ատրպէյճանի: Արցախ բաժնուեցաւ Ատրպէյճանի Խորհրդային Միութենէն բաժնուելէն առաջ: Այսպիսի փաստօրինակ մը յարձակողական քաղաքականութիւն է, եւ ոչ պահպանողական«, ըսաւ ան, որ նշեց թէ Վանի եւ Էրզրումի շրջանի բնակչութիւնը ստիպուած է մինչեւ Անգարա ճամբորդել իր առողջապահական կարիքներուն հոգալու համար: »Եթէ սահմանները բացուին, փոխանակ երկար ճամբայ կտրելու, անոնք կրնան Երեւան ճամբորդել«, մատնանշեց ան, որ նաեւ ըսաւ թէ, երբ Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան մասին խօսուի, արդեօք պէ՞տք է հայ-թուրք հարաբերութիւններու մասին խօսիլ, կամ Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութեան մասին: Գոչիկեան շարունակ հարցադրեց.- »Պէ՞տք է որ Հայաստանի նախագահը սփիւռքի հայութեան պատասխանէ. Պէ՞տք է որ մենք, սփիւռքահայերս, գործունեայ ըլլանք. Ա.Մ.Ն.ի հայութիւնը Հայաստանի տնտեսութեան մասնաւորաբար չէ նպաստած, ուրեմն, ո՞րքան կարեւոր ենք մենք«:
Գոչիկեան անդրադառնալով փրոֆ. Չորպաճեանի արծարծած Փան-Թուրքիզմի կարեւորութեան,նշեց թէ սոյն ծայրայեղական շարժումը առաջադրող անձնաւորութիւններ եւ խումբեր կան, բայց աւելի կարեւոր է հարցնել թէ Միջին Ասիոյ երկիրները զայն ընդունելու պատրա՞ստ են: »Անցեալին անոնք հակառակած են այդ կարգի ձգտումներու:Այս ու հանդերձ, Հայաստանը կրնայ մօտենալ այդ երկիրներուն եւ յիշեցնել որ Մեծ-եղբայր Թուրքիա մը այնքան ալ ցանկալի չէ«:
Լուծումներու մասին անդրադառնալով, ան ըսաւ թէ Հայաստանի կառավարութիւնը պէտք է որ գործակցի ազգային հարցերով մտահոգ կազմակերպութիւններու հետ, որոնք մաս կը կազմեն ժողովուրդի այն խաւին որոնք կառավարութենէն ներս ոչ մէկ գործ ստանձնած են եւ լոպիինկի միջոցներով, իրենց ձայնը կը հասցնեն:
»Թուրքիոյ մէջ խումբեր կան որոնք պահանջներ կÿուղղեն կառավարութեան եւ որոշ չափով կÿըմբոստանան: 2007ին, մեծամասնութեամբ Քիւրտերու կողմէ, ցոյցեր տեղի ունեցան Տիյարպէքիրի մէջ, Թուրքիոյ Իրաքի վրայ յարձակելուն արդիւնք: Պէտք է որ այդ կառոյցներուն հետ հաղորդակցինք եւ գործակցինք«, ըսաւ ան:
Ան աւելցուց թէ Հայաստանի ժողովուրդը, բաղդատած Ուքրայինայի եւ Վրաստանի ժողովուրդներուն, ազգային հարցերով այնքան ալ մտահոգուած չէ: 2008ի ընտրութիւններու ժամանակ ցոյցեր տեղի ունեցան, շատեր հետեւեցան Լեւոն Տէր Պետրոսեանի որովհետեւ անկէ աւելի լաւ հակառակորդ թեկնածու մը չկար: »Վերջին քանի մը տարիներու ընթացքին խմբակներ եւ երիտասարդական միութիւններ հիմնուած եւ գործունեայ դարձած են, կառավարութենէն հաշուետուութիւն եւ թափանցիկութիւն պահանջելով: Յիշատակելի է այս մէկը, որ կրնայ աւելի մեծ թափով շարունակուիլ«:
Ձեռնարկի աւարտին, կատարուեցաւ հարց-պատասխան եւ տեղի ունեցաւ աւանդական հիւրասիրութիւն, որուն ընթացքին ներկաները մտքերու փոխանակում ունեցան:
ՆԱՆՕՐ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ
