0
0
Ծ.Խ.- Մեր անցեալ շաբթուան թիւին մէջ, անդրադարձած էինք »Վէմ«ի վերահրատարակման մասին, Երեւանի մէջ: Ստորեւ, լոյս կ°ընծայենք, Փարիզի մէջ լոյս տեսած »Վէմ«ի անդրանիկ թիւին խմբագրականը (գրիչ՝ Սիմոն Վրացեանի), Սեպտեմբեր-Հոկտեմբեր 1933-ին:
« ՎԷՄ»
Թերթ ու պարբերական շատ ունինք արտասահմանում, կարելի է ասել՝ շռայլութեան աստիճան շատ, այդ պատճառով այս նոր հանդէսը ոմանց կողմից, թերեւս, դիտուի ուժերի եւ նիւթական միջոցների աւելորդ սպառում: Մեր համոզոմով «Վէմ»ը ծնունդ է կեանքի իրական պահանջի:
Ի՞նչ է լինելու «Վէմ»ի նպատակը, նրա զբաղումի հիմնական առարկան:
Երկու խօսքով՝ ՄՇԱԿՈՅԹ ԵՒ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ:
Մշակոյթը մեր ժողովրդի հոգեւոր եւ նիւթական ստեղծագործութեան արդիւնքն է, ազգային հանճարի խտացումը, այն ամուր-անսասան վէմը, որի վրայ հաստատուած է ազգային գոյութեան շէնքը: Ժողովուրդները մշակոյթով են ազգ: Առանց զարգացած, կենդանի մշակոյթի ազգ չկայ:
Մշակոյթը իր էութեամբ ազգային է: Ո°չ միջազգային, ո°չ դասակարգային – գերազանցապէս ազգային: Որպէս մի ժողովրդի մտաւոր, բարոյական ու տնտեսական, մի խօսքով, բովանդակ կարողութիւնների թանձրացեալ արտայայտութիւն՝ մշակոյթն իր վրայ կրում է ազգային անհատականութեան կնիքն ու թափը: Ինչքան մի ժողովուրդ վեր է քաղաքակրթութեան սանդուխի վրայ, այնքան բարձր ու կատարեալ է նրա մշակոյթը: Ասել է՝ մշակոյթը ժողովուրդների զարգացման եւ յառաջդիմութեան աստիճանաչափն է: Այս իսկ պատճառով՝ ով ուզում է ծառայել իր ժողովրդի յառաջդիմութեան, ամէնից առաջ պէտք է աշխատի բարձրացնել ու կատարելութեան հասցնել նրա մշակոյթը:
Պատմական դէպքերի բերումով հայ ժողովուրդն այսօր բաժանուած է երկու խոշոր հատուածների՝ այն որ ապրում է Խորհրդային Միութեան սահմաններում, այն որ ցրուած է ծագաց է ծագս աշխարհի՝ տարագիր եւ անհայրենիք: Հայ մշակոյթն էլ իր գոյութեան պայմաններով եւ զարգացման հնարաւորութիւններով գտնւում է այս երկու տրամագծօրէն տարբեր միջավայրերի ազդեցութեան ներքոյ – այնտեղ՝ առարկայ ընկերային խելացնոր փորձերի, այստեղ՝ ուծացման ու փոշիացման սպառնալիքի տակ: Այնտեղ՝ «ձեւով ազգային, բովանդակութեամբ միջազգային կուլտուրայի» քաղաքականութեան կիրառումով խորհրդային իշխանութիւնը ձգտում է արմատախիլ անել հայ ժողովրդի ինքնուրոյն գոյութեան եւ զարգացման հիմքերը, ազգային ազատ անհատականութեան տեղ հաստատել անկերպարան ու դիմազուրկ կոլխոզ: Այստեղ, իբրեւ հետեւանք տիրող բացարձակ ազատութեան մշակոյթի ասպարէզում, քանակով ու որակով թոյլ մշակոյթները արագութեամբ ձեւափոխւում ու լուծւում են մեծ ազգերի մշակոյթի անծայրածիր ովկիանոսներում:
Այս պայմաններում երկու միջավայրերի մէջ էլ հայ ժողովրդի համար ստիպողական գործ է դառնում ինքնապաշտպանութիւնը, ազգային մշակոյթի, հետեւաբար եւ ազգային հաւաքական գոյութեան հնարաւորութիւնների ամրապնդման պահանջը: Այնտեղ՝ պաշտպանուել բռնի այլասերման եւ ապազգայնացման դէմ այստեղ՝ պաշտպանուել ազատ այլասերման եւ ապազգայնացման դէմ: Ե°ւ այնտեղ, ե°ւ այստեղ քաղաքական պայքարի կողքին անխուսափելի կերպով լայնանում է, խորանում է նաեւ մշակութային պայքարի ընդհանուր ճակատը: Վե°ր հանել անցեալի ու ներկայի արժէքները, շնչել ազգային մշակոյթի մթնոլորտում, համակուել, ապրել ու ոգեւորուել հայ արուեստով ու գրականութեամբ, մեր սքանչելի ժողովրդի մտքի ու բազուկի, նրա անշէջ լոյսի պէս դարեր ու դարեր վառուող հանճարի ստեղծագործած արգասիքներով – մեր դատի յաջողութեան համար նոյնքան մեծ եւ անհրաժեշտ գործ է, որքան եւ պայքարը քաղաքական գետնի վրայ:
Ազգային ինքնապաշտպանութեան եւ զարգացման տեսակէտից նոյնքան կարեւոր ազդակ է եւ պատմութիւնը: Եթէ անվիճելի է, որ այսօրը կամուրջ է երէկուայ եւ վաղուայ միջեւ, որ ապագան անցեալի շարունակութիւնն է, ճշմարիտ է նոյնպէս, որ ապագայի շէնքի լաւագոյն կառուցման համար, ամէնից առաջ, հարկաւոր է ճանաչում անցեալի: Պատմութիւնը լաւագոյն դպրոցն է, որ իմաստութեան դասեր է աւանդում: Սոսկական անհատ թէ ժոովուրդ, ազգ թէ դասակարգ, պետութիւն թէ մասնաւոր կազմակերպութիւն, ընկերային իւրաքանչիւր կենդանի մարմին պարտաւոր է գիտնալ իր անցեալ կեանքի հանգամանքները, որպէսզի կարողանայ առողջ եւ հաստատուն հիմքերի վրայ դնել իր ներկան ու ապագան: Անցեալի փորձը պատմութեան միջոցով է փոխանցւում նոր սերունդներին: Ապրուած փորձից օգտուել, պատմութիւնից իմաստութեան եւ ներշնչումի խրատներ առնել, անցեալի լոյսով լուսաւորել գալիքը, անցեալի միջոցով ծառայել ապագային – ա°յս է պատմութեան բուն նպատակը: Կամ մեր մեծ երգիծաբան Յ. Պարոնեանի խօսքով՝ «Պատմութիւնը՝ ետիդ նայել, առջեւդ տեսնել»: Աւելի եւս վճռական. «կÿապրին ա°յն ժողովուրդները, որոնք անցեալի հպարտութիւնն ունին, ներկային պինդ փարած են իրենց ստեղծագործութիւններով ու իտէալներով եւ որոնք իրաւամբ վստահաբար կը նային ապագային» (Յ. Շահրիկեան):
Այս տեսակէտից, չափազանց մեծ աշխատանք կայ դեռ հայ մտաւորականութեան առջեւ: Ճիշդ է, վերջին տասնամեակում շօշափելի գործ է կատարուած այս ուղղութեամբ, բայց մեր պատմութիւնը, մանաւանդ նրա նորագոյն շրջանը, որ «Վէմ»ի զբաղումի գլխաւոր առարկան է հանդիսանալու, կարելի է ասել, մնացել է կատարեալ արօս՝ չհերկուած հող: Վաղուց արդէն ժամանակն է, որ պատմական նիւթերը հանուեն հանրային եւ անհատական դիւանների փոշիների տակից, աւելի լայն չափերով քննուեն ու լուսաբանուեն՝ պարզելու համար հայ անցեալ կեանքի իրական պատկերը իր բոլոր արտայայտութիւններով:
Վերջապէս, չպէտք է մոռանալ եւ այն կարեւոր հանգամանքը, որ ինչպէս ամէն ժողովուրդ, հայն էլ ստեղծուած չէ արտաքին աշխարհից անկախ, մեկուսի կեանքով ապրելու հաար: Նրակեանքն ու ճակատագիրն էլ հազար ու բիւր թելերով կապուած են ուրիշ ժողովուրդների կեանքին ու ճակատագրին: Այդ պատճառով, թէկուզ հէնց հայ մշակոյթի եւ պատմութեան ուղիների ճշտորոշման համար անհրաժեշտ է ծանօթ լինել ու հետեւել նաեւ ուրիշ ժողովուրդների կեանքին ու զարգացման պայմաններին:
Ահա ա°յս նպատակներին է ուզում սպասաւորել «Վէմ»ը: Բնականաբար, նա ոչ առաջինն է այս ասպարէզում, ոչ էլ վերջինն է լինելու: Նա չի գալիս նոր Ամերիկաներ բանալու խոստումով: Նրա դերը լինելու է համեստ – միանալ ուրիշների թափած ճիգին՝ այն համոզումով, որ ինչքան շատ լինեն մշակոյթի եւ պատմութեան բնագաւառում աշխատողները, այնքան լաւ հայ ժողովրդի համար:
Առանց աղմուկի, կամ ի յառաջագունէ կազմած կարծիքի եւ նախասիրութեան, «Վէմ»ը ջանալու է արձանագրել, երեւան հանել, քննել ու վերլուծել հայ, կարելիութեան սահմաններում նաեւ ուրիշ ժողովուրդների մշակոյթի եւ անցեալի կեանքի փաստերն ու հանգամանքները, պարզել նրանց ներքին իմաստը եւ կապակցութեան մէջ դնել ապագայ զարգացման հեռանկարների հետ: «Վէմ»ի ղեկավար սկզբունքն է լինելու գիտական առարկայականութիւնն ու ճշմարտութիւնը, միայն ճշմարտութիւնը, ամբողջ ճշմարտութիւնը՝ համոզուած, որ անգամ ամենադառն ճշմարտութիւնը աւելի օգտակար է, քան ոսկեզոծ ու շաքարապատ սուտը:
Իր առաջադրած նպատակին հասնելու համար «Վէմ»ը չի փակուելու դաւանաբանական կամ հատուածական պարիսպների մէջ: Նրա էջերը բաց պիտի լինեն մեր մտաւորականութեան բոլոր ստեղծագործ խաւերի առջեւ, որոնք տոգորուած են հայ ժողովրդի հաւաքական գոյութեան ու զարգացման մտահոգութիւններով եւ անկեղծօրէն ցանկանում են ծառայել հայ մշակոյթի եւ պատմութեան դատին: Եթէ ներելի է այս համեմատութիւնը, «Վէմ»ը իր սահմանում ձգտելու է դառնալ յառաջադէմ մտաւորականութեան կոալիսիոն, մի տեսակ խորհրդական մտքի ու խօսքի, ուր ծեծուելու են մեր անցեալի հարցերը՝ ապագայի անսխալ ուղիներ հարթելու նպատակով: Անցեալ դէպքերի ճիշտ լուսաբանութեան եւ գնահատութեան համար հայեացքների տարբերութիւնը, կամ նոյնիսկ ներհակութիւնն ու բախումը անպայման դրական գործօն է:
Վերջացնելուց առաջ, երկու խօսք էլ հանդէսի նիւթական կողմի մասին: Մենք չենք քաշւում ասելու, որ «Վէմ»ի նիւթական ապահովութիւնը ամբողջապէս կախուած է ընթերցող հասարակութեան ցոյց տալիք հետաքրքրութեան, համակրանքի եւ աջակցութեան աստիճանից: «Վէմ»ը զուտ գաղափարական ձեռնարկ է, նրա թիկունքում անհատ կամ կազմակերպուած յենարաններ չկան: «Վէմ»ի միակ յենարանը իր հաւատն է դէպի սկսած գործի կարեւորութիւնը: Իսկ յայտնի է, որ հաւատով լեռներ կարելի է շարժել տեղից:
ԽՄԲ. (Ա. Տարի թիւ 1)
