ԵՕԹԱՆԱՍՈՒՆ ՏԱՐՈՒԱՅ ԴԱԴԱՐԷ ԵՏՔ «ՎԷՄ»Ը ՎԵՐՍՏԻՆ ԼՈՅՍ ՏԵՍԱՒ

0 0

Վեր­ջերս, Երե­ւա­նի մէջ, վերս­տին լոյս տե­սաւ 1933-էն 1939 թուա­կան­նե­րուն, լոյ­սե­րու քա­ղաք՝ Փա­րի­զի մէջ լոյս տե­սած, Սի­մոն Վրաց­եա­նի խմբագ­րու­թեան հան­րա­ծա­նօթ »ՎԷՄ հա­մա­հայ­կա­կան հան­դէս«ը: Անդ­րա­նիկ հա­մա­րը (թիւ 1-26) կÿընդգր­կէ 212 էջ:

Սոյն պար­բե­րա­կա­նի վե­րահ­րա­տա­րակ­ման նպա­տակն է հա­մադ­րել Հա­յաս­տա­նի եւ Սփիւռ­քի գիտ­նա­կան­նե­րու, կրթա­կան մշակ­նե­րու եւ հա­յա­գէտ­նե­րու նպա­տակ­ներն ու գոր­ծու­նէ­ու­թեան դաշ­տե­րը: Այս հան­դէ­սը նա­եւ պի­տի ներ­կա­յաց­նէ Հա­յաս­տա­նի պատ­մու­թիւնն ու մշա­կոյ­թը, օտար գի­տա­կան շրջա­նակ­նե­րուն: Նա­եւ, »ՎԷՄ«ը պի­տի կա­տա­րէ Հ.Յ.Դաշ­նակ­ցու­թեան հիմ­նա­հար­ցե­րու ու­սում­նա­սի­րու­թիւնը:

Ստո­րեւ, լոյս կ’ըն­ծա­յենք առաջ­նոր­դող խմբագ­րա­կա­նը.-

 ՄԵՐ ԽOՍՔԸ

 «Վէմ»­ի ղե­կա­վար սկզբունքն է լի­նե­լու գի­տա­կան առար­կա­յա­կա­նու­թիւնն ու ճշմար­տու­թիւնը, միայն ճշմար­տու­թիւնը, ամ­բողջ ճշմար­տու­թիւնը՝ հա­մոզ­ուած, որ ան­գամ ամե­նա­դառն ճշմար­տու­թիւնը աւե­լի օգ­տա­կար է, քան ոս­կե­զօծ ու շա­քա­րա­պատ սու­տը1»:

Սի­մոն Վրաց­եան

70 տա­րի առաջ Ֆրանս­իա­յի մայ­րա­քա­ղաք Փա­րի­զում ընդ­հատ­ուեց «Վէմ» եր­կամս­եայ հան­դէս մշա­կոյ­թի եւ պատ­մու­թեան» գի­տա­կան պար­բե­րա­կա­նի հրա­տա­րա­կու­թիւնը: Հա­մե­մա­տա­բար կարճ ժա­մա­նա­կա­մի­ջո­ցում (1933­1939թթ.) «Վէմ»­ը հասց­րել էր լուրջ ներդ­րում ու­նե­նալ հա­յա­գի­տու­թեան աս­պա­րէ­զում, մա­նա­ւանդ՝ Հա­յոց պատ­մու­թեան ու մշա­կոյ­թի ու­սում­նա­սի­րու­թեան գոր­ծում: Նրա խմբա­գիր, Հա­յաս­տա­նի առա­ջին Հան­րա­պե­տու­թեան վեր­ջին վար­չա­պետ Սի­մոն Վրաց­եա­նը հան­դէ­սի շուրջն էր հա­մախմ­բել Նի­կո­ղա­յոս Ադոն­ցին, Հա­կոբ Սի­րու­նուն, Ար­տա­շէս Աբեղ­եա­նին եւ այլ ճա­նաչ­ուած հա­յա­գէտ­նե­րի: Գիտ­նա­կան­նե­րի ներ­կայ սերն­դի հա­մար եւս «Վէմ»­ը Հա­յոց պատ­մու­թեան ու մշա­կոյ­թի տար­բեր հիմ­նա­հար­ցե­րի ու­սում­նա­սի­րու­թեան ան­փո­խա­րի­նե­լի աղ­բիւր է, քան­զի նրա էջե­րում հրա­պա­րակ­ուած մի շարք փաս­տաթղ­թե­րի ու նիւ­թե­րի բնագ­րերն այդ­պէս էլ չեն յայտ­նա­բեր­ուել:

«Վէմ» գի­տա­կան հան­դէ­սը Մեծ եղեռ­նից յե­տոյ ու­ծաց­ման վտան­գի առ­ջեւ կանգ­նած Սփիւռ­քում իրա­կա­նաց­նում էր ոչ միայն գի­տա­ճա­նա­չո­ղա­կան, այ­լեւ հա­յա­պահ­պան գոր­ծա­ռոյթ­ներ: Օտա­րու­թեան մէջ «Վէմ»­ը կա­րո­ղա­ցաւ վառ պա­հել Հա­յոց պատ­մու­թեան ու մշա­կոյ­թի խո­րա­պէս հա­յե­ցի ըն­կա­լու­մը: 1930­ական­նե­րի հայ իրա­կա­նու­թեան գա­ղա­փա­րա­քա­ղա­քա­կան երկ­փեղկ­ուա­ծու­թեան պայ­ման­նե­րում «Վէմ»­ը ստանձ­նեց նա­եւ հայ մտա­ւո­րա­կա­նու­թեա­նը տա­րան­ջա­տող հատ­ուա­ծա­կան ու դա­ւա­նա­բա­նա­կան պատ­նէշ­նե­րը յաղ­թա­հա­րե­լու գոր­ծը: Սի­մոն Վրաց­եանն ին­քը բազ­միցս մատ­նան­շում էր այն փաս­տը, որ «Վէմ»­ը զուտ գա­ղա­փա­րա­կան ձեռ­նարկ է, նրա թի­կուն­քում ան­հատ կամ կազ­մա­կերպ­ուած յե­նա­րան­ներ չկան2» և 1930­ական թուա­կան­նե­րի տնտե­սա­կան ծանր պայ­ման­նե­րում հա­մա­ռօ­րէն փոր­ձում էր մի­ջոց­ներ գտնել՝ հան­դէ­սի տպագ­րու­թիւնը շա­րու­նա­կե­լու հա­մար:

1939 թուա­կա­նին, նա­խա­պա­տե­րազմ­եան Փա­րի­զում, «Զ. տա­րի՝ թիւ 5, Յուն­ուար­Մարտ» մա­տե­նա­գի­տա­կան տու­եալ­նե­րով հրա­պա­րակ­ուած «Վէմ»­ի վեր­ջին՝ 80 էջա­նոց 25­րդ հա­մա­րը վկա­յում է, որ Սի­մոն Վրաց­եա­նը մին­չեւ վերջ պայ­քա­րում էր հան­դէ­սը պահ­պա­նե­լու հա­մար եւ նա այդ­պէս էլ «Վէմ»­ի տպագ­րու­թիւնը չաւար­տել, այլ սոսկ ընդ­հա­տել է ան­յաղ­թա­հա­րե­լի ար­գելք­նե­րի պատ­ճա­ռով3:

«Վէմ» հան­դէ­սի տպագ­րու­թեան վերսկ­սու­մը Հա­յաս­տա­նի եր­րորդ Հան­րա­պե­տու­թեան մայ­րա­քա­ղաք Երե­ւա­նում, Հա­յաս­տա­նի ու Սփիւռ­քի գիտ­նա­կան­հա­յա­գէտ­նե­րի ցան­կու­թեան ար­տա­յայ­տու­թիւնն է, ին­չը նպա­տակ ու­նի շա­րու­նա­կել Սի­մոն Վրաց­եա­նի եւ հա­յա­գի­տու­թեան աս­պա­րէ­զում նրա հա­մա­խոհ­նե­րի կի­սատ մնա­ցած գոր­ծը: Աւե­լին, ներ­կայ հա­մե­մա­տա­բար բա­րւոք նե­րազ­գա­յին պայ­ման­նե­րում «Վէմ»­ը ձգտե­լու է Հա­յաս­տա­նի և Սփիւռ­քի հա­յա­գէտ­նե­րի ջան­քե­րը մի­ա­ւո­րող, լի­ար­ժէքօ­րէն հա­մա­հայ­կա­կան գի­տա­կան պար­բե­րա­կա­նի դե­րա­կա­տա­րու­թեա­նը: Հա­յոց մտա­ւոր նե­րու­ժի տա­րան­ջատ­ուա­ծու­թեան յաղ­թա­հա­րու­մը թոյլ կու տայ իրա­կա­նաց­նել Սի­մոն Վրաց­եա­նի ան­կա­տար մնա­ցած երա­զան­քը եւ «Վէմ»­ը դարձ­նել «…յա­ռա­ջա­դէմ մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան «կո­ալիսի­ոն», մի տե­սակ խորհր­դա­րան մտքի ու խօս­քի…4»:

«Վէմ» հա­մա­հայ­կա­կան հան­դէ­սը վերսկ­սում է իր աշ­խա­տանք­նե­րը 21­րդ դա­րին բնո­րոշ սկզբուն­քօ­րէն նոր իրո­ղու­թիւն­նե­րի պայ­ման­նե­րում, որոնք նոր պա­հանջ­ներ են ներ­կա­յաց­նում նա­եւ՝ հա­յա­գի­տու­թեա­նը: Շնոր­հիւ տե­ղե­կատ­ուու­թեան ար­դի մի­ջոց­նե­րի, մեր օրե­րում քա­ղա­քա­կա­նու­թեան, տնտե­սու­թեան, մշա­կոյ­թի, գի­տու­թեան եւ այլ ոլորտ­նե­րը վե­րած­ուել են ազ­գե­րի մէկ­մի­աս­նա­կան՝ հա­մաշ­խար­հա­յին «մրցա­դաշ­տի», ուր սկիզբ է առել սուր եւ ան­զի­ջում պայ­քար սե­փա­կան ար­ժէք­նե­րի տա­րած­ման եւ նպա­տակ­նե­րի հիմ­նա­ւոր­ման հա­մար: Այ­լեւս ոչ թէ նախ­կին կար­գա­վի­ճա­կով­մտա­ւո­րա­կան­նե­րի, այլ ազ­գի մտա­ւոր նե­րու­ժը հա­մախմ­բող ու ներ­կա­յաց­նող՝ մտա­ծող­«ին­տե­լեկտ­ուալ»նե­րի նոր սերն­դի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի մի­ջեւ ըն­թա­ցող այս մրցակ­ցու­թիւնը ու նա­եւ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­իւ­նը, առանձ­նա­պէս սուր կեր­պա­րանք է ձեռք բե­րել հու­մա­նի­տար և հա­սա­րա­կա­կան գի­տութ­իւն­նե­րի բնա­գա­վառ­նե­րում:

Նման պայ­ման­նե­րում հա­յա­գի­տութ­իւ­նը՝ որ­պէս Հա­յաս­տա­նի ու հայ ժո­ղովր­դի մա­սին առան­ձին գի­տու­թիւն­նե­րի՝ պատ­մա­գի­տու­թեան, լեզ­ուա­բա­նու­թեան, գրա­կա­նա­գի­տու­թեան, հնա­գի­տու­թեան, Հա­յաս­տա­նի պատ­մա­կան եւ ար­դի աշ­խար­հագ­րու­թեան ու ժո­ղովր­դագ­րու­թեան, մշա­կու­թա­բա­նու­թեան, ար­ուես­տա­բա­նու­թեան եւ բա­զում այլ առար­կա­նե­րի հան­րա­գու­մար, հա­յոց հո­գե­ւոր եւ նիւ­թա­կան ար­ժէք­նե­րի ճա­նա­չո­ղու­թեան իր հիմ­նա­կան՝ աւան­դա­կան գոր­ծա­ռոյ­թից զատ, ազ­գի ու պե­տու­թեան առ­ջեւ ստանձ­նում է նա­եւ որո­շա­կի գի­տա­կան աշ­խար­հա­յեացք մշա­կե­լու առա­քե­լու­թիւն՝

­նոր սերն­դի ձե­ւա­ւոր­ման հա­մար անհ­րա­ժեշտ հա­յա­գի­տա­կան առար­կա­նե­րի դպրո­ցա­կան ու բու­հա­կան ու­սուց­ման,

­հա­յոց մշա­կու­թա­յին ու գի­տա­կան ժա­ռան­գու­թեան պահ­պան­ման և ազ­գա­յին հիմ­քի վրայ զար­գաց­ման,

­այս ամէ­նը ար­տա­քին աշ­խար­հին մա­տու­ցե­լու եւ մի­եւ­նոյն ժա­մա­նակ նրա­նից բխող յար­ձակ­ման դրսե­ւո­րում­նե­րից պաշտ­պա­նե­լու բնա­գա­ւառ­նե­րում:

Աւե­լի ամ­բող­ջա­կան ինք­նա­ճա­նա­չո­ղու­թեան մի­ջո­ցով ազ­գի ինք­նա­կա­տա­րե­լա­գործ­ման, ինք­նա­վե­րար­տադ­րու­թեան եւ ինք­նադր­սե­ւոր­ման առա­ջադ­րան­քի լուծ­ման որա­կա­պէս նոր մա­կար­դակ ապա­հո­վե­լու հրա­մա­յա­կա­նը ներ­կա­յումս մեր հա­րե­ւան երկր­նե­րի, առա­ջին հեր­թին՝ Թուրք­իոյ եւ Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մից Հա­յաս­տա­նին ու հա­յու­թեա­նը յայ­տա­րար­ուած պա­տե­րազ­մում չպարտ­ուե­լու գրա­ւա­կանն է:

Մինչ­դեռ, այս նոր մար­տահ­րա­ւէր­ներն ըն­կա­լե­լու փո­խա­րէն գիտ­նա­կան­հա­յա­գէտ­նե­րի նոր սե­րուն­դը անն­կատ կեր­պով ներ­քաշ­ւում է հայ­կա­կան մտա­ւոր­«ին­տե­լեկտ­ուալ» մի­ջա­վայ­րում հե­տե­ւո­ղա­կա­նօ­րէն ներդր­ուող՝ «ծա­ռա­յել գի­տու­թեա՞­նը, թէ՞ ազ­գին» փա­կու­ղա­յին և ար­հես­տա­կան եր­կընտ­րան­քի մէջ: Դրսից պար­տադ­րուող «գի­տա­կա­նու­թեան» եւ կեղծ, գա­ւա­ռա­միտ «հայ­րե­նա­սի­րու­թեան» դի­մա­կա­յու­թեան ար­դիւն­քում ար­հես­տա­կա­նօ­րէն ստեղ­ծուող այս բա­նա­ձե­ւի հետ­նա­խոր­քում դժուար չէ նշմա­րել օտար գա­ղա­փա­րա­քա­ղա­քա­կան ազ­դակ­նե­րի ակն­յայտ բա­խու­մը: Դրանց հա­ւա­սա­րա­պէս՝ «փայլփ­լուն», բայց վտան­գա­ւոր ցու­ցա­նակ­նե­րը ամէնեւին էլ չպէտք է մո­լո­րեց­նեն հա­յա­գէտ­նե­րի նոր սերն­դին:

Ճշմար­տու­թեան բա­ցա­յայտ­ման՝ գիտ­նա­կա­նի առա­քե­լու­թեա­նը հա­ւա­տա­րիմ մնա­լու ան­վի­ճե­լի անհ­րա­ժեշ­տու­թեան եւ ազ­գի առ­ջեւ կանգ­նած նպա­տակ­նե­րին ծա­ռա­յե­լու ազ­գա­յին ու քա­ղա­քաց­ի­ա­կան պար­տա­ւո­րու­թեան մի­ջեւ ան­լու­ծե­լի հա­կա­սու­թիւն­ներ փնտռե­լու նման փոր­ձե­րը գի­տու­թեան ճա­նա­չո­ղա­կան ու կի­րա­ռա­կան նշա­նա­կու­թիւնը ան­հար­կի, իսկ ոմանց կող­մից նա­եւ՝ գի­տակց­ուած կեր­պով միմ­ի­անց հա­կադ­րե­լու հե­տե­ւանք են:

Պէտք չէ մո­ռա­նալ, որ հա­յա­գի­տու­թիւնն այ­սօր էլ շա­րու­նակ­ւում է մնալ իւ­րա­քան­չիւրն իրեն բնո­րոշ ու­սում­նա­սի­րու­թեան ոճերն ու­նե­ցող գի­տու­թիւն­նե­րի իւ­րա­յա­տուկ «փունջ»: Իսկ գի­տա­կան ճշմար­տու­թեան բա­ցա­յայտ­ման խնդիրն իրա­կա­նում լուծ­ւում է միայն ու միայն յստակ հա­յա­գի­տա­կան առար­կա­նե­րի ու­սում­նա­սի­րու­թեան մի­ջո­ցով: Ուս­տի հա­յա­գի­տու­թիւնը կոչ­ուած է ամ­փո­փել, հա­մադ­րել դրանց ար­դիւնք­նե­րը եւ ոչ թէ փո­խա­րի­նել այդ գի­տու­թիւն­նե­րին կամ էլ դառ­նալ նոր գի­տու­թիւն՝ «քա­ղա­քա­կան հա­յա­գի­տու­թիւն»:

Քա­ղա­քա­կա­նու­թիւնն ու գի­տու­թիւնը՝ իբ­րեւ զու­գա­հե­ռա­բար ծա­ւա­լուող գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րի, գոր­ծըն­թաց­նե­րի և որո­նում­նե­րի հա­րա­շարժ (տի­նա­միք) շար­քեր, կա­րող են փո­խա­դար­ձա­բար օգտ­ուել այդ ոլորտ­նե­րից իւ­րա­քան­չիւ­րի նուա­ճում­նե­րից, ար­դիւնք­նե­րից ու ձեռք­բե­րում­նե­րից, բայց պէտք չէ փոր­ձեն փո­խա­րի­նել մէ­կը միւ­սին:

Ներ­կայ արա­գօ­րէն փո­խուող աշ­խար­հում այս խնդիր­նե­րի հա­մադ­րու­թեան ճշգրիտ բա­նա­ձե­ւը ճշմար­տու­թեան ու ար­դա­րու­թեան անխ­զե­լի կա­պի եւ ներ­դաշ­նակ մի­աս­նու­թեան գա­ղա­փարն է, որը այ­սօր էլ խիստ արդ­ի­ա­կան է՝ որ­պէս գի­տա­կան հե­տա­զօ­տու­թիւն­ներն ու դրանց կի­րա­ռա­կան նշա­նա­կու­թիւնը միմ­ի­անց հա­կադ­րե­լու փոր­ձե­րը յաղ­թա­հա­րե­լու ոճ: Որ­պէս ար­դէն շուրջ 120 տա­րի նման գա­ղա­փա­րա­քա­ղա­քա­կան ելա­կէ­տը որ­դեգ­րած Հ.Յ. Դաշ­նակ­ցու­թեան աշ­խար­հա­յեաց­քա­յին մօ­տե­ցում­նե­րին հա­ւա­տա­րիմ գի­տա­կան հան­դէս՝ «Վէմ»­ը այ­սու­հետև նոյն­պէս հե­տե­ւե­լու է քա­ղա­քա­կա­նութ­եան ու գի­տու­թեան գոր­ծա­ռոյթ­նե­րը յստա­կօ­րէն տա­րան­ջա­տող՝ «Կե­սա­րի­նը՝ Կե­սա­րին, Աստ­ծու­նը՝ Աստ­ծուն» իմաս­տու­թեա­նը:

Դա­րե­րով իրա­ւազրկ­ուած եւ ապա ցե­ղաս­պա­նու­թեան են­թարկ­ուած եւ իր տա­րածք­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թիւնը կորց­րած Հա­յաս­տա­նի ու հայ ժո­ղովր­դի մա­սին ամ­բող­ջա­կան գի­տա­կան ճշմար­տու­թեան բա­ցա­յայ­տու­մը եւ մի­ջազ­գա­յին աս­պա­րէ­զում այդ ճշմար­տու­թեան լի­ար­ժէք վե­րա­կանգ­նու­մը հա­ւա­սա­րա­զօր է հա­յոց ներ­կայ եւ ապա­գայ սե­րունդ­նե­րի քա­ղա­քա­կան նպա­տակ­նե­րի ար­դա­րու­թեան ապա­ցուց­մա­նը: Հա­յաս­տանն ու հա­յու­թիւնը չեն հա­ւակ­նում այ­լոց տա­րածք­նե­րին ու մշա­կոյ­թին, ընդ­հա­կա­ռա­կը, որ­պէս իրա­ւազրկ­ուած եր­կիր եւ դա­րե­րով ճնշուած ժո­ղո­վուրդ, պաշտ­պա­նում են միայն ու միայն սե­փա­կան հայ­րե­նի­քի ու մշա­կոյ­թի հան­դէպ իրենց ան­վի­ճե­լի իրա­ւունք­նե­րը:

Ճշմար­տու­թեան ու ար­դա­րու­թեան անխ­զե­լի մի­աս­նու­թեան աշ­խար­հա­յեաց­քա­յին մեկ­նա­կէ­տից մեր ինք­նա­ճա­նա­չո­ղու­թեան նպա­տա­կը ճշմար­տու­թեան բա­ցա­յայ­տումն է՝ ար­դա­րու­թեան վե­րա­կանգն­ման հա­մար: Սրանք որ­քան գի­տա­ճա­նա­չո­ղա­կան, նոյն­քան էլ ազ­գա­յին­քա­ղա­քա­կան առա­ջադ­րանք­ներ են, որոնք մի­ան­գա­մայն հա­մադ­րե­լի են եւ° փի­լի­սո­փա­յա­կան­աշ­խար­հա­յեաց­քա­յին, եւ° գի­տա­ճա­նա­չո­ղա­կան եւ° գործ­նա­կան­քա­ղա­քա­կան առում­նե­րով:

Առա­ջին առու­մով գի­տու­թիւնը առն­ուազն՝ Կան­տի ժա­մա­նակ­նե­րից, լու­ծել է գիտ­նա­կա­նի մտա­ւո­րա­կան ու բա­րո­յա­կան պա­տա­սա­խա­նատ­ւու­թեան յա­րա­բե­րակ­ցու­թեան խնդի­րը հիմն­ուե­լով գի­տա­կան ճա­նա­չո­ղու­թեան նպա­տա­կի՝ մար­դու մա­սին ուս­մուն­քի վրայ: Իսկ 20­րդ դա­րում այդ ամէնն իր հաս­տա­տումն է գտել գի­տա­կան ճշմար­տու­թեան որո­նու­մը ար­դա­րու­թեան հաս­տատ­ման հա­մար պայ­քա­րի հետ զու­գոր­դած՝ աշ­խար­հի մե­ծա­գոյն գիտ­նա­կան­նե­րի գոր­ծու­նէու­թեան տես­քով:

Երկ­րորդ՝ գի­տա­ճա­նա­չո­ղա­կան առու­մով մեր աւե­լի խոր ինք­նա­ճա­նա­չո­ղու­թիւնը, այ­սինքն՝ սե­փա­կան ար­ժե­հա­մա­կար­գի հնա­րա­ւօ­րինս ամ­բող­ջա­կան բա­ցա­յայ­տու­մը հա­յոց ազ­գա­յին շա­հե­րի հե­տապնդ­ման վճռո­րոշ պայ­մանն է, քա­նի որ առանց դրա անհ­նար է պատ­կե­րաց­նել ինք­նա­կա­տա­րե­լա­գործ­ման, այ­սինքն՝ առա­ջա­դի­քու­թեան ճշգրիտ դե­ղա­տոմ­սե­րի մշա­կու­մը: Փնտռե­լով «գի­տե­լիք մեզ հա­մար»՝ ուղ­ղա­կի հնա­րա­ւոր չէ շրջան­ցել ճշմար­տու­թիւնը, քան­զի դա նշա­նա­կում է մշա­կել ոչ ճիշտ դե­ղա­տոմ­սեր, ին­չից օգտ­ուե­լը հան­գեց­նում է վնա­սա­կար հե­տե­ւանք­նե­րի:

Ու­րեմն մնում է միայն եր­րորդ առա­ջադ­րան­քը՝ մեր գի­տե­լիք­նե­րի օգ­տա­գործ­ման ձե­ւե­րի ու եղա­նակ­նե­րի ընտ­րութ­իւ­նը, ինչն ապա­ցու­ցում է, որ բուն խնդիրն ամէնեւին էլ գի­տա­կան ճա­նա­չո­ղու­թեան մէջ չէ, այլ ար­դէն իսկ ձեռք բեր­ուած գի­տե­լիք­նե­րի կի­րա­ռա­կան նշա­նա­կու­թեան: Թէ­եւ ան­վի­ճե­լի է, որ գի­տա­կան գի­տե­լի­քը եր­բեմն նաև երկ­սայ­րի սուր է, բայց վեր­ջի­նիս ահ­ռե­լի ու­ժը ճշմար­տու­թեան բա­ցա­յայտ­ման եւ նրա մի­ջո­ցով՝ ար­դա­րու­թեան հաս­տատ­ման գոր­ծին ծա­ռա­յեց­նե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թեան տե­սան­կիւ­նից եւս ճշգրիտ ինք­նա­ճա­նա­չո­ղու­թիւնը եւ ճշմար­տու­թեան վրայ հիմն­ուած ազ­գա­յին շա­հե­րը չեն հա­կա­սում միմ­ի­անց: Քան­զի երբ կեղծ­ւում է Հա­յոց պատ­մու­թեան այս կամ այն դրուա­գը՝ հայ ժո­ղովր­դի ազ­գա­յին շա­հե­րը ոտ­նա­հա­րե­լու հա­մար, նրան հա­կա­դիր հա­յե­ցա­կար­գի ստեղ­ծու­մը, հա­կակշ­ռե­լով նման փոր­ձը, մրցակ­ցա­յին մի­ջա­վայ­րում ձե­ւա­ւո­րում է որո­շա­կի հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն, ին­չը ճշմար­տու­թեան յաղ­թա­նա­կին հաս­նե­լու նա­խա­պայ­մանն է: Հաս­կա­նա­լի է, որ նման իրա­վի­ճակ­նե­րում գիտ­նա­կա­նը չի կա­րող սահ­մա­նա­փա­կել իր կող­մից պաշտ­պա­նուող ճշմար­տու­թեան «չա­փա­բա­ժի­նը», որով­հե­տեւ այդ ամէ­նի ար­դիւն­քում մրցակ­ցա­յին մի­ջա­վայ­րում կը ձե­ւա­ւոր­ուի այն­պի­սի «հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն», որն աւե­լի մօտ է կեղ­ծի­քին, քան ճշմար­տու­թեա­նը:

Այս­պի­սով, մրցակ­ցա­յին նոր մի­ջա­վայ­րում հա­յա­գի­տու­թեան նուա­ճում­նե­րի եւ ազ­գա­յին շա­հե­րի ներ­դաշ­նակ հա­մադ­րու­թեան մի­ջո­ցով է միայն հնա­րա­ւոր անընդ­հատ ու­սում­նա­սի­րուող, պահ­պան­ուող ու հարս­տա­ցուող ազ­գի քա­ղա­քակր­թա­կան նե­րու­ժը դարձ­նել հա­մա­մարդ­կա­յին առա­ջա­դի­մութ­եան ազ­դակ­նե­րից մէ­կը:

Ըստ այդմ՝ «Վէմ» հա­մա­հայ­կա­կան հան­դեսն իր առջև նպա­տակ է դնում.

ա) Հա­յոց հա­ւա­քա­կան յաջո­ղու­թեան մէջ ամ­րագր­ուած՝ Հա­յոց հայ­րե­նի­քի ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան և Հա­յոց պատ­մու­թեան ու մշա­կոյ­թի զար­գաց­ման շա­րու­նա­կա­կա­նու­թեան ու անընդ­հա­տու­թեան աշ­խար­հա­յեաց­քա­յին զոյգ մեկ­նա­կէ­տե­րի հի­ման վրայ, նպաս­տել ազ­գի գի­տա­կան ինք­նա­ճա­նա­չո­ղութ­յան որա­կա­պէս նոր մա­կար­դա­կի ձե­ւա­ւոր­մա­նը եւ նրա գո­յու­թեան հիմ­քե­րի՝ վէ­մե­րի յե­տա­գայ ամ­րապնդ­մա­նը,

բ) հա­մա­կող­մանի­օ­րէն քննե­լով օտար հա­յա­գի­տա­կան դպրոց­նե­րի տե­սա­կան հար­ցադ­րում­նե­րը՝ մշա­կել և կի­րա­ռել Հա­յոց պատ­մութ­եան, գրա­կա­նութ­եան և այլ առար­կա­նե­րի գի­տա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թեան ար­դիւնք­նե­րը ար­տա­քին աշ­խար­հին մա­տու­ցե­լու նոր մե­թո­դա­բա­նու­թիւն ու ռազ­մա­վա­րու­թիւն,

գ) գի­տա­կան քննա­դա­տու­թեան են­թար­կե­լով Հա­յաս­տա­նի ու հայ ժո­ղովր­դի մա­սին մարդ­կու­թեան հա­ւա­քա­կան յի­շո­ղու­թիւնը ջնջե­լու նպա­տա­կով մեր հա­րե­ւան մի շարք երկր­նե­րում մշակ­ուած ու հե­տե­ւո­ղա­կա­նօ­րէն գոր­ծադ­րուող թշնա­մա­կան ռազ­մա­վա­րու­թիւն­նե­րը, ստեղ­ծել դրանց դէմ պայ­քա­րի առա­ջադ­րանք­նե­րի գի­տա­տե­սա­կան բո­վան­դա­կու­թիւնը ու գործ­նա­կան աշ­խա­տա­կար­գե­րը եւ դրանք մա­տու­ցել ազ­գին ու պե­տու­թեա­նը:

Յիշ­եալ նպա­տակ­նե­րի իրա­կա­նաց­ման հա­մար «Վէմ» հան­դէ­սը աշ­խա­տակ­ցու­թեան է հրա­ւի­րում Հա­յաս­տա­նում ու Սփիւռ­քում գոր­ծող հա­յա­գէտ­գիտ­նա­կան­նե­րին՝ հիմն­ուե­լով նե­րազ­գա­յին լայն բազ­մա­կար­ծու­թեան սկզբուն­քի վրայ:

«Վէմ» հա­մա­հայ­կա­կան հան­դէ­սը հրա­տա­րակ­ուե­լու է եռամս­եայ պար­բե­րա­կա­նու­թեամբ, նրա հիմ­նա­կան բա­ժին­նե­րը կրե­լու են մշտա­կան բնոյթ: Տպագր­ուե­լու են նա­եւ յա­տուկ ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րի շար­քեր հա­յա­գի­տու­թեա­նը յու­զող առա­ւել կա­րե­ւոր հիմ­նա­հար­ցե­րի վե­րա­բեր­եալ:

Նկա­տի ու­նե­նա­լով «Վէմ»­ի տպագ­րու­թեան վերսկս­ման փաս­տը՝ մեծ տեղ ենք յատ­կաց­նում աւագ սերն­դի ճա­նաչ­ուած գիտ­նա­կան­նե­րի ամ­փո­փիչ­ծրագ­րա­յին յօդ­ուած­նե­րին՝ «Հիմ­նա­քա­րե­րին»: Գի­տու­թիւնն այն ոլորտն է, ուր հնա­րա­ւոր չէ նոր խօսք ասել՝ շրջան­ցե­լով նա­խորդ­նե­րի կա­տա­րած աշ­խա­տանք­նե­րը և դրանց հի­ման վրայ ձե­ւա­կեր­պուող նոր առա­ջադ­րանք­նե­րը: Ներ­կայ՝ առա­ջին հա­մա­րի «Հիմ­նա­քա­րերն» են կազ­մում. ա) Հա­յաս­տա­նի աշ­խար­հագ­րու­թեան ու հայ­կա­կան տե­ղա­նուն­նե­րի հա­մա­կար­գի վրայ խարս­խուող հա­յոց ազ­գա­յին աշ­խար­հըն­կալ­ման ընդ­հա­նուր ուր­ուագ­ծե­րը, բ) արեւմտ­եան հա­յա­գի­տու­թեան եւ առա­ջին հեր­թին՝ եւ­րո­պա­կան պատ­մա­գի­տա­կան ու քա­ղա­քա­գի­տա­կան մտքի կող­մից Հա­յաս­տա­նի պատ­մու­թեան ու մշա­կոյ­թի գի­տա­կան ըն­կալ­ման՝ ան­ցած եր­կու դա­րե­րի ընդ­հա­նուր հա­րա­շար­ժը:

Այդ ամե­նից յե­տոյ միայն «Վէմ»­ը ներ­կա­յաց­նում է իր հիմ­նա­կան բա­ժին­նե­րը՝ պատ­մա­գի­տու­թեան, գրա­կա­նա­գի­տու­թեան, տնտե­սա­գի­տու­թեան եւ այլ առար­կա­նե­րի վե­րա­բեր­եալ նոր ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րի տես­քով: «Վէմ»­ի բա­ժին­նե­րից իւ­րա­քան­չիւ­րի նախ­նա­կան նպա­տակ­նե­րը պար­զա­բան­ւում են հա­մա­պա­տաս­խան տո­ղա­տա­կե­րում՝ խմբագ­րա­կան հա­մա­ռօտ բա­ցատ­րու­թիւն­նե­րով:

Հաշ­ուի առ­նե­լով իր տպագ­րու­թեան ընդ­հա­տու­մից ճիշտ 70 տա­րի անց՝ ան­կախ Հա­յաս­տա­նի մայ­րա­քա­ղա­քում «Վէմ»­ի վե­րահ­րա­տա­րակ­ուե­լու հան­գա­ման­քը, հան­դէ­սի առա­ջին (26­րդ) հա­մա­րը եզ­րա­փա­կում է Փա­րի­զում 1933­1939 թուա­կան­նե­րին տպագր­ուած «Վէմ»­ի յօդ­ուած­նե­րի Մա­տե­նա­գի­տու­թիւնը:

Գէ­որգ Ս. Խու­դին­եան*

պատմ. գիտ. դոկ­տոր

1 «Վէմ» եր­կամս­եայ հան­դէս մշա­կոյ­թի եւ պատ­մու­թեան, 1933, ա. տա­րի, թիւ 1, էջ 4:

2 Նոյն տե­ղում, Ե. տա­րի, 1937թ., թիւ 1, էջ 1:

3 Աւե­լի ման­րա­մասն տե°ս «Վէմ» հա­մա­հայ­կա­կան հան­դէ­սի ներ­կայ հա­մա­րի յա­ւել­ուա­ծը:

4 «Վէմ», 1933, ա. տա­րի, թիւ 1, էջ 4:

* Այ­սու­հե­տեւ՝ «Վէմ»­ի խմբա­գի­րը հան­դէս է գա­լու Խմբ. կամ՝ Գ. Խ. ստո­րագ­րու­թիւն­նե­րով:

About Post Author

admin

Happy

0 0 %

Sad

0 0 %

Excited

0 0 %

Sleepy

0 0 %

Angry

0 0 %

Surprise

0 0 %