0
0
Վիեննայի Մխիթարեան վանքի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանութեան համագործակցութեամբ տեղի ունեցաւ հայ տպագրութեան 500-ամեակի, Վիեննայի մխիթարեան տպարանի 200-ամեակի եւ Ունեսքոյի կողմէ Երեւանը որպէս միջազգային գրքի մայրաքաղաք հռչակուելու առիթով, հայ հնատիպ գրքերու յաջող ցուցահանդէս, Նոյեմբեր 22-ին, Մխիթարեան վանքի մէջ:
Ցուցահանդէսի բացումը կատարուեցաւ ժամը 18:00-ին, եկեղեցւոյ մէջ, որ ծայրէ ծայր լեցուած էր` բացի նստարաններէն գրաւելով նաեւ բոլոր յաւելեալ աթոռները: Ներկայ էին Աւստրիական կառավարութեան, նախարարութիւններու, խորհրդարանի, քաղաքապետարանի եւ մշակոյթի ներկայացուցիչներ, արտասահմանեան 27 պետութիւններու դիւանագէտներ, մեծ մասով յանձինս իրենց դեսպաններուն, եւ հայ գաղութէն կարեւոր անձնաւորութիւններ:
Իր բացման խօսքին մէջ գերմաներէն լեզուով աբբահայրը` Հ. Պօղոս Գոճանեան‘ ողջունելէ վերջ պետութեան ներկայացուցիչները, մասնաւոր ուրախութեամբ իր ողջոյնի խօսքը ուղղեց ներկայ 27 պետութիւններու դիւանագէտներուն` յանձին Վատիկանի դեսպան-նուիրակ Պետեր Ստեֆան Արքեպ. Ցուրպրիկընի` կարդալով նաեւ 27 ներկայացուած երկիրներու անունները: Յետոյ պատմականը ըրաւ հայ տպագրութեան: Յիշեց, որ հայերէն առաջին գիրքը տպուեցաւ 500 տարի առաջ, բայց ո՛չ Հայաստանի մէջ, ինչը բնական պիտի ըլլար, այլ օտարութեան մէջ, Վենետիկ: Եւ աւելցուց. Հայ ժողովուրդի մշակութային եւ յատկապէս տպագրական վաստակը գնահատելու համար, անհրաժեշտ է գոնէ որոշ գաղափար ունենալ անոր պատմութենէն: Յիշեց, որ 11-րդ դարուն արդէն հայ ժողովուրդը կորսնցուց իր պետականութիւնը Հայատանի մէջ եւ 14-րդ դարուն ալ` Կիլիկիայի մէջ, եւ այնուհետեւ գրեթէ 600 տարի մնաց ան առանց պետականութեան: Եւ ա՛յդ պայմաններու մէջ, առանց պետական հովանաւորութեան, միայն անհատներու նախաձեռնութեամբ եւ անհատական միջոցներով հայը ձեռնարկեց ու գլուխ հանեց տպագրական իր գործունէութիւնը: Աւելի՛ն. Հայերը առաջինը եղան, որ մերձաւոր եւ միջին արեւելքի մէջ տպարան բացին: Պոլսոյ մէջ առաջին հայերէն գիրքը տպուեցաւ արդէն 1567-ին, մինչ առաջին թրքերէն գիրքը` միայն 1729-ին: Պարսկաստանի մէջ առաջին հայերէն գիրքը լոյս տեսաւ 1641-ին, մինչ պարսկերէն առաջին գիրքը` 1830-ին: Նաեւ Եւրոպայի մէջ հայերը աւելի առաջ ձեռնարկեցին տպագրական աշխատանքի, քան որոշ արեւելեան երկիրներ:
Այնուհետեւ աբբահայրը ներկայացուց առանձին առանձին ԺԶ., ԺԷ. եւ ԺԸ. դարերու հայ տպագրական գործունէութիւնը, տուաւ լոյս տեսած գրքերու քանակը` ԺԶ. դարուն 17, ԺԷ. դարուն 161, ԺԸ. դարուն 917 եւ անունով յիշեց անոնց մէջ տպագրուած կարեւոր գործերը: Նոյնպէս պատմականը ըրաւ տպարաններուն, նշելով անոնց սկզբնաւորութեան թուականները իւրաքանչիւր երկրի մէջ, եւ շեշտեց, որ տպագրութեան առաջին երեք դարերուն, միայն Պոլսոյ մէջ, գործած է 28 տպարան, թէեւ ոմանք շատ կարճ ժամանակ:
Աբբահայրը խօսեցաւ նաեւ Վիեննայի Մխիթարեան տպարանի մասին անոր 200-ամեակի առիթով, հոգ չէ թէ 14 տարի առաջ Միաբանութիւնը ստիպուեցաւ, ծանր տնտեսական վնասի պատճառով, փակել: Պատմեց, որ Մխիթարեան հայրերը Վիեննա հաստատուեցան 1811-ին եւ յաջորդ տարին արդէն լոյս տեսաւ իրենց տպարանէն առաջին գիրքը: Տպարանը ըլլալով բազմալեզու եւ ունենալով բարձր որակի արտադրութիւն, սկիզբէն մեծ յաջողութիւն ունեցաւ, բացի հայերէն հրատարակութիւններէ, շատ պատուէրներ ստացաւ կառավարութենէն` կայսրութեան զանազան ազգերու լեզուներով: 1818-ին այստեղ լոյս տեսաւ սերպերէն-գերմաներէն-լատիներէն բառարանը, յետոյ սերպերէն առաջին Աստուածաշունչը եւ այլ բազմաթիւ գործեր սլաւական տարբեր լեզուներով: Այստեղ տպուեցաւ գերմաներէն-ճափոներէն առաջին բառարանը, տպուեցան նոյնիսկ հունգարական դրամանիշներ, վերջապէս այս տպարանէն 1898-ին լոյս տեսաւ պատարագի աղօթք մը (Որ օրհնես զայնոսիկ) յիսուն լեզուներով, որոնց մէջ նաեւ սանսկրիտը (հին հնդկերէն) եւ չինարէնը:
Երկրորդ բանախօսն էր Հայաստանի Հանրապետութեան լիազօր դեսպան Արման Կիրակոսեան, որ անգլերէնով օտար դիւանագէտներուն ներկայացուց Մխիթարեան Միաբանութիւնը որպէս “հայ մշակոյթի ամենակարեւոր կենդրոններէն մէկը“ եւ որպէս կամուրջ Աւստրիայի եւ Հայաստանի միջեւ: Այդ կապակցութեամբ յիշեց Հայաստանի դեսպանութեան հաստատումը Վիեննայի մէջ 20 տարի առաջ, Աւստրիոյ նախագահի այցը Հայաստան այս ամառ եւ Հայաստանի նախագահին կատարելիք այցը եկող տարի:
Երրորդ բանախօսը աւստրիացի հայագէտ Եասմին Տում Թրակութ անգլերէնով ներկայացուց հայ տպագրութեան պատմութիւնը գերմաներէն չհասկցող ներկաներուն համար: Յիշեց, որ Կիլիկեան թագաւորութեան անկումէն վերջ, օսմանեան եւ պարսկական երկարատեւ պատերազմներուն հետեւանքով Հայաստանը աւերակ դարձաւ, մշակոյթի կենդրոնները` վանքերը քանդուեցան եւ ձեռագրական աշխատանքը գրեթէ դադրեցաւ: Ճիշդ այդ ժամանակ, ԺԶ. դարու սկիզբը, տպագրական հրատարակութիւնը եկաւ փոխարինելու ձեռագիրները: Խօսեցաւ առանձին առանձին երեք դարերու տպագրական գործունէութեան մասին եւ շեշտեց մասնաւորաբար ԺԸ. դարուն Պոլսոյ կարեւոր դերը հրատարակչական մարզի մէջ:
Բանախօսութիւններէն վերջ “Բխիեան“ լարային քառեակի եւ ռուսական անունով հայ երգչուհի Էկա Հորստկայի մատուցած Կոմիտասի, Ասլամազեանի եւ միջնադարեան հայ երգերով շատ հաճելի պահեր ապրեցան ներկաները: Քառեակը, որ կը կազմեն Կրաց քաղաքի արուեստի համալսարանի ուսանողներ` Մարինա Բխիեան, Գայիանէ Միրզոյեան, ուքրանացի Միխայլօ Սախարով եւ սերպ Միլան Քարանովիչ, արժանացած է միջազգային գնահատանքի:
Բացման հանդիսութենէն վերջ ժողովուրդը առաջնորդուեցաւ վանքի բարձրագոյն յարկը դիտելու ցուցահանդէսը` պատրաստուած ընտիր հնատիպ հրատարակութիւններով թանգարանի վերջին սրահին մէջ:
Այնուհետեւ ներկաները հրաւիրուեցան ընդունելութեան մը, վանքի ճաշասրահէն ներս:
