0
0
Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան կազմակերպութեամբ, եւ նախագահութեամբ Արամ Ա. Կաթողիկոսի, Օգոստոս 18-ին, Մայրավանքի ամառանոց` Պիքֆայայի (Լիբանան) Սուրբ Աստուածածին Վանքին մէջ տեղի ունեցաւ պաշտօնական բացումը Համասփիւռքեան Կրթական Գ. Համագումարին, նուիրուած “Արեւմտահայերէնի կացութիւնը այսօր` մարտահրաւէրներ եւ առաջադրանքներ“ նիւթին: Համագումարի կազմակերպական բոլոր աշխատանքներուն իր գործօն մասնակցութիւնը կը բերէր նաեւ “Գալուստ Կիւլպէնկեան“ Հիմնարկութեան հայկական բաժանմունքը, գլխաւորութեամբ Բաժանմունքի տնօրէն` Դոկտ. Զաւէն Եկաւեանի:
Սփիւռքի զանազան գաղթօճախներէն ժամանած հոգեւորականներ, մտաւորականներ, տնօրէններ եւ ուսուցիչներ, մամուլի խմբագիրներ, դասագիրքերու հեղինակներ եւ պատրաստութեան աշխատանքով զբաղող մանկավարժներ գործնական ներդրում կատարեցին համագումարի աշխատանքներուն, իրենց փորձառութիւնը ի սպաս դնելով:
Արեւելահայերէնի ու Արեւմտահայերէնի փոխադարձ անհաւասար գործածութիւնը ընդհանրապէս խօսակցութեան մէջ, կազմեցին սոյն օրակարգերու քննարկումի նիւթերը: Մէկուն հզօրացումը ի հեճուկս միւսին, վճռադրոշմ ազդեցութիւն ունեցան սփիւռքեան զանգուածներու վրայ: Հայաստանեան շուկայական հրապարակագրութեան արագ տարածումը, հայերէնագիտութեան անիմացութեան հետեւանքով շուտով որդեգրուեցաւ սփիւռքեան մամուլին կողմէ, ինչպէս նաեւ ներառուեցաւ մեծ զանգուածներու բանաւոր թէ գրաւոր լեզուին մէջ, իբրեւ արտայայտչաձեւ եւ բառապաշար:
Կազմակերպիչ յանձնախումբի անունով Ժիրայր Դանիէլեան բարի գալստեան խօսք ուղղեց մասնակիցներուն, որոնք եկած էին Լիբանանէն, Սուրիայէն, Հիւսիսային թէ Հարաւային Ամերիկաներէն, Եւորպայի տարբեր երկիրներէն, Թուրքիայէն ու Միջին Արեւելեան այլազան երկիրներէ: Ապա, Արամ Ա. Կաթողիկոս Հայրապետական Օրհնութեան իր խօսքը արտասանեց, մատնանշելով այն մտահոգութիւնները որոնք սկսած են ոչ միայն տարածում գտնել, այլ արմատաւորուիլ ու “բնական“ համարուիլ Արեւմտահայերէն լեզուի գործածութեան մէջ: Իր պատգամի ընթացքին արտայայտած մտածումներով, Վեհափառ Հայրապետը խորապէս մտահոգիչ գտաւ Արեւմտահայերէնի ներկայ կացութիւնը, սակայն սոյն համագումարին գումարումը բնաւ առիթ չնկատեց այս կացութեան ողբը հիւսելու, այլ միջոց` միասնաբար որոնելու Արեւմտահայերէնը բիւրեղացնելու եւ զայն առողջացնելու ազդու ծրագիրներ կազմելու: Նորին Սրբութիւնը առաջին հերթին յորդորեց ախտաճանաչումը կատարել կացութեան, որուն պիտի նպաստէ փորձառութեանց փոխանակումը: Ապա, Վեհափառ Հայրապետը ըսաւ, թէ “ինչո՞ւ“ եւ “ինչպէ՞ս“ բանալի հարցումները պէտք է տալ բարձրաձայն, յառաջատուական ընթացքով գտնելու համար լուծումները:
Թէ ի՞նչ միջոցներով Արեւմտահայերէնը պիտի փրկենք հարցադրումը կատարելով ու անոր պատասխանելով, Վեհափառ Հայրապետը ըսաւ թէ մեր սեփական ոյժերով կարելի է փրկել, եւ ոչ թէ միայն քննադատական յօդուածներ ստորագրելով, կամ միջազգային մշակութային կամ լեզուագիտական կազմակերպութիւններուն դիմելով: Մեր միջոցներով պայքարիլ ու աշխատանք տանիլ, Վեհափառ Հայրապետը ըսաւ, թէ կը նշանակէ ծրագրուած աշխատանքով մարդոյժի պատրաստութեան սկսիլ, “առանց որուն մեր տրամադրութեան տակ գտնուող բոլոր կարելիութիւնները կը դառնան անիմաստ: Այսպէս` ուսուցիչ, հայագէտ, լեզուաէտ գրեթէ կը պակսին մեզի, այսօրուան մեր կեանքէն ներս“ ըսաւ ան: Առ այդ, Ազգային գիտացկութեան վերազարթօնք անհրաժեշտ նկատեց Վեհափառ Հայրապետը, մեր ինքնութեան գոյապայքարին նոր թափ տալու համար: “Հայոց լեզուն մեր արիւնն է, առանց անոր բնականոն շրջանառութեան, մեր ազգի մարմինը պիտի հիւծի ու անշնչանայ“ ըսաւ ան:
Հայրապետական պատգամէն ետք խօսք առաւ Հայաստանի Գրողներու Միութեան նախագահ Լեւոն Անանեան: Ողջունելով Նորին Սրբութեան անմիջական հովանաւորութեամբ տեղի ունեցող սոյն համագումարը, Անանեան մատնանշեց Սփիւռքի այն մտահոգութիւնները, որոնց դիմաց Հայաստանի պետութիւնը որոշ քայլերու դիմած է վերջին տարիներուն: Սփիւռքի նախարարութիւնը, “Սփիւռք գիտա-հետազօտական կեդրոն“ը, “Զանգակ 97“ եւայլն յիշելով, Անանեան ցոյց տուաւ այն հոգածութիւնը զոր կը ցուցաբերէ հայրենիքը հանդէպ Սփիւռքին, որուն գոյութիւնը ու գոյապայքարը յատուկ նշանակութիւն ունի Հայաստանի համար:
Անանեան իբրեւ լուծումներ առաջարկեց Հայաստանի պետութեան կողմէ կազմակերպումը մանկավարժներու պատրաստութեան, ուղղակի վիրահատումը կատարելու համար վերոյիշեալ կացութեան, որպէսզի Սփիւռքի վարժարաններու մակարդակի բարձրացումը ապահովուի: Համահայկական լեզուական խորհուրդ ստեղծելու առաջարկ եւս կատարեց ան, որուն ծրագրումները եւ առած որոշումները պարտադրաբար գործադրուին բոլոր գաղութներուն կողմէ: Համահայկական կայքէջ ստեղծելու առաջարկ նաեւ կատարելով, Անանեան Արեւմտահայերէն ուսուցանելու միջոց իբրեւ ներկայացուց ան, բոլոր փափաքողներուն: Երկլեզու` Արեւելահայերէն ու Արեւմտահայերէն պարբերական կամ օրաթերթ հրատարակելու իր առաջարկով, ինչպէս նաեւ արեւմտահայերէնով հեռատեսիլի կայան հաստատելու միտքով, Անանեան յայտնեց թէ անոնք մեծապէս պիտի նպաստեն լեզուի ուսուցում կատարելու:
Բացման պաշտօնական բաժնէն ետք համագումարը աշխատանքային իր գործընթացին անցնելով, զեկուցումներ լսեց, որոոնք էին.-
– Արեւմտահայերէն լեզուի քերականութեան դասագիրքերու այլազանութիւնն ու անկէ յառաջացած շփոթը:
– Սփիւռքահայ Վարժարաններու համար Արեւ-մտահայերէնի ուսուցման ծրագիրի մը պահանջը:
– Արեմտահայերէնի նոր դասագիրքեր եւ բառարաններ պատրաստելու անհրաժեշտութիւնը:
– Հայերէնագիտական նիւթերու ուսուցիչներու պատրաստութեան հրամայականը:
Օտար միջավայրերու բառապաշարի, շարահիւսութեան, ատայայտչաձեւերու եւ լեզուամտածողութեան ժխտական անդրադարձը սփիւռքի գաղութներու խօսակցական Արեւմտահայերէնի վրայ:
– Օտար լեզուներու եւ Արեւելահայերէնի ազդեցութիւնը գրաւոր ու բանաւոր մամուլին մէջ` իբրեւ բառապաշար, շարահիւսութիւն, արտայայտչաձեւ եւ լեզուամտածողութիւն:
– Օտարաբանութեան եւ Արեւելահայերէնի ազդեցութիւնը եւ Արեւմտահայ ժամանակակից գրականութեան ներկան:
– Խօսակցական ու գրաւոր Արեւմտահայերէնի բիւրեղացման ծրագիրի յստակեցումն ու Մշակումը:
-Եկեղեցւոյ, հայ ընտանիքի եւ ազգային կառոյցներու դերը Արեւմտահայերէնի պահպանման ու բիւրեղացման մէջ:
-Արդի արհեստագիտութեան սփիւռքահայ վարժարաններուն մէջ օգտագործման ընդհանուր ծրագիրի մշակում եւ մարդոյժի պատրաստութեան հարց:
Իւրաքանչիւր նիստի աւարտին բացուող ցանկերը քննարկում կատարողներու, բաւարար չեղան գոհացնելու մասնակիցները, որոնք արտայայտուած մտածումներուն լոյսին տակ իրենց ապրած երկիրներու տեղական պայմանները նկատի ունենալով, հասարակաց մարտահրաւէրներ կը փորձէին գտնել, առաջարկուած լուծումներու պարագային նոյնութիւններ տեսնելու փափաքով: Տեղական գործօնները սակայն կը դժուարացնէին ամբողջական միաձեւութիւն բերելու ճիգը: Բոլոր նիստերու ընթացքին զեկուցաբերներու կողմէ ներկայացուած ախտորոշումներն ու առաջարկները քննարկումի ենթարկուեցան մասնակիցներուն կողմէ, թեր ու դէմ կարծիքներ արտայայտուեցան քերականութեան պարզացման, դասագիրքերու արդիականացման, ուսուցիչներու պատրաստութեան, ստիպողաբար երկլեզու կամ եռալեզու մտածող ու խօսող ներ սերունդի կազմաւորման, ու այլ մանկավարժական հարցերու մասին, որոնք բանաձեւի յանձնախումբին կողմէ արձանագրուելով, խմբագրուեցան գործնական քայլեր առաջարկող յայտարարութեան մէջ, որ հրապարակուեցաւ համագումարի նիստերու աւարտին:
Եզրափակման հանդիսաւոր պահուն, ընդառաջելով համագումարի մասնակիցներու փափաքին, Վեհափառ Հայրապետը Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան հովանաւորութեան տակ հիմնեց “Արեւմտահայերէնի Պաշտպանութեան Խորհուրդ“ը: Սոյն խորհուրդը որ բաղկացած պիտի ըլլայ լեզու մասնագէտներէ, յատուկ կանոնագրութեամբ պիտի գործէ, համակարգելով այն հարցերը որոնք առնչուած են Արեւմտահայերէնին, հրատարակութեանց ճամբով եւ այլ միջոցներով իրագործուող: Վեհափառ Հայրապետը այս առիթով իր բարձր գնահատանքը ու շնորհակալութիւնը յայտնեց Լիզպոնի “Գալուստ Կիւլպէնկեան“ Հիմնարկութեան Հայկական Բաժանմունքին ու անոր ժրաջան տնօրէն Դոկտ. Զաւէն Եկաւեանին, Համագումարի իրականացման համար կատարած անդուլ ճիգին համար: Նորին Սրբութիւնը գնահատեց նաեւ բոլոր մասնակիցները, թէ՛ Լիբանանէն եւ թէ արտասահմանէն, որոնք սիրայօժար եկած էին Մայրավանք, իրենց մտահոգութեան հետ նաեւ նորանոր առաջարկներով լուծում որոնելու, Սփիւռքի համար անժամանցելի այս հարցին:
ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ
Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան նախաձեռնութեամբ եւ Գալուստ Կիւլպէնկեան Հիմնարկութեան Հայկական Բաժանմունքի գործակցութեամբ գումարուած Համասփիւռքեան Կրթական Գ. Համագումարը (Պիքֆայա, 18-20 Օգոստոս 2011), իր եռօրեայ աշխատանքներու աւարտին, հիմնուելով 10 նիստերու ընթացքին ներկայացուած 30 զեկոյցներուն, կատարուած քննարկումներուն եւ առաջարկներուն վրայ, յանգեցաւ հետեւեալ եզրակացութեանց.-
Հայախօսութեան նահանջին առաջքը առնելու եւ արեւմտահայերէնի անաղարտ պահպանումն ու զարգացումը ապահովելու համար`
Ա.- ԿՐԹԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՈՒՂՂՈՒԹԵԱՄԲ
1.- Հայերէնի ուսուցման եւ հայեցի դաստիարակութեան խայտաբղէտ պայմանները նկատի առնելով` կը շեշտենք ընդհանուր քաղաքականութեան եւ ծրագիրի մը ճշդումի անհրաժեշտութիւնը, ի մտի ունենալով այն իրողութիւնը, որ զուտ կրթական-դպրոցական տագնապ մը ըլլալու կողքին հարցը նաեւ կ՛ընդգրկէ հանրային դաստիարակութեան անհրաժեշտութիւնը:
2.- Ուսումնական-կրթական վերոնշեալ համասփիւռքեան ծրագիրը պիտի կազմէ հիմքը` հայագաղութներու ուսումնական ծրագիրներու մշակումին:
3.- Արդէն օտարացած եւ օտարացման վտանգին ենթակայ նորահաս սերունդներու հայախօսութիւնն ու հայկական ինքնութիւնը մշակելու համար, անհրաժեշտ կը գտնենք պատրաստել գիտակից հայը կերտող հայ լեզուի, հայոց պատմութեան, կրօնքի եւ յարակից նիւթերու տպագիր եւ ելեկտրոնային դասագիրքեր, որոնց չափ կարեւոր են զանոնք դասաւանդող ուսուցիչները:
4.- Տարբեր միջավայրերու եւ պայմաններու մէջ գործող հայկական վարժարաններուն տպագիր եւ ելեկտրոնային հայերէն դասագիրքերու պատրաստութիւնը վստահիլ սփիւռքահայ մասնագէտներէ կազմուած խմբագրական կազմերու:
5.- Հայեցի ոգի փոխանցելու եւ հայերէնաւանդ նիւթերու ուսուցման ի սպաս, առաւելագոյն չափով անյապաղ օգտագործել արդի արհեստագիտութիւնը` համակարգիչ, համացանց, խտասալիկ եւ յարակից բոլոր միջոցները:
6.- Հայ լեզուի եւ հայերէնաւանդ նիւթերու ուսուցիչներուն նկատմամբ ցուցաբերել իր կոչումին եւ առաքելութեան համապատասխան արժեւորում եւ գնահատում, հետամուտ ըլլալով որ ուսուցիչին պատրաստութեան եւ մնայուն վերաորակաւորման տրուին յատուկ կարեւորութիւն:
7.-Դասագիրքերուն այլազանութիւնը բարիք դարձնելու համար, անհրաժեշտ պայման է, որ անոնց միջեւ պահպանուի հիմնական ներդաշնակութիւն` առաջնորդուելով ուսումնական-կրթական համասփիւռքեան ընդհանուր ծրագիրէն:
Բ.- ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԿԵԱՆՔԻՆ ՄԷՋ
1.- Հայ ընտանիքը բացարձակ արժէք է. թէ՛ մանուկին կազմաւորման եւ թէ՛ չափահաս կեանքի ընթացքին հայ ընտանիքը հայախօսութեան եւ հայեցիութեան հիմնական առաջին կռուանն է, ինչ որ արեւմտահայերէնի անաղարտ պահպանման գործին մէջ մեծ պատասխանատուութիւն կը դնէ հայ ծնողներու ուսերուն:
2.- Նորահաս սերունդի հոգեմտաւոր զարգացումը արեւմտահայերէնի անաղարտ պահպանութեամբ հունաւորելու գործին մէջ, հայ եկեղեցին ունի յատուկ դերակատարութիւն:
3.- Հայախօսութեան եւ հայեցիութեան կեանքի դպրոց հայ մամուլը, արեւմտահայերէնը աղճատումներէ եւ օտարաբանութիւններէ զերծ պահելու պայքարին մէջ, ունի յառաջապահ առաքելութիւն:
4.- Արեւմտահայ գրականութեան աւանդներուն վերանորոգումը հիմնական կարեւորութիւն ունի` անթերի եւ գեղեցիկ արեւմտահայերէնը մեր ժողովուրդին սիրելի դարձնելու, անոր ինքնարտայայտութեան առօրեայ միջոցի վերածելու եւ զարգացման հունով յառաջ մղելու մէջ:
5.- Համագումարի ընթացքին արծարծուած հարցերը, մտահոգութիւնները եւ որոշումները պէտք է տանիլ ժողովուրդին եւ կրթական-մշակութային պատասխանատու մարմիններուն, որպէսզի իրենք նաեւ մասնակից դառնան քննարկումներուն եւ հարցերու լուծման գծով բերեն իրենց գործօն մասնակցութիւնը:
6.- Մեկնելով վերոնշեալ կէտերէն, համագումարը որոշեց կոչ ուղղել սփիւռքահայ մամուլի եւ զանգուածային լրատուութեան միջոցներուն, որպէսզի նահանջ եւ ընկրկում չթոյլատրեն արեւմտահայերէնի անաղարտ պահպանման ճակատին վրայ: Նաեւ` կոչ ուղղել հայրենի մամուլի եւ զանգուածային լրատուութեան պատասխանատուներուն, յատկապէս հեռատեսիլի կայաններու ղեկավարներուն, որպէսզի դէպի Սփիւռք հեռասփռուող իրենց հաղորդումներուն եւ հրապարակումներուն մէջ, նախանձախնդիր ըլլան հայերէնի անաղարտ պահպանման` օտարաբանութեանց եւ աղճատումներուն առաջքը առնելով, հայացման ճիգին հիմնական եւ առաջնահերթ կարեւորութիւն ընծայելով:
Այս բոլոր ուղղութիւններով ծրագրուած գործնական եւ հետեւողական նպատակասլաց աշխատանք տանելու մարտահրաւէրներուն առջեւ կանգնած է Սփիւռքը: Արդէն իսկ կատարուող աշխատանքներուն կամ առկայ կառոյցներուն յաւելեալ աշխուժութիւն տալու հրամայականը շեշտուած է: Նոյնպէս շեշտուած է սուր պահանջը հայերէնագէտ որակաւոր մարդուժի պատրաստութեան եւ արեւմտահայերէնի անաղարտ պահպանման զէնքերու արդիականացման: Շեշտուած է մա՛նաւանդ արեւմտահայերէնի պաշտպանութեան պայքարի ամբողջ ճակատը հեղինակաւոր խորհուրդի մը պատասխանատուութեան յանձնելու անյետաձգելի անհրաժեշտութիւնը:
Առ այդ, կ՛առաջարկենք Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Ս. Աթոռոյն գահակալ Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետին, որ իր նախաձեռնութեամբ եւ բարձր հովանաւորութեամբ, գործակցաբար մեր հաւաքական կեանքը ղեկավարող կրթական եւ մշակութային համասփիւռքեան ուժերուն, կեանքի կոչէ արեւմտահայ հայագէտներէ, վաստակաշատ մանկավարժներէ եւ մտաւորական հեղինակութիւններէ կազմուած մարմին մը`
ԱՐԵՒՄՏԱՀԱՅԵՐԷՆԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՀԱՄԱՍՓԻՒՌՔԵԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ
