0
0
ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ
Մոնրէալ, 20 Ապրիլ 2023
2005-ի ապրիլ 18-ին, որ կը զուգադիպէր ծննդեանս տարեդարձին, ախտաճանաչուեցայ լայնաղիի մեծ քաղցկեղով: Անիկա շտապ վիրահատուեցաւ նոյն օրը գիշերով: Վիրահատութիւնը կատարուեցաւ Մոնրէալի Ժան Թալոն հիւանդանոցին մէջ, բժիշկ Նեսիպ Խուրիի ձեռքով: Ան 1973-ին եղած էր իմ աշակերտներէս մէկը` Պէյրութի ամերիկեան հիւանդանոցի քիթ-կոկորդ-ականջ բաժանմունքին մէջ: Այս ուռը լայնաղիի տեղական ուռ մըն էր, տարածուած չէր մարմնի այլ մասերուն: Ուստի քիմիադարմանումի կամ Ք. ճառագայթային դարմանումի չենթարկուեցայ: Ամբողջ 13 տարի վիրաբուժս օրինաւոր կերպով եւ հերթական դրութեամբ կը հետեւէր առողջական վիճակիս` վեց ամիսը անգամ մը կատարելով hամակարգչային շերտագրական (CT Scan) եւ մագնիսարձագանգային նկարումներ (MRI): Այս նկարումները լայնաղիիս վիրահատուած քաղցկեղի տեղական ոչ մէկ հետք եւ կամ տարածում ցոյց չէին տար: Սակայն ամէն նկարումի լեարդիս մէջ պզտիկ` 1-2 մմ մեծութեամբ կրային կուտակում (calcification) կ՛արձանագրուէր: Ո՛չ վիրաբուժը եւ ո՛չ ալ նկարումը կատարող մասնագէտ բժիշկը կը մտահոգուէին:
2018-ին պատահեցաւ անակնկալ նորութիւն մը: Յունիսի լեարդիս hամակարգչային շերտագրական նկարահանումը յայտնաբերեց 2 սմ մեծութեամբ լեարդի խլիրդային ուռ մը: Տեսակցեցայ Royal Vic հիւանդանոցի լեարդի խլիրդային ուռերու վիրաբուժ մասնագէտ տոքթ. Շոտրիին հետ, որ շուտափոյթ վիրահատում յանձնարարեց` պիտի վիրահատուէր խլիրդային ուռը եւ լեարդին երկու երրորդը:
3 օգոստոսի առաւօտուն կինս` Էլիզապեթը, ընկերացաւ ինծի. երկուքով հասանք հիւանդանոց ու բարձրացանք վիրաբուժական գործողութիւններու բաժանմունքը: Հոն, պաշտօնական հարցարանները լեցնելէ ետք, հրաժեշտ առի Էլիզապեթէն եւ ուղղուեցայ դէպի վիրահատման սենեակը, ուր ընդհանուր զգայազերծող բժիշկը որոշ հարցումներ ուղղեց եւ ընկալուչով մտիկ ըրաւ թոքերս: Արդէն վիրահատման սենեակն էի` շրջապատուած վիրաբուժով, խլիրդաբուժ փեսայովս` բժիշկ Արի Մկրտիչեանով, օգնական երկու բժիշկներով, երեք բուժքոյրերով եւ զգայազերծող բժիշկով. բանակ մը` կազմ ու պատրաստ: Զգայազերծող բժիշկը հետս կը խօսէր եւ կը պատրաստուէր զիս զգայազերծելու: Կը յիշեմ իր վերջին նախադասութիւնը.
– Տոքթոր Հարպոյեան, հիմա պիտի քնանաս, վիրահատումէն ետք պիտի արթննաս ու զիս քովդ պիտի տեսնես:
Արդէն քնացած էի: Վիրաբուժը վիրահատումը սկսած էր առաւօտեան ժամը 9:00-ին, նախատեսուած ժամանակին աւարտած էր, եւ ես կէս արթուն էի: Քովս էին երկու բուժքոյրեր եւ զգայազերծող բժիշկը, որ ճակատս շփելով ըսաւ.
– Տոքթոր Հարպոյեան, վիրահատումը վերջացաւ, շատ հանգիստ կերպով զգայազերծումէ դուրս եկար, եւ ահա արթուն ես: Հիմա միասին վերակենդանացման հսկողութեան բաժինը պիտի երթանք, հոն կինդ քեզ կը սպասէ:
– Քանի՞ ժամ տեւեց վիրահատումը, եւ ո՞ւր է վիրաբուժը:
– Վեց ժամ տեւեց վիրահատումը, վիրաբուժը քիչ ետք կու գայ եւ կը խօսի հետդ:
Վերակենդանացման սենեակին մէջ զիս դիմաւորեցին բժիշկ Շոտրին եւ փեսաս` բժիշկ Արին իրենց կանաչ զգեստներով, գլխարկներով եւ բերնի կապերով: Բժիշկ Շոտրին, արժեւորելէ ետք վէրքս, թոքերուս եւ սրտիս առողջական վիճակը, հեռացաւ` խոստանալով, որ յաջորդ առաւօտ պիտի այցելէ: Հոն էր Էլիզապեթը, որ իր անուշ ժպիտով դիմաւորեց զիս, «բարի եկար» ըսաւ եւ համբոյր մը դրոշմեց ճակտիս վրայ: Բժիշկ Արին իր սովորական զուարթախօսութեամբ ըսաւ.
– Այո՛, առիթը օգտագործէ՛, սիրելի՛ Էլիզապեթ, կրկին համբուրէ կողակիցդ` մեր սիրելի տոքթոր Հարպոյեանը, ան արժանի է:
Բժիշկ Արին շատ արագ քանի մը թելադրութիւն ըրաւ եւ վազեց իր հիւանդին վիրահատումը կատարելու համար:
Բուժքոյրերը խնդրեցին Էլիզապեթէն, որ ազատ ձգէ զիրենք եւ սպասման սենեակ երթայ: Անդրադարձայ, որ երկու բազուկներուս վրայ կային 4-5 կերպընկալ, թափանցիկ եւ բարակ խողովակներ, քիթս եւ բերանս նոյնպէս ծածկուած էին թափանցիկ կերպընկալ քիթ-ակապով մը, որուն միջոցով թթուածին կը ներմուծուէր քիթէս դէպի թոքերս: Բուժքոյրերը լրջօրէն կը հսկէին առողջութեանս, կ՛արժեւորէին սրտիս զարկը, արեանս ճնշաչափը, ջերմութիւնս եւ այդ կերպընկալ խողովակներուն միջոցով ներարկուած դեղերուն եւ հեղուկներուն հոսքը: Երկուքն ալ կանաչ հագուստներով, բերնի կապերով ու ձեռնոցներով լուռ ու մունջ կ՛աշխատէին:
Վերակենդանացման սրահը վարագոյրներով բաժնուած էր եւ վերածուած` պզտիկ խուցերու, ամէն մէկ խուցին մէջ զետեղուած էր հիւանդ մը եւ իւրաքանչիւր հիւանդի կը հսկէին 1-2 բուժքոյրեր: Գիշեր էր, պզտիկ լամբ մը կը վառէր գլխուս վերեւ: Ես կէս քուն-կէս արթուն վիճակի մէջ էի: Այս միջոցին զարմանալի եւ հետաքրքրական տեսարան մը պարզուեցաւ դիմացս. իրականութի՞ւն էր, թէ՞ պատրանք: Դիմացի խուցի հիւանդին շուրջ կեցած էին սեւ զգեստաւորուած երկու երիտասարդ աղջիկներ, մէկը միւսէն աւելի հասակաւոր էր: Նկատեցի, որ իրարու հետ անգլերէն կը խօսէին: Բարձրահասակ երիտասարդուհին մօտեցաւ հիւանդին եւ հայերէնով հարցուց. «Ինչպէ՞ս ես այսօր, մայրիկ», իսկ միւս երիտասարդուհին անկողինին յառաջամասի դարձանիւով անկողինին ետեւի մասը կամաց-կամաց բարձրացուց. հիւանդը կէս նստած-կէս պառկած դիրք մը ունենալէ ետք պատասխանեց.
– Փա՜ռք Աստուծոյ, աղջի՛կս, այսօր լաւ եմ, քանի որ թուրքերէ հեռու եմ եւ ապահով ձեռքերու մէջ եմ:
Ես շշմած մտիկ կ՛ընէի, չէի հաւատար ականջներուս: Հայերէ՞ն` Մոնրէալի հիւանդանոցին մէջ, այս ուշ ժամուն, թուրքե՞րը… ո՞ր թուրքերը: Բարձրահասակ երիտասարդուհին պայուսակէն պզտիկ գործիք մը հանեց եւ սկսաւ նկարել: Հիւանդը պոռթկաց.
– Ո՛չ, ո՛չ, մի՛ նկարէք, թուրքերը զիս կը հալածեն:
Երիտասադուհին պատասխանեց.
– Մայրի՛կ, մի՛ մտահոգուիր, հոս թուրքեր չկան. մենք եկած ենք տարեդարձդ շնորհաւորելու, ահաւասիկ պզտիկ ծաղկեփունջ մը, քանի՞ տարեկան եղար, մայրի՛կ:
– 107 տարեկան, ծնած եմ 8 օգոստոս 1911, Կիլիկիոյ մայրաքաղաք` Սիս:
– Ապրի՛ս, մայրի՛կ, շա՛տ ապրիս եւ առո՛ղջ ապրիս:
Երկու երիտասարդուհիները շարունակեցին իրենց խօսակցութիւնը 107 տարեկան հիւանդին հետ: Խօսակցութիւնը վերածուեցաւ հարցազրոյցի: Անոնք իրենց ձեռքին մէջ ունէին մեծ տետրակ մը, որուն մէջ կ՛արձանագրէին հիւանդ մայրիկին տուած տեղեկութիւնները: Փորձեցի հետեւիլ անոնց խօսակցութեան եւ հարցազրոյցին, սակայն կատարեալ չէի լսեր եւ չէի հասկնար, սակայն ցեղասպանութիւն, genocide բառերը եւ հիւանդ մայրիկին իսլամացման եւ ծնողքին նահատակութեան պատմութիւնը ականջս գրգռեց: Փորձեցի սթափիլ եւ նստիլ, սակայն չկարողացայ: Երիտասարդուհիներէն մէկը ձեռքի շարժումով քովս կանչեցի եւ հայերէնով ըսի.
– Հա՞յ ես, հայերէն կը խօսի՞ս:
Ան չպատասխանեց եւ հեռացաւ: Կ՛երեւի հայերէն չէր գիտեր: Քանի մը վայրկեան ետք կանչեցի երկրորդ երիտասարդուհին եւ նոյն հարցումը ուղղեցի անոր: Ան աչքերը պլպլալով անմիջապէս հայերէն պատասխանեց.
– Այո՛, հա՛յ եմ, հայերէ՛ն կը խօսիմ եւ անունս ալ Վրէժուհի է:
Հազիւ իմացայ, որ հայ է, հայերէն կը խօսի եւ անունն ալ Վրէժուհի է, փորձեցի շտկուիլ եւ գլուխս բարձրացնել, բայց դարձեալ չկարողացայ, ուստի պառկած վիճակիս մէջ շարունակեցի.
– Ի՞նչ կ՛ընէք դիմացի հիւանդին մօտ, ո՞վ էք դուք եւ ո՞վ է այդ հիւանդը:
– Դիմացի հիւանդը 107 տարեկան արժանթինահայ հանի մըն է, որուն անունը Ովսաննա Չիլինկիրեան է: Մենք անգլիատառ թերթի մը թղթակիցներն ենք: Երբ իմացանք այս 107 տարեկան Հայոց ցեղասպանութենէն վերապրող ծերուկ հանիին ներկայութիւնը հոս, ուզեցինք հետը հարցազրոյց մը կատարել Ցեղասպանութեան մասին:
– Բայց ինչո՞ւ Հայոց ցեղասպանութեան մասին:
– Մենք երկուքս, իբրեւ թղթակիցներ, կ՛ուզենք լուսարձակի տակ առնել Հայոց ցեղասպանութիւնը եւ ներկայացնել զայն ոչ հայ հասարակութեան: Երբ լսեցինք Հայոց ցեղասպանութենէն վերապրող այս 107 տարեկան հայ մամիկին ներկայութեան մասին, վազելով եկանք, արտօնութիւն ստացանք հիւանդանոցի տնօրէնութենէն, որպէսզի կատարենք մեր հարցազրոյցը:
«Շնորհակալ եմ» ըսելէս ետք, թղթակից Վրէժուհին «գիշեր բարի» ըսաւ եւ հեռացաւ, սակայն անմիջապէս ետ դարձաւ եւ հարցուց.
– Կը ներէք, պարոն, ձեր անունը ի՞նչ է. կրնա՞ք որոշ տեղեկութիւն տալ ձեր մասին:
– Այո՛, անշուշտ կրնամ տեղեկութիւն տալ: Անունս Կարպիս Հարպոյեան է: Ես գործէ դադրած լիբանանահայ բժիշկ մըն եմ: Մոնրէալ հաստատուած եմ 18 տարի առաջ: Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակին առթիւ երկու գիրք գրած եմ եւ հրատարակած եմ: Առաջինը կոչեցի «Խաչելութեան ճանապարհը» եւ երկրորդը` «Խաչելութենէն յարութիւն»: Երկու գիրքերուն շնորհահանդէսը կատարուեցաւ Մոնրէալի Համազգային «Սանահին» մասնաճիւղին կազմակերպութեամբ, Մոնրէալի Հայ կեդրոնին մէջ, 2015-ի ապրիլին:
– Շատ ուրախ եմ այս տեղեկութիւններուն համար: Ես շրջանաւարտ եմ Մոնրէալի Սուրբ Յակոբ վարժարանէն եւ իմ մասնակցութիւնս կը բերեմ Հայ դատի աշխատանքներուն: Յարգելի տոքթոր Հարպոյեան, կրնա՞մ այդ երկու գիրքերէն մէկական օրինակ ունենալ:
– Բայց ինչո՞ւ կ՛ուզէք ունենալ այդ գիրքերը:
– Որպէսզի յաւելեալ տեղեկութիւններ քաղեմ Հայոց ցեղասպանութեան մասին եւ յօդուածով մը դարձեալ անդրադառնամ թուրքերուն գործած` պատմութեան մէջ առաջին ցեղասպանութեան:
– Մեծ հաճոյքով, Վրէժուհի, վաղը եթէ այցելէք ինծի, կինս կը յանձնէ գիրքերը:
– Սպասեցէք, տոքթոր, վաղը կէսօրէ ետք ձեր քով կ՛ըլլամ: Խնդրանք մը, տոքթոր, կարելի՞ է ձեզի հետ ալ հարցազրոյց մը ունենալ վաղը, որպէսզի աւելի տեղեկութիւններ տաք ձեր երկու գիրքերուն մասին:
– Սիրով, եկէ՛ք, երկար կը խօսինք:
Վրէժուհին ցտեսութիւն ըսելէ ետք անհետացաւ: Փորձեցի շուրջս նայիլ, սակայն չկարողացայ, արդէն քնացած էի:
Յաջորդ օրը, առաւօտուն, երբ արթնցայ, քովս գտայ երկու բուժքոյրերէն մէկը: Յիշեցի հայ թղթակիցին հետ ունեցած խօսակցութիւնս եւ 107 տարեկան հայ վերապրող հանիին` Ովսաննա Չիլինկիրեանին ներկայութիւնը դիմացս: Գլուխս բարձրացուցի, որպէսզի տեսնեմ հանի Չիլինկիրեանը եւ երկու թղթակիցները, սակայն ապարդիւն: Դիմացի խուցի անկողինին մէջ հիւանդ չկար, հոն չէին նաեւ երկու թղթակիցները: Բուժքոյրը, ջերմաչափը ձեռքին, կեցած էր քովս. աչքերուն նայելով հարցուցի.
– Ո՞ւր է դիմացի խուցի հիւանդը:
Բուժքոյրը զարմանքով ըսաւ.
-Հոն հիւանդ չկայ: Երկու օրէ ի վեր այդ խուցը պարապ է:
– Բայց երէկ գիշեր ես տեսայ, այդ խուցին մէջ արժանթինահայ 107 տարեկան հայ մամիկ մը պառկած էր, եւ անոր այցելութեան եկած էին երկու աղջիկ թղթակիցներ:
– Պարո՛ն, կը վստահեցնեմ, որ երէկ գիշեր դիմացի խուցին մէջ հիւանդ չկար: Կ՛երեւի դուք երազ տեսած էք:
Արդեօք բուժքոյրը ճշմարտութի՞ւնը կ՛ըսէր, թէ՞ կը ստէր: Բայց ինչո՞ւ պիտի ստէր: Շուարած էի, երա՞զ էր պատահածը, թէ՞ ընդհանուր զգայազերծման պատճառով` զգայախաբէութիւն-պատրանք (hallucination): Կորսուած վիճակ մը ունէի եւ անդիմադրելի ցաւով կը տառապէի: Ուստի բուժքոյրը ցաւազերծող դեղ մը սրսկեց բազուկէս:
Երեք ժամ ետք փոխադրուեցայ հիւանդանոցի սենեակս, ուր զիս կը սպասէին Էլիզապեթը եւ երեք դուստրերս: Սենեակս մեծ էր եւ լուսաւոր:
Անմիջապէս պատմեցի Էլիզապեթին եւ դուստրերուս այն, ինչ որ պատահած էր վերակենդանացման սենեակը, այսինքն` Հայոց ցեղասպանութենէն վերապրող 107 տարեկան արժանթինահայ Ովսաննա Չիլինկիրեանի ներկայութիւնը իմ խուցիս դիմացի խուցին մէջ, եւ երկու թղթակիցներուն հարցազրոյցը անոր հետ, նաեւ թղթակիցներէն մէկուն` Վրէժուհիին հետ ունեցած խօսակցութիւնս: Անոնք իրենց բերանները բաց մտիկ կ՛ընէին զիս, բայց քիչ մը ապշած էին:
– Սիրելի՛ էլիզապէթ եւ դուստրերս քիչ ետք ձեզմէ մէկը տուն թող երթայ եւ Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակին առթիւ հրատարակած երկու գիրքերէս մէկական օրինակ բերէ շուտով, որովհետեւ թղթակից Վրէժուհին այսօր կէսօրէ ետք ինծի պիտի այցելէ, որպէսզի ստանայ այդ գիրքերը: Ան նաեւ հետս հարցազրոյց մը պիտի ունենայ գիրքերուս մասին:
– Բայց այդ թղթակիցը ուրկէ՞ տեղեկացած է, որ դուն այդ երկու գիրքերը հրատարակած ես,- հարցուց Էլիզապէթը:
– Ինծի հետ խօսակցութեան ընթացքին ես տեղեկացուցի, եւ ան փափաքեցաւ մէկական օրինակ ունենալ անոնցմէ: Ան նաեւ առաջարկեց հետս հարցազրոյց մը ունենալ:
Աղջիկս` Դալարը, մեկնեցաւ, որպէսզի գիրքերը շուտով հասցնէ ինծի:
Երկու ժամ ետք ներս մտաւ բժիշկ Շոտրին, խնդումերես, մօտեցաւ ինծի եւ ըսաւ.
– Բարե՛ւ, տոքթոր Հարպոյեան, վիրահատումը շատ լաւ կատարուեցաւ, լեարդին երկու-երրորդը քաղցկեղային վէրքին հետ վիրահատեցի: Լեարդին շուրջը մաքուր էր, եւ որովայնին մէջ քաղցկեղի տարածման հետք չկար: Հակառակ այս բոլորին` հատուած լեարդին երկու-երրորդը եւ քաղցկեղային վէրքը ամբողջութեամբ ղրկած եմ ախտաբանական մանրակրկիտ քննութեան, որուն արդիւնքը 10 օր ետք կը ստանամ: Վստահ եմ` ցաւ պիտի ունենաս, սակայն ներմկանային ցաւազերծիչ դեղերը չորս ժամը անգամ մը կրնաս ուզել. այս խողովակները օր ըստ օրէ պիտի անջատուին. փորձէ խորունկ շունչ առնել, որպէսզի թոքերդ բնական գործեն եւ թոքային բորբոքում չունենաս. վաղը արդէն բուժքոյրերու օգնութեամբ պիտի սկսիս քալել, որպէսզի սրունքներու ծայրամասին երակներու խցանում չունենաս: Օգնական բժիշկները պիտի հսկեն առողջութեանդ, իսկ ես ամէն օր պիտի այցելեմ ու արժեւորեմ յետվիրահատման վիճակդ:
Շնորհակալութիւն յայտնեցի բժիշկին, զինք ալ տեղեակ պահեցի գիշերով, վերակենդանացման խուցիս մէջ դիպուածին մասին ու ըսի.
– Յարգելի՛ տոքթոր Շոտրի, դուք իմ խուցիս դիմացի խուցին մէջ երէկ գիշեր տարեց մամիկ հիւանդ մը տեսա՞ք:
– Ո՛չ, տոքթոր Հարպոյեան, հոն հիւանդ չկար, դուն երազած ըլլալու ես:
Ան ցտեսութիւն ըսաւ եւ հեռացաւ: Երկու ժամ ետք Դալարը վերադարձած էր երկու գիրքերով: Սպասեցի ամբողջ օրը եւ յաջորդ քանի մը օրերուն, որ թղթակից Վրէժուհին այցելէր ինծի. սակայն ապարդիւն: Վրէժուհին չայցելեց, ես մնացի սպասողական վիճակի մէջ, տեղի չունեցաւ մեր հարցազրոյցը:
Ապաքինմանս օրերուն բուժքոյրերուն օգնական երիտասարդ տղամարդ մը ամէն օր անկողինի սաւաններն ու բարձերը կը փոխէր: Օր մը, երբ ներս մտաւ, հեռաձայնով բարեկամի մը հետ հայերէն կը խօսէի: Ընկալուչը տեղը դնելէս ետք երիտասարդը հարցուց.
– Պարո՛ն, հայերէ՞ն կը խօսէիր, դուն հա՞յ ես:
– Այո՛, հայերէն կը խօսէի, հայ եմ: Իսկ դո՞ւն, հայերէն գիտե՞ս, հայերէն կը հասկնա՞ս եւ ի՞նչ է ինքնութիւնդ:
– Ես Չիլի ծնած եմ: Երկու տարի առաջ Չիլիէն գաղթեցի եւ հաստատուեցայ Մոնրէալ: Ես հայ ընկերներ ունիմ, անոնցմէ քիչ մը հայերէն սորված եմ: Երբ լսեցի խօսակցութիւնդ, կռահեցի, որ հայ ես: Ես հայերու Ցեղասպանութեան մասին տեղեակ եմ: Մեծ հայրս եւ մեծ մայրս յոյն եղած են, իրենց երիտասարդութեան շրջանին Յունաստան ապրած են: Յոյներն ալ հայերուն պէս 1915-ին տեղահանութեան մատնուած են թուրքերու կողմէ: Մեծ հայրս եւ մեծ մայրս 1200 յոյներու հետ Չիլի գաղթած են այդ օրերուն: Անոնց ճամբորդութիւնը չորս ամիս տեւած է: Տեղացի չիլիցիները զիրենք թուրք կոչած են, որովհետեւ անոնք թրքական նաւով հասած են Չիլի: Ես մեծ մօրմէս եւ մեծ հօրմէս շատ պատմութիւններ լսած եմ թուրքերու բարբարոսութեան մասին: Անոնք ոճրագործ եւ ջարդարար ժողովուրդ են:
Շշմած մտիկ կ՛ընէի ծագումով յոյն, Չիլի ծնած եւ Մոնրէալ բնակութիւն հաստատած երիտասարդին ինքնաբուխ պատմութիւնը: Հո՛ս, հիւանդանոցին մէջ, չիլիցի երիտասարդէ մը պիտի լսէի թուրքերուն ոճրագործ եւ ջարդարար ըլլալը:
Հիւանդանոց կեցութեանս ընթացքին հարազատներէս, ընկերներէս եւ աշխարհական ու կրօնական բարեկամներէս շատերը իրենց բարեմաղթութիւնները հեռաձայնելով յայտնեցին: Անոնք փափաքեցան այցելել ինծի, սակայն խնդրանքիս ընդառաջելով` հրաժարեցան: Բացառութիւն եղաւ Գառնիկ Ա. քհնյ. Գոյունեանին եւ երէցկին Նինային անակնկալ այցելութիւնը` հիւանդանոց կեցութեանս վերջին գիշերը: Անոնց այցելութիւնը մեծ ուրախութիւն պատճառեց ինծի: Իսկ տէր Գառնիկին աղօթքը հոգեկան հանդարտութեան մղեց զիս: Այդ գիշեր շատ հանգիստ քնացայ. յաջորդ առաւօտուն արթնցայ ֆիզիքապէս կայտառ եւ հոգեպէս շատ լաւ տրամադրութեամբ:
Վիրահատումէն 15 օր ետք, կանուխ առաւօտուն, վիրաբուժը սենեակս մտաւ եւ ուրախութեամբ յայտարարեց.
– Տոքթոր Հարպոյեան, այսօր տուն պիտի երթաս: Վէրքդ շատ մաքուր է եւ առողջական ընդհանուր վիճակդ գոհացուցիչ է: Տասը օր ետք կ՛ուզեմ քեզ տեսնել դարմանատանս մէջ: Բարի վերադարձ տուն, կը տեսնուինք:
– Շնորհակալ եմ, յարգելի՛ տոքթոր Շոտրի, ձեր ծառայութեան եւ ազնիւ վերաբերմունքին: Աստուած ձեզ պահէ:
Մինչ այդ հասած էր արդէն Էլիզապեթը: Միասնաբար հրաժեշտ առինք հիւանդանոցէն եւ վերադարձանք մեր տունը: Ուրախ էի, որովհետեւ վերագտած էի հարազատներս` կողակիցս, զաւակներս, փեսաներս ու մանաւանդ թոռնիկներս: Ինձմէ աւելի ուրախ էին անոնք` բոլորը: Գտած էի նաեւ իմ միջավայրս` տունս եւ պարտէզս:
Մինչեւ օրս յիշողութեանս մէջ անքակտելիօրէն արձանագրուած է Հայոց ցեղասպանութենէն վերապրած 107 տարեկան արժանթինահայ Ովսաննա Չիլինկիրեան հանիին եւ Սուրբ Յակոբ վարժարանի շրջանաւարտ, թղթակից եւ Հայ դատի կամաւոր աշխատող Վրէժուհիին առեղծուածային ներկայութիւնը` Ռոյըլ Վիք հիւանդանոցին մէջ, իմ խուցիս դիմացը: Ափսոս, որ Վրէժուհին չայցելեց ինծի եւ հարցազրոյց չունեցաւ հետս: Յոյսով եմ, որ օր մը կրկին պիտի տեսնեմ զինք:
Երազ է՞ր, թէ՞ տեսիլք…
Լոյս Տեսաւ
«Հայրենիք»-ի բացառիկը։
Յառաջիկայ օրերուն պիտի աւարտի առաքումը՝ «Հայրենիք»-ի այս տարուայ բացառիկ թիւին։
Նշենք, թէ պսակաձեւ ժահրի պատճառով, 2019-էն ի վեր կարելի չէր եղած հրատարակել այս բացառիկը։
Ի վերջոյ, այս տարի ալ կարելի եղաւ լոյս ընծայել երկլեզու այս թիւը, որ կ՛ընդգրկէ ուսումնասիրութիւններ, տեղեկագրեր, վերլուծումներ, լուսանկարներ, հարցազրոյցներ եւ փաստագրական պատրաստութիւններ յօդուածագրուած մասնագէտներու, մտաւորականներու, հրապարակախօսներու եւ դասախօսներու կողմէ:
Հայոց ցեղասպանության 108-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումներ Բելգիայում
Բրյուսել, ապրիլ 24, 2023 – Բելգիահայությունը հիշատակեց Հայոց Ցեղասպանության 108-րդ տարելիցը։ Հիշատակման միջոցառումները մեկնարկեցին Բրյուսելի հայ առաքելական Սուրբ Մագդաղենացի եկեղեցում՝ հարգանքի տուրքով, որից հետո ներկաները քայլերթով հասան Իքսել համայնքի Հենրի Միշո հրապարակում տեղակայված՝ Հայոց Ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված խաչքարի մոտ։ Բելգիայի հայերի կոմիտեի նախաձեռնությամբ իրականացված հիշատակման արարողությանը ներկա էին Բելգիայում ՀՀ արտակարգ եւ լիազոր դեսպան Աննա Աղաջանյանը, Հյուսիս-Ատլանտյան դաշինքում ՀՀ առաքելության ղեկավար Արման Իսրայելյանը, Բելգիայի քաղաքական վերնախավից ներկայացուցիչներ, փոքրամասնությունների համայնքային կառույցներից անդամներ։
Բելգիայի հայերի կոմիտեի նախագահ Ռոբերտ Ունուսյանն իր բացման խոսքում ընդգծեց, որ համայնքային կառույցները պատրաստ են համագործակցել ներկա քաղաքական գործիչների և կառավարության ներկայացուցրիչներից յուրաքանչյուրի հետ՝ մշակելու և իրականացնելու գործողություններ, որոնք անհրաժեշտ են պաշտպանելու մարդկային հիմնարար իրավունքները, որոնցից արդեն 134 օր է զրկված է արցախահայությունը:
ՀՀ դեսպան Աննա Աղաջանյանն իր ելույթում հիշեցրեց, որ Արցախահայությունն արդեն հինգ ամիս է շրջափակման մեջ է եւ արձանագրեց, որ միջազգային հանրության համար դա սովորական է դարձել։ Դեսպանի խոսքով Ադրբեջանի նախագահի ելույթները, որ համահունչ են անցյալի ցեղասպան ղեկավարների ելույթներին լուրջ հակադարձ չեն ստանում եւ չեն դատապարտվում, արդյունքում այսօր էլ մեկ դար անց հայությանը սպառնում է գոյամաբանական վտանգը։
Իքսելի համայնքապետ Քրիստոս Դուլկերիդիսն իր խոսքում նշեց, որ Իքսելի համայնքապետարանի համար պատիվ եւ միեւնույն ժամանակ մեծ պատասխանատվություն է հիշատակման այս արարողությանն իրենց ամբողջ գործիքակազմով աջակցելը, քանի որ հիշատակելով ենք սովորում մեր պատմությունն ու դասեր քաղում անցյալից։ « Շնորհակալ եմ կոմիտեի նոր անձնակազմին, քանի որ եթե այսօր հիշողությունը շարունակվում է, դա հավատարմորեն հետամուտ լինող մարդկանց շնորհիվ է։ Մեր գործողությունները պետք է համահունչ լինեն մեր քաղած դասերին, բայց ցավոք պատմության սխալները կրկնվում են եւ մենք դեռ շատ անելիք ունենք»։
Ներկայացուցիչների պալատի անունից ելույթ ունեցող Միշել դը Մագդը շեշտադրեց՝ լռությունը եւ լռողները մի օր կարող են հանցակից դառնալ՝ «Հաջորդ տարի Բելգիան է նախագահելու Եվրամիության խորհուրդը։ Սա կլինի լծակ, որը մենք պետք է մոբիլիզացնենք՝ Հայաստանում իրավիճակը միջազգային ասպարեզում առաջին պլան մղելու համար»։
Վալոնիա-Բրյուսել ֆեդերացիայի նախարար-նախագահ Պիեռ-Իվ Ժեհոլեն եւս իր ելույթում ընդգծեց հիշողության կարեւորությունն ու հավելեց, որ մարդկության հանդեպ իրականացված այս ոճրագործությունների վերաբերյալ լռությունը մտահոգիչ է։ Երկար ժամանակ աշխարհաքաղաքական, դիվանագիտական եւ տնտեսական պատճառներով ճշմարտությունը ստվերում է մնացել եւ հենց լռությունն է, որ ճանապարհ է հարթել նոր ոճիրների համար։
Բելգիայի ֆլամանական կառավարության փոխնախարար-նախագահ Բեն Վեյտսն իր ելույթով հարգանքի տուրք մատուցեց հայոց ցեղասպանության 1,5 միլիոն անմեղ զոհերի հիշատակին և մասնավորապես հորդորեց Օսմանյան կայսրության իրավահաջորդներին առանց բարդույթների և տաբուների նայել իրենց պամության մութ էջերին, որպեսզի այս արյունալի իրադարձությունը դրական հետևանքներ ունենա ներկայի և ապագայի համար։
Պոնտիկ հույների, ասորիների, հրեաների, քրդերի եւ տուտցիների համայնքային ներկայացուցիչները հակիրճ ելույթներով եւս մեկ անգամ դատապարտեցին Թուրքիայի եւ միջազգային հանրության ժխտողականության քաղաքականությունն ու վերահաստատեցին իրենց զորակցությունը հայ ժողովրդին։
Ապրիլ քսանչորսյան հիշատակման միջոցառումն ավարտվեց Բելգիայում Հայոց հոգեւոր հովիվ՝ վարդապետ Զատիկ Ավետիքյանի աղոթք ուղերձով։ Արարողության ավարտին, բելգահայությունը բողոքի քայլերթ իրականացրեց դեպի Թուրքիայի դեսպանություն։ Օրվա ավարտին Բրյուսելի Հայ Տանը հիշատակի երեկույթ տեղի ունեցավ՝ հայ երաժիշտների մասնակցությամբ։
Բելգիայի հայերի կոմիտե
*
Հայոց ցեղասպանության 108-ամյակի ոգեկոչում Փարիզում
Ապրիլի 24-ին Ֆրանսիայի հայկական կազմակերպությունների միության համակարգող խորհրդի նախաձեռնությամբ՝ Փարիզում, Էյֆելյան աշտարակի հարեւանությամբ, հազարավոր ֆրանսահայերի մասնակցությամբ տեղի է ունեցել Հայոց ցեղասպանության 108-ամյակի ոգեկոչման արարողություն եւ երթ:
Ելույթներով հանդես են եկել՝ Ֆրանսիայի հայկական կազմակերպությունները համակարգող խորհրդի համանախագահներ Մուրադ Փափազյանը, Արա Թորանյանը, Փարիզի քաղաքապետ Անն Իդալգոն, ներքին գործերի նախարար Ժերալդ Դարմանին:
Տեսանյութն՝ այստեղ
ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՍՐԲԱՑԵԱԼ ՆԱՀԱՏԱԿՆԵՐՈՒՆ ՆՈՒԻՐՈՒԱԾ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ ՄԱՏՈՒՑՈՒՄ ԵՒ ԲԱՐԵԽՕՍԱԿԱՆ ԿԱՐԳ՝ ԱՆԹԻԼԻԱՍԻ ՄԱՅՐԱՎԱՆՔԻՆ ՄԷՋ
Նախագահութեամբ Սուրբ Աթոռոյս Գահակալ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Սրբազնագոյն Կաթողիկոսին, Հայոց Ցեղասպանութեան 108 ամեակին առիթով, Երկուշաբթի, 24 Ապրիլ 2023-ի առաւօտուն, Անթիլիասի Մայրավանքի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Մայր Տաճարին մէջ մատուցուեցաւ Ս. եւ Անմահ Պատարագ՝ Ցեղասպանութեան զոհ սրբացեալ նահատակներու յիշատակին, ձեռամբ Մայր Տաճարի լուսարարապետ Գերշ. Տ. Կոմիտաս Արք. Օհանեանի։
Ս. Պատարագին իրենց մասնակցութիւնը բերին Լիբանանի մօտ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանն ու դեսպանատան անձնակազմը, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Ազգային Կեդրոնական Վարչութեան անդամները, Սոցիալ Դեմոկրատ Հնչակեան Կուսակցութեան (Ս.Դ.Հ.Կ.), Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան (Հ.Յ.Դ.) եւ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան (Ռ.Ա.Կ.) վերին մարմիններու ներկայացուցիչները, նախկին թէ ներկայ երեսփոխաններ ու նախարարներ, լիբանանահայ համայնքի բոլոր կազմակերպութիւններու, կառոյցներու, մարմիններու ու բարեսիրական միութիւններու ներկայացուցիչները։
Յաւարտ Անմահ Պատարագին, Հայրապետական թափօրը ուղղուեցաւ Մայր Տաճարին կից գտնուող Սրբոց Նահատակաց յուշարձան-մատուռ, ուր Վեհափառ Հայրապետին նախագահութեամբ կատարուեցաւ սրբադասեալ նահատակներուն նուիրուած Բարեխօսական Կարգը, որմէ ետք մատրան առջեւ կազմակերպութիւններու ու կառոյցներու ներկայացուցիչներուն կողմէ տեղի ունեցաւ ծաղկեպսակներու զետեղման արարողութիւնը։
Ապա, սկաուտական կազմերը եւ անոնց պատկանող շեփորախումբերը (Հ.Մ.Ը.Մ., Հ.Մ.Մ. եւ Հ.Ե.Ը.) Վեհարանին դիմաց կանգնած՝ իրենց որդիական երախտագիտութիւնն ու զօրակցութիւնը արտայայտեցին Հայրապետին։ Նորին Ս. Օծութիւնը Վեհարանի պատշգամէն ողջունելով Մայրավանքի շրջափակին մէջ հաւաքուած մեծ թիւով սկաուտներն ու անոնց պատասխանատու մարմինները՝ յայտնեց, որ անոնք գործող, ծառայող ու մասնակցող ներկայութիւն են մեր հաւաքական կեանքին մէջ. եւ, ահաւասիկ, ձեր ներկայութիւնը այստեղ ինքնին պերճախօս վկայութիւն է, թէ Լիբանանի հայութիւնը, հակառակ իր տնտեսական ու ընկերային բազմապիսի ու այլազան դժուարութիւններուն, ո՛չ միայն պահեց իր ամբողջականութիւնը, այլեւ իր հաւաքական ու համայնքային կեանքը, կազմակերպուածութիւնը ու աշխուժութիւնը։ Այսօր, Հայոց Ցեղասպանութեան 108 ամեակին առիթով, դուք եկած էք ո՛չ թէ միայն ձեր յարգանքը մատուցանելու մեր մէկ ու կէս միլիոն նահատակներուն, այլ ձեր եւ մեր բոլորին պահանջատիրական յանձնառու պայքարը վերանորոգելու։ Մենք պայքարի՛ ժողովուրդ ենք. մենք պահանջատէ՛ր ժողովուրդ ենք եւ կապուած ենք ու պիտի մնանք կապուած մեր ազգի ընդհանրական արժէքներուն եւ իրաւունքներուն, ընդգծեց Վեհափառ Հայրապետը։
Իր խօսքի աւարտին, Նորին Սրբութիւնը իր հայրական ու Հայրապետական օրհնութիւնը փոխանցեց սկաուտներուն ու պատասխանատու մարմիններուն եւ բարի երթ ու յաջողութիւն մաղթեց անոնց ազգանուէր ծառայութեան մէջ։
ԳԱՂՈՒԹԱՅԻՆ
ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ 108-ԱՄԵԱԿԻՆ ԱՌԻԹՈՎ ԾԱՂԿԵՄԱՏՈՅՑ՝ ՍՐԲԱԴԱՍՈՒԱԾ ՆԱՀԱՏԱԿՆԵՐՈՒ ՅՈԻՇԱԿՈԹՈՂԻՆ ԴԻՄԱՑ
APR 24, 2023
Երկուշաբթի, 24 Ապրիլ 2023-ին, յետ Ս. եւ Անմահ Պատարագին, Ազգ. գերեզմանատան Հայոց Ցեղասպանութեան սրբադասուած նահատակներու յուշակոթողին դիմաց տեղի ունեցաւ ծաղկեմատոյց՝ ի յիշատակ մեր սուրբ նահատակներուն։
Ներկայ էին՝ Հայ երեք հոգեւոր պետերը, ՀՀ Հալէպի Գլխաւոր Հիւպատոսութեան ներկայացուցիչը, ՀՀ Մարդասիրական Առաքելութեան Խումբի հրամանատարը եւ սակրաւորները, Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան գլխաւոր հիւպատոսը, պաղեստինեան «Քուտս» գումարտակի քաղաքական թեւի ներկայացուցիչը, Սուրիոյ խորհրդարանի երեսփոխաններ, Ազգ. Իշխանութեան անդամներ, հալէպահայ երեք կազմակերպութիւններու, մշակութային, բարեսիրական, երիտասարդական, մարզական եւ հայրենակցական միութիւններու ներկայացուցիչներ:
Բացման խօսքով Գարօլին Քիւրքլեան-Արոյեան յայտնեց, որ 108 տարի ետք, որպէս նոր սերունդ, պահանջատէր պիտի մնանք մեր իրաւունքներուն եւ գործենք մեր կարելիութիւնները ներկայ ժամանակներու պահանջներուն համահունչ օգտագործելով:
Այնուհետեւ, հանդիսավար Լիլիթ Տոլմօղլեան-Փայասեան հրաւիրեց պաշտօնական հիւրերն ու միութիւններու ներկայացուցիչները ՀՄԸՄ-ի փողերախումբի նուագին եւ ՀՄԸՄ-ի, ՀՄՄ-ի, ՀԿՄ-ի ու ՀԵԸ-ի տարազաւոր սկաուտներուն ընկերակցութեամբ յուշակոթողին դիմաց ծաղիկներ զետեղելու։ Հերթաբար հրաւիրուեցան.
– Հայ երեք հոգեւոր պետեր՝ Բերիոյ Հայոց Թեմի Բարեջան Առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Մակար Սրբ. Եպս. Աշգարեան, Բերիոյ Թեմի Կաթողիկէ Հայոց Առաջնորդ Արհիապատիւ Տ. Պետրոս Արք. Միրիաթեան, Սուրիոյ Հայ Աւետարանական Համայնքի Համայնքապետ Վերապատուելի դոկտ. Յարութիւն Սելիմեան,
– Հայէպահայ երեք կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներ՝ ՀՅԴ-ի ներկայացուցիչ Վրէժ Եագուպեան, ՍԴՀԿ-ի ներկայացուցիչ Աւօ Խոշաֆեան, ՌԱԿ-ի ներկայացուցիչ մեթր Կարապետ Շուշանեան,
– ՀՀ Սուրիոյ դեսպանութեան եւ ՀՀ Հալէպի Գլխաւոր Հիւպատոսութեան կողմէ Հալէպի գլխաւոր հիւպատոսութեան խորհրդական Դաւիթ Թադէոսեան,
– ՀՀ մարդասիրական առաքելութեան խումբի ներկայացուցիչ հրամանատար գնդապետ Վահան Թադէոսեան,
– Սուրիոյ Խորհրդարանի Երեսփոխաններ՝ Ժիրայր Րէիսեան եւ դոկտ. Լիւսի Իսկէնեան
– Բերիոյ Հայոց Թեմի Ազգ. Վարչութեան անդամներ Մանուէլ Տէր Մանուէլեան եւ Գուրգէն Գալուստեան,
– Պաղեստինեան «Քուտս» Գումարտակի ներկայացուցիչ Ատէլ Ապտուլ Հաք,
– Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան Գլխաւոր Հիւպատոս Նասէր Մաքարէմ,
– Սուրիոյ Հայ Դատի Կեդրոնական Մարմինի ներկայացուցիչ Ծերուն Գահուէճեան,
– Սուրիահայ բարեսիրական միութիւններու՝ Սուրիահայ Օգնութեան Խաչի, Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան ներկայացուցիչներ,
– Սուրիահայ մշակութային միութիւններու՝ Համազգային Հայ Մշակութային եւ Կրթական Միութեան, Թէքէեան Մշակութային Միութեան, Նոր Սերունդ Մշակութային Միութեան, Կրթասիրաց Մշակութային Միութեան, Ազգային Մշակութային Միութեան, Հայ Երիտասարդաց Ընկերակցութեան, Գերմանիկ Վասպուրական Մշակութային Միութեան ներկայացուցիչներ,
– Սուրիահայ մարզական միութիւններու՝ Հայ Մարմնամարզական Միութեան, Հայ Մարմնակրթական Ընդհանուր Միութեան, ՀԲԸՄ ՀԵԸ-ի Մարզական Շարժումի ներկայացուցիչներ,
– Սուրիահայ երիտասարդական միութիւններու՝ Քրիստափոր Ուսանողական Միութեան, Տխրունի Ուսանողական Երիտասարդական Միութեան, Սուրիոյ Երիտասարդական Միութեան, Հայ Կաթողիկէ Երիտասարդաց Միութեան, Սուրիոյ Պատանեկան Միութեան, Հայ Երիտասարդաց Միութեան եւ Հայ Աւետարանական Եկեղեցւոյ Քրիստոնէական Ջանից Ընկերակցութեան ներկայացուցիչներ,
-SOS բարեսիրական կազմակերպութեան ներկայացուցիչներ,
– Հայրենակցական միութիւններու՝ Տիգրանակերտի, Ուրֆայի, Քիլիսի, Տարօն-Տուրուբերանի, Բալուի, Պէրէճիկի, Մարաշի, Զէյթունի Հայրենակցական Միութիւններու, Կարմուճի Տիկնաց Վարչութեան եւ Ուրֆայի Վերածնունդ Միութեան ներկայացուցիչներ։
ՍՈՒՐԲ ԵՒ ԱՆՄԱՀ ՊԱՏԱՐԱԳ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ 108-ՐԴ ՏԱՐԵԼԻՑԻՆ ՆՈՒԻՐՈՒԱԾ
APR 24, 2023
Հայոց Ցեղասպանութեան 108-ամեակին, յարգելով մեր 1,5 միլիոն սրբադասուած նահատակներուն յիշատակը եւ շարունակելով մեր արդար դատի պահանջատիրական երթը, Երկուշաբթի, 24 Ապրիլ 2023-ին, առաւօտեան ժամը 10:00-ին, Ազգ. Գերեզմանատան Ս. Հռիփսիմէ մատրան մէջ Սուրբ եւ Անմահ Պատարագ մատուցեց Բերիոյ Հայոց Թեմի Բարեջան Առաջնորդ Գերշ. Տ. Մակար Սրբ. Եպս. Աշգարեան:
Պատարագին ներկայ էին ՀՀ Հալէպի Գլխաւոր Հիւպատոսութեան խորհրդական Դաւիթ Թադէոսեան, ՀՀ մարդասիրական առաքելութեան խումբի գնդապետ Վահան Թադէոսեան, Սուրիոյ Խորհրդարանի երեսփոխաններ Ժիրայր Րէիսեան եւ դոկտ. Լիւսի Իսկէնեան, սուրիահայ կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներ, Ազգ. Երեսփոխանական Ժողովի, Ազգ. Վարչութեան, Կրօնական Ժողովի, բարեսիրական, մշակութային եւ մարզական միութիւններու ներկայացուցիչներ եւ ուխտաւոր ժողովուրդը:
Մատրան շուրջ համախմբուած էին ՀԵԸ-ի եւ ՀՄԸՄ-ի սկաուտները։
Առաջնորդ Սրբազան Հայրը «Հրաշափառ» շարականի երգեցողութեամբ առաջնորդուեցաւ դէպի Ս. Խորան: Սրբազան Հօր առընթերականերն էին Արժ. Տ. Մաշտոց Ա. Քհնյ. Արապաթլեան, եւ Արժ. Տ. Զարեհ քհնյ. Շաքարեան: Պատարագի հոգեպարար երգեցողութիւնը կատարեց Հալէպի եկեղեցիներու դպրաց դասերը, ղեկավարութեամբ՝ Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ դպրապետ բարշ. բժշկ. Սարգիս սրկ. Իսկէնեանի:
Առաջնորդ Սրբազան Հայրը իր հայրական պատգամը ուղղեց ժողովուրդին, բնաբան ունենալով հետեւեալ համարը. «Ուրեմն մենք ալ, որ այսքան բազմաթիւ վկաներով շրջապատուած ենք, վանենք ամէն խոչընդոտ, մէկ կողմ ձգենք մեղքը, որ դիւրաւ կը պաշարէ մեզ եւ համբերութեամբ պայքարինք մեզի ներկայացող փորձութիւններուն դէմ»:
Սրբազան Հայրը դիտել տուաւ, որ Պօղոս առաքեալ այս արտայայտութեամբ մեզ կը յիշեցնէ, թէ ինչպէ՛ս եկեղեցին եւ Աստուծոյ ժողովուրդը միշտ շրջապատուած են հերոսներով, բազմաթիւ վկաներով եւ սուրբերով, նահատակներով եւ մարտիրոսներով, հետեւաբար, մեր կեանքը այս հասկացողութեամբ կը յատկանշուի:
«Այսօր հաւաքուած ենք ցեղասպանութեան զոհ գացած 1.5 միլիոնէ աւելի մեր սուրբ նահատակներու յիշատակին Սուրբ Պատարագ մատուցելու։ Այսօր, ամէն ժամանակէ աւելի եւ բոլորէն աւելի մենք շրջապատուած ենք բազմաթիւ նահատակ եւ սուրբ վկաներով: Չի բաւեր, սակայն, մեր սուրբ նահատակներուն յիշատակով միայն հպարտանալ, այլեւ՝ անհրաժեշտ է անոնց օրինակին հետեւելով անոնց սրբութիւնը, հաւատքը, առաքինութիւնը, արժէքներու կառչածութեան զգացողութիւնը մեր մէջ արծարծ պահելով ապրիլ:
Մակար Սրբազան մատնանշեց այն խոչընդոտները, որոնք մեզ կուրութեան կը մատնեն, մեր ներքին անձերը կ’անդամալուծեն եւ առաքեալի խօսքին համաձայն մեղքի եւ ինքնակործանումի կ’առաջնորդեն մեզ, ինչպէս՝ ատելութիւնը, նախանձը, հպարտութիւնը, անհանդուրժողութիւնը, անխղճութիւնը, անաստուածութիւնը, եղբայրատեացութիւնը եւ շատ մը վատ սովորութիւններ:
«1915 Ապրիլ 24, 108 տարիներ շարունակ սուրբ նահատակները մեր միջոցով է որ կը շնչաւորուին, մենք ալ անոնց միջոցով կը զօրանանք եւ կը պայքարինք: Հայու հոգին մահ չի ճանչնար: Մարմնաւոր մահը վախճանն ու աւարտը չէ, այլ սկիզբն է նոր կեանքին, արդարութեան, ճշմարտութեան եւ իրաւունքի յաւերժական յաղթանակին», հաստատեց Սրբազան Հայրը:
Ան հրաւիրեց ժողովուրդը դժուար պայմաններուն եւ պարագաներուն դիմաց չտկարանալ, այլ հաւատքի, յոյսի, սիրոյ, «Կանք ու Կը մնանք»-ի, «Բարձրացիր-Բարձրացուր» նշանաբանի զգաստ եւ գիտակից նախանձախնդրութեամբ կառչած մնալ մեր հոգեւոր եւ ազգային արժէքներուն եւ պահպանել այն կտակը, որ մեզի ժառանգուած է ապրող մեր սուրբ նահատակներուն կողմէ:
Սրբազան Հայրը աղօթեց, որ սուրբ նահատակներուն բարեխօսութիւնը ճշմարիտ խաղաղութիւն հասատէ աշխարհի վրայ, արդարութիւն տիրէ եւ իրաւունքը յաղթանակէ Հայաստանի, Արցախի, Սուրիոյ, Լիբանանի եւ ողջ աշխարհին մէջ:
Սուրբ եւ Անմահ Պատարագէն ետք, Հայոց Ցեղասպանութեան սրբադասուած նահատակներուն յուշակոթողին դիմաց ծաղկեմատոյց կատարուեցաւ:
Մարինա Պօղիկեան
*
