0
0
Վերջերս գաղութիս մէջ նախանձելի եւ յատկանշական երեւոյթներէն մէկը կարելի է նկատել տակաւ աճող սէրը հայ գրականութեան նկատմամբ ներկայութիւնը գրասէր հասարակութեան: Այս նախաձեռնութիւնը վերջին տարիներուն գաղութիս կեանքին մէջ ծնունդ առաւ շնորհիւ Համազգային Կրթական եւ Մշակութային, եւ Պոլսահայ Մշակութային միութիւններու անընկճելի հետեւողական աշխատանքներուն, անոնք խորապէս կը հաւատան հայ մշակոյթի իւրայատուկ եւ վճռական դերակատարութեան գաղութիս ազգապահպանման առաքելութեան եւ հաւաքական կեանքի մարզէն ներս:
Ուրբաթ, Յունուար 22, 2010-ին, երեկոյեան ժամը 8-ին, Սաութ ֆիլտի «Ալեք եւ Մարի Մանուկեան» երկրորդական վարժարանի սրահին մէջ տեղի ունեցաւ շահեկան գրական դասախօսութիւն մը, նախաձեռնութեամբ Պոլսահայ մշակութային միութեան, նուիրուած քսաներորդ դարու հայրենի անզուգական քերթող, սիրային քնարական, խոհական փիլիսոփայական մտածման, բանաստեղծ Յովհաննէս Շիրազի հոգիի ու մտքի ստեղծագործութեան:
Գրականախօսն էր Հայ Կաթողիկէ Ս. Վարդան եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւ՝ հմուտ հայագէտ, գրականագէտ, քննադատ, լեզուաբան, մտաւորական, դաստիարակ Գերպ. Տ. Անտոն Ծ. Վրդ. Ադամեան:
Հանդիսավարն էր Ուէյն համալսարանի հայկական ամպիոնի դասախօս Փրոֆ. Տիգրան Թումաճեան: Յարգելի հանդիսավարը, հասարակութեան նեկայացնելէ ետք Գերպ. հայր սուրբը, զայն բեմ հրաւիրեց:
Գերպ. հայր սուրբը համառօտ գիծերու մէջ ներկայացուց անզուգական բանաստեղծ Յովհաննէս Շիրազի կենսագրութիւնը:
Շիրազ ծնած է Գիւմրի1914-ին: Հայրը՝ Թադէոս, Մայրը՝ Աստղիկ, վեց տարեկան հասակին կը կորսնցնէ հայրը, որ կը սպաննուի տան շեմին, թրքական արշաւանքի ժամանակ: Այսպէսով կը սկսի Շիրազի տխուր մանկութիւնը: Ան կը դեգերի գիւղէ գիւղ, ապաստան կը գտնէ որբանոցի մը մէջ, ապա փախուստ կու տայ, ու կը թափառի փողոցները:
Այնուհետեւ յարգելի գրախօս հայր սուրբը անցնելով իր նիւթին ըսաւ թէ հայ ժողովուրդի վշտի դարաւոր մառախուղէն ծագած աստղն է Շիրազ, որ լուսայորդ գրիչով քնարերգեց սէր, մայր ու հայրենիք: Իր տաքուկ շունչով թովեց սրտեր, հմայեց հոգիներ, սլացք տուաւ հայոց ազատատենչ ոգիին: Իր բառերուն մէջ կը բոցավառէր Մաշտոցեան լեզուի կրակը, երակներուն մէջ կը հոսէր Նարեկացիի արիւնը, սրտին խորքը կը ճնշէր ազգին վէրքը: Իր յայտնութիւնը մեծ երեւոյթ էր քսաներորդ դարու հայ գրականութեան մէջ : Իր տաղանդի երկրպագուները ամէն օր շուրջը կը խմբուէին, կարծես կը միանային Նոյի շրջանէն, Աւարայրի ռազմադաշտէն, Անիի պարիսպներէն, հայոց պատմութեան հին օրերէն մեր օրերը հասած առասպելական հերոսի մը որ խրոխտօրէն կը պատգամէր՝…:
Տիգրան մեծի թագն է գլխիս,
Պոէտների արքան եմ ես…
Բանաստեղծ եմ հայոց,
Ինձ աշխարհն է Ճանաչում…:
Շիրազ իր տաղանդի լման գիտակցութեամբ կը հաստատէ թէ՝
«Եօթը հարիւր բանաստեղծներէն մէկն է մեծ,
Միայն մեծն է բանաստեղծ…
Ինձանից վեր չկայ ո°չ ոք,
Լոկ Նարեկացին է ինձանից վեր …»:
Շիրազ իր տխուր մանկութեան մասին, եւ կեանքի առեղծուածին դիմաց կը յայտնէ՝
«Մէկից մի սոխ, մէկից մի հաց գողանում,
Գնում էինք Արփաչայը լողանում:
Սոված, ծարաւ, բոկոտն ընկնում սար ու ձոր,
Շրջում էինք՝ անգիտութեամբ բախտաւոր:
Չգիտէինք՝ աշխարհն ի՞նչ էր, մարդն ի՞նչ էր…
Մենք դարդի մէջ, չգիտէինք՝ մարդն ի՞նչ էր…»:
Չքաւորութիւնը զինք մղեց փողոցներուն մէջ ջուր ծախելու՝
«Ջուր տամ, պաղ ջուր, սառը ջուր…
Սոված, շրջում ճամբէքին,
Եւ իմ կժի արցունքով
Հովացնում ամէնքին»:
Սոխ ու հաց գողնալով, պաղ ջուր ծախելով հասակ առաւ Շիրազ: Որբութիւնը կը տանջէր զինք, ծանր կնիք մը կը թողու Շիրազի կեանքին վրայ: Կա՞յ որբէն, աղքատէն խեղճ մարդ:
«Շատ եմ դաւեր-ցաւեր տեսել, սիրտ իմ,
Բախտին թէ հանդիպէս,
Ասա՝ ինձ շատ վշտեր տուիր,
Էլ ուրիշին մի տուր, ասա°»:
«Ինձ ասում են բախտաւոր ես, ով անբախտ,
Իրաւ կեանքս եւ դժոխք էր, եւ դրախտ…
Դեռ ասում են՝ բախտաւոր ես, ու մէկ մէկ
Անուններ են տալիս լացող երգերիս…»:
Կեանքի սիրահար, սարի զաւակ Շիրազ, գարնան ժպիտն աչքերուն եւ վարդերը այտերուն կÿիջնէ քաղաք որպէս նորաբոյր գարուն՝
«Մանուշակներ ոտքերիս ու շուշաններ ձեռքերիս,
Ու վարդերը այտերիս, ու գարունը կրծքիս տակ…
Ու աղբիւրները լեզուիս՝ սարից իջայ ես քաղաք,-
Ու մարդիկ ինձ տեսնելով, իրենց յոգնած աչքերին
Տեսան ուրիշ մի աշխարհ, գարուն տեսան
նորաբոյր…»:
Երջանիկ է Շիրազ, խիղճը հանգիստ, սիրտը խաղաղ, հոգին անբիծ՝
«Խիղճս հանգիստ է այնպէս,
Խիղճս մանկան քունի պէս..»:
Այնպէս խաղաղ է իմ սիրտը զարկում,
Օ¯, ինչ հանգիստ է իմ խիղճը երգում ..»:
Երէկուայ որբը այսօր բոլոր մարդոց երջանկութիւն կը ցանկայ:
Աշխարհը դէպի վատը կÿընթանայ, մարդ-մարդու գայլ դարձած է, այլանդակուած է համամարդկային ինքնութիւնն ու դիմագիծը:
«Լոկ այն ժամանակ կլնեմ երջանիկ,
Երբոր երջանիկ լինեն ողջ մարդիկ…»:
«Ցածում անմեղին մեղաւորն է յաղթում,
Եթերից տեսնում՝ ողբում է Աստուած»:
Ցածում Աստըծոյ աչքն էլ են հանում,
Կապոյտից նայում՝ տխրում է Աստուած»:
Մարդս մարդ մնալու համար գերագոյնի մը պիտի հաւատայ՝
«Մի անսասանի պիտի հաւատաս,
Որ քեզ սասանի՝ չգազանանաս,
Որ քեզ ահ լինի, որ էլ մահ չտաս:
Ով մարդ, մի բանի պիտի հաւատաս՝
Մարդուց վեր բանի, որ աստուածանաս»:
Շիրազ կը ցանկայ պահ մը բնութեան թագաւորը ըլլալ, պարգեւել ընկճուած մարդուն յաւերժօրէն ցնծալու աստուածային շնորհքը՝
«Բարձրանամ կապոյտ գահը լեռների՝
Արեւն իբրեւ թագ իմ գլխին առնեմ,
Հագնեմ ծիրանին արշալոյսների,
Եւ Հրովարտակ արձակեմ մի խիստ,
Որ ծաղկեն լեռներն իմ արեւանիստ,
Որ բեկուի իմ դէմ խորհուրդը մահուան,
Որ մարդը ցնծայ յաւերժի բախտով»:
Երկնային է բարի ըլլալ, ներել, ժպտելով կիսել ցաւն ուրիշի:
Ուրիշներին ես ջուր տալով, իմ ծարաւը մոռացայ,
Կիսելով ցաւն ուրիշներին, ես իմ ցաւը մոռացայ,
Զարմանում եմ սրտիս վրայ անյիշաչար ու անփուշ
Ով ինց դաւեց, յետոյ ժպտաց՝ նրա դաւը մոռացայ:
Վեհոգի Շիրազ կտակի նման բան մը կը թողու իր զաւակին՝
«Որդիս, քեզանից ոչինչ չեմ ուզում,
Միայն թէ կեանքում երբ աչքդ բանաս,
Կոյրին լոյս լինես ու կաղին՝ յենակ,
Որ ասեն՝ «Իրաւ որդին է նրա»,
Որ թեթեւ լինի հողը իմ վրայ»:
Շիրազ երկրպագուն է հայրենիքի որ հարուստ հանգաշխարհ է իրեն համար եւ որուն գանձերէն հմայուած յորդ զգացումներով կÿերգէ զայն:
Այս երգը մերթ օրօր է, մերթ զայրոյթ ու պոռթկում : Որդին կը հարցնէ հօր, որ՞ն է Բաբոյ, մերհայրենիք՝
Ո՞րն է, բաբոյ, մեր հայրենիք,
Էն, որ ունի բարձր երկինք,
Էն, որ ունի կարմիր արեւ,
Իւր կապուտակ գլխին վերեւ…
Էն, որ տեսքով իր Սեւանի
Մազերն արձակ ու գեղանի՝
Նստած հարսի կը նմանի:
Օտարէն ոչինչ սպասէ: Հայրենիքդ է միակ ապաւէնդ: Սիրէ հողդ կը փրկես պատիւդ: Կառչէ° լեզուիդ, որ ամրանաս ու գոյատեւես:
Բռունցքուելով կը յաւերժանանք: Ազգահաւաքի կոչն է Շիրազին:
Մի ծաղիկ չի տայ օտար հողը քեզ,
Բայց թէկուզ ծաղկես օտար դաշտերին,
Բայց թէ մայրենիդ խորթ է քեզ համար,
Հուր լեզուդ պոկած հաւք ես վանդակում,
Յաւէտ կորած ես հայրենեաց համար…:
Իմ հայ ժողովուրդ, էլ ի՞նչպէս ես դեռ
Աստղացիր մնում աշխարհում այս նեռ,
Բաւ է հայեր, ցրուած մնանք մատներիս պէս
Բռունցքուելն է յաւերժութիւնն Հայաստանի:
Ոչ մենք բանաստեղծ այնքան հմայքով, հպարտութեամբ ու սիրով երգած է Մասիսը որքան Շիրազ: Հայրենի լեռներն են Շիրազի մտքի սլացքն ու երգին աղբիւրը:
Քո ձիւնի պէս անարատ…
Իմ վշտավեհ Արարատ,
Աստուածուհի իմ հայոց…
Ողնաշարն ես ողջ հայոց…
Ընդդէմ հազար Եղեռնի.
Հայոց միակ դու արքայ,
Որ յաւիտեան մահ չունի :
Այս լեռներն են
Երկնային ակունքներ իմ երգի…
Երգ է կրակն իմ վէրքի,
Հողեղեն եմ առանց երգի,
Ես երգով եմ հրեղէն…:
Մեծ Եղեռնը մեղքերու մեղքն է հողագունդին, զոհերու արեան տեսքէն զարհուրած Շիրազ կÿաղաղակէ ցաւաքին՝ կը փողոքէ, կÿանիծէ անարդար, սուտ ու պիղծ աշխարհը:
Ա¯խ, ես թուրքի սրտին
Պիտի փորագրեմ որպէս վէրքեր,
Որպէս հետքերն հայոց վշտի
Երեք Միլիոն հայ անուններ,
Որ հովանայ վէրքն իմ սրտի:
Ես հանգիստ չունեմ, քանի
Չեն կարդում աշխարհէ աշխարհ
Հոգեհանգիստ կոտորածների հայոց
անհամար,
Հոգեհանգիստ անթիւ, անհամար իմ հայ զոհերի,
Հոգեհանգիստ անապատասփիւռ անթաղ
դիերի…
Ամենայն սրտով բողոքում եմ ես
Մարդու անարդար վճիռի համար,
Որ նա ընտրել է պղծուած ճանապարհ …
Ես բողոքում եմ, իրաւունք ունեմ,
Որ հայոց հողը ետ վերադարձուի ..
Խեղճ պանդուխտ հային հողն է հարկաւոր..
Մահուան գնով էլ պարտաւոր ենք մենք՝
Միացեալ տեսնել հողը հայկական:
Շիրազի հոգին է Ղարաբաղը, համայն հայութեան սիրոյ առարկան:
Շիրազի հայրենասիրութիւնը մայրենական է, շատ յաճախ մայրը կը վերածուի հայրենիքի եւ հայրենիքը կը դառնայ մայր:
Դու էլ դառած կռուածաղիկ, իմ բալիկն ես,
Ա¯յ Ղարաբաղ՝
Հայաստանից քեզ պոկողը Հայաստանի
եղբայրը չէ,
Երկուսիս մէջ դու էլ մոլոր իմ բալիկն ես,
Վա¯յ Ղարաբաղ:
Ա¯խ, ե՞րբ պիտի ելնես բանտից՝
Նախիջեւանի ձեռքից բռնած.
Տուն գաս յաւէտ Մասիսի հետ, Ղարս ու Վանի
ձեռքից բռնած,
Որ ազգովին Մասիս ելնենք, քարաւանիս
նառից բռնած,
Նորից ազգի աւազանում հայ մկրտուես,
Հա°յՂարաբաղ:
Շիրազն ասաց՝ աշխարհ անցիր, հայ գալիք ես, հա°յ Ղարաբաղ:
Մօրս մայրն ես, իմ Հայաստան,
Դժոխք տեսած քո աչքերով՝
Դու Եղեռնի յուշարձան,
Քո թոռները թուր յօնքերով՝
Դու հայ յոյսի ծիածան..:
Մօրս սրտի հետ աշխարհ եմ չափել,
Էլի մեծ էր նա, մեծ էր ու անգին..
Եւ հիմա քիչ թէ աչքերս տամ,
Թէ սիրտս հանեմ ու տամ մայրիկիս.-
Ա¯խ, մայր երգելուց ինչպէ՞ս կշտանամ,
Մայրս պատկերն է մայր հայրենիքիս…:
Ինչ վեհ ու սուրբ կայ Շիրազի սրտին մէջ, մօրը կը պարտի: Մայրը տաքուկ բոյնն է զաւկին: Աշխարհ բիւրեղանալու համար պէտք ունի մօր օրհնութեան, Շիրազ իր պարզ ու հեզ մօր առջեւ խոնարհելով կը հայցէ՝
Ինչ սուրբ կայ իմ սրտի մէջ, մայր իմ խեղճ,
Քեզանից է, քեզանից է, մայր իմ սուրբ…:
Ա¯խ, մայրիկ ջան, ոտքերս չէ,
Սիրտս է մրսում առանց քեզ,
Արեւից էլ ցուրտ կը փչէ,
Գերեզմանիդ քարի պէս…:
Մայրս մարմնացեալ աղօթք է մի պարզ,
Քեզ համար աշխարհ, որ խաղաղ մնաս :
Մայր իմ, մի ծիլ տուր քո բարի սրտից‘
Աշխարհի դառը ծառը պատուաստեմ,
Թող մեռնի չարը, որ բարին ծաղկի,
Մօր պէս քաղցրահամ մարդը մարդու դէմ :
Ե°կ, մայրիկս, եկ աչերդ,
Եկ ձեռքերդ էլ համբուրեմ,
Ինձ թւում է միայն
Դու ես միակ անմեղն աշխարհի.
Արիւն չկայ քո ձեռքերին
Եկ, ոտքերդ էլ համբուրեմ:
Հայրենիքը մասունք է, գաղափար, ապրում ու սէր անսահման: Խաղաղ է Հայը, բայց թէ հարուածուի հրաբուխ կը դառնայ: Փոթորիկները անցան, դու կը մնաս յոյսի փարոս, բերդ անառի:
Չեմ ուզում գոռալ իմ սիրոյ մասին,
Սակայն, իմացիր, հայրենիք իմ մեծ,
Քո փառքի համար թէ մի օր վառուիմ,
Մոխրաբիծ անգամ ինձնից չի մնայ :
Մենք խաղաղ էինք մեր լեռների պէս,
Դուք հողմերի պէս խուժեցիք վայրագ:
Մենք ձեր դէմ ելանք մեր լեռների պէս,
Դուք հողմերի պէս ոռնացիք վայրագ:
Բայց մենք յաւերժ ենք մեր լեռների պէս,
Դուք հողմերի պէս կը կորչիք վայրագ :
Հողմերն անցան ու դու յաւէտ յաղթ կը մնաս,
Քո ձորերը գերեզմանն է ոսոխների,
Քո լեռները փառքի սիւներն են երկնահաս՝
Կեանքիդ համար ինկածների :
Շիրազ մանուկի անմեղութեամբ կը բացագանչէ իր սէրը, ինքնաբուխ, զեղուն զգացումներով կը փառափանէ մայրը:
Քեզ սիրում եմ խենթի պէս,
Դու իմ Արարատի պէս ապրիր,
Մայր իմ, ապրի°ր միշտ :
Աստուածամօր քոյրն ես դու՝
Քեզ պաշտում եմ խենթի՝ պէս,
Ապրի°ր, մայր իմ, ապրի°ր միշտ…:
Մեր յոյսի դուռն է մայրս….
Մեր տան մատուռն է մայրս..
Մեր տան ամրոցն է մայրս…
Մեր տան արքան է մայրս…
Մեր արեգակն է մայրս…
Մեր տան Աստուածն է Մայրս :
Գերպ. հայր սուրբը իր հմուտ վերլուծումներու աւարտին արտասանեց անմահանուն Շիրազի Հայաստանի աղջիկներուն նուիրուած բանաստեղծութիւնը :
Հուր են սիրոյ, սեւի սիրուն աղջիկները
Հայաստանի…
Անառիկ բերդ ու սիրոյ սիւն աղջիկները
Հայաստանի:
Մէկը մէկից պարզ ու թովիչ, մէկը մէկից
խօսքով քաղցր…
Իմ Հայաստանն են զարդարում աղջիկները
Հայաստանի:
Ու չգիտեմ որի՞ն սիրեմ, որի՞ն թողնեմ,
անյագ սիրով…
Ինձ աստղերից ցած են բերում աղջիկները
Հայաստանի:
Իմ Սեւանը չցամաքի, երբ սեւածով
աչքերը կան…
Քարից անգամ լոյս են քամում աղջիկները
Հայաստանի:
Առանց նրանց երգս պաղ էր՝ արեւ բացին
իմ երգի մէջ,
Նրանց սիրոյ ձեռագործն է ծիածանը
երկնքին մէջ,-
Բայց քաջ կÿասեմ մէկի°ն սիրես, լաւի°ն
սիրես, ու լա°ւ սիրես,
Որ քեզ սիրեն բոլո°ր սիրուն աղջիկները
Հայաստանի…:
Ամանորի եւ Ս. Ծնունդի խանդավառ օրերէն ետք, անգամ մը եւս կը շնորհաւորենք Պոլսահայ Մշակութային Միութեանը, իր նախաձեռնած եւ կազմակերպած գրական դասախօսութեան համար, ներկայացնելով քսաներորդ դարու հայ գրականութեան տիտանիններէն Յովհաննէս Շիրազի հոգիի ու մտքի ստեղծագործութիւնները, գէթ առժամեայ յագուրդ տալով ներկայ գտնուող մշակութասէր ծարաւ-հոգի հասարակութեան:
Կը մաղթենք յաջողութիւններ իրենց ստանձնած ազգապահպանման առաքելութեան, որպէսզի նմանօրինակ գրական ու գեղարուեստական ձեռնարկներով միշտ վառ պահեն գաղութիս մշակութասէր հասարակութեան միտքն ու հոգին:
Շնորհակալութիւն Պր. Դաւիթ Թերզիպաշեանին եւ Տիկ. Անահիտ Թումաճեանին, որոնք մերթ ընդ մերթ ասմունքով մասնակցեցան սոյն գեղեցիկ գրախօսական ձեռնարկին : Աւարտին տեղի ունեցաւ հիւրասիրութիւն :
ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԳԱՐԱՏՕԼԵԱՆ
