0
0
ԱՐՍԷՆ ՍԱՅԵԱՆ
Շարունակելով մեր ակնարկը 19-րդ դարու առաջին կէսի հայ գուսանա-աշուղական, ժողովրդական եւ հոգեւոր երաժշտութեան մասին, կը գտնենք որ բնութագրուող ժամանակաշրջանի աշուղական երգերն իրենց լեզուով այլազան են: Շատ աշուղներ կը յօրինէին պարսկերէն, թրքերէն, ատրպէյճաներէն կամ` խառն լեզուով երգեր:
Այս անբաղձալի երեւոյթը սակայն, տեղի կու տայ, եւ դարու կէսերուն հայ աշուղներուն համար հիմնական լեզուն` կ՛ըլլայ հայերէնը: Սակայն, այն տարբերութեամբ, որ ոմանք կը գործածեն գրաբարը, ուրիշներ տարբեր բարբառներ եւ միայն 19րդ դարու երկրորդ կիսուն, աշուղական երգերուն մէջ տիապետողը կ՛ըլլայ` գրական հայերէնը:
Երաժշտական արուեստի տեսակէտէն, տուեալ ժամանակաշրջանի աշուղական երգերը հետաքրքրական են այն առումով,որ աւանդական եղանակներու գերակշռութեան հետ միասին, հանդէս կու գան աշուղական նոր մեղեդիներ, որոնք իրենց ոճական առանձնայատկութիւններով, կը մօտենային գեղջկական եւ ժողովրդական երգերուն:
Այս եւ յետագայ տարիներուն, հայ աշուղները կ՛աշխատին իրենց երգերու մեղեդիները մաքրել օտարամուտ տարրերէն ու ազդեցութիւններէն եւ դարձնել աւելի ամբողջական` հարազատ:
Դժբախտաբար, ժամանակին ձայնագրուած չըլլալու պատճառով, 19րդ դարու առաջին կէսի` աշուղներու ինքնուրոյն մեղեդիներէն սակաւաթիւ տոկոս մը միայն պահպանուած է:
Իսկ ինչ կը վերաբերի բուն ժողովրդական երաժշտութեան, ապա, նոյնպէս չձայնագրուելու հետեւեանքով, դժուար է ճգրիտ գաղափար յայտնել այդ մասին: Միայն կարելի է հաստատապէս նշել, որ բերանացի սերունդէ-սերունդ անցնելով, ժողովուրդի յիշողութեան մէջ տակաւին կը մնային ժողովրդական երգերու բազմաթիւ նմոյշներ, որոնք ձայնագրուեցան աւելի ուշ, 19րդ դարու երկրորդ կիսուն` ծառայելով իբրեւ հարուստ նիւթ, հայկական դասական ստեղծագործութեան համար:
Ահա, հայ հոգեւոր երաժշտութեան նմոյշ մը` “Խորհուրդ Խորին“:
Միջնադարեան խազային ձայնագրութեան համակարգի անկումէն ետք, յատկապէս արեւմտեան Հայաստանի մէջ հայ հոգեւոր երաժշտութիւնը խիստ կերպով կ՛ենթարկուէր օտար ազդեցութիւններու եւ յաճախ` նոյնիսկ անճանաչելի կը դառնար, որովհետեւ եկեղեցւոյ մէջ երգող տիրացուներէն իւրաքանչիւրը, եղանակը կը կատարէր ըստ իր քմահաճոյքին, օգտագործելով արեւելեան ճաշակի յատուկ զարդարանքներ:
Այս հանգամանքը մեծ մտահոգութիւն կը պատճառէ ինչպէս հոգեւոր իշխանութեան, նոյնպէս եւ երաժշտութեան բնագաւառին մէջ գործող մասնագէտներուն, որոնք միջոցներ կ՛որոնէին այդ երեւոյթը կանխելու համար:
Բոլորն այն կարծիքին էին, որ հայկական հոգեւոր երգերը, յետագայ աղաւաղումներէ եւ կորուստէ փրկելու համար, անհրաժեշտ է զանոնք ձայնագրել: Այս նպատակին համար ոմանք կ՛առաջարկէին օգտագործել եւրոպական ձայնագրութեան համակարգը, ուրիշներ կը պնդէին, որ պէտք է ընդունիլ յունական ձայնագրութիւնը, իսկ շատեր կը պահանջէին ստեղծել հայկական երաժշտութեան առանձնայատկութիւններուն համապատասխանող նոր համակարգ, որպէսզի այդ միջոցով պահպանուէր ձայնագրութեան հարազատութիւնը:
Այս բանավէճին մէջ յաղթող կը հանդիսանար վերջին տեսակէտը եւ պոլսաբնակ տաղանդաւոր երաժիշտ` Համբարձում Լիմոնճեան կը ստեղծէր հայկական նոր ձայնագրութեան համակարգը: Իսկ, այդ մասին հանգամանօրէն կ՛անդրադառնանք հայ երաժշտութեան նուիրուած` մեր յաջորդ յօդուածով:
