0
0
Արմենակ Եղիայեան
1.Բնակել
Վերջին անգամ սերտեցինք գաղթել բայը՝ իբրեւ սեռային եւ իմաստային վերիվայումներու ենթարկուած բայ, որ գրաբարի մէջ ունեցած է երեք կիրարկութիւն.
—Գաղթել՝ իբրեւ ներգործական, տեղահանել իմաստով, որ չունի աշխարհաբարը եւ ստիպուեցանք զայն թարգմանել գաղթեցնել անցողական-պատճառականով:
—Գաղթել՝ իբրեւ չէզոք, որ եւ կը համապատասխանէ աշխարհաբարի նոյնանուն բային եւ կը նշանակէ բռնի կամ կամովին լքել ծննդավայրը եւ հաստատուիլ այլ երկիր:
—Գաղթիլ՝ կրաւորակերպ սեռով, սակայն չէզոք իմաստով, եւ կը նշանակէ ապաստանիլ:
Եւ վերջապէս նկատել տուած էինք, որ ամբողջ Աստուածաշաունչի մէջ բայս ունեցած է ընդամէնը մէ՛կ գործածութիւն:
Այսու պիտի սերտենք բնակել(-իլ) բայը, որ իր կարգին կը ներկայացնէ կիրարկութեանց բաւական ուշագրաւ ու խայտաբղէտ երեւոյթներ:
* * *
Սկսելու համար ըսենք, որ գաղթել-ի ընդամէնը մէկի դիմաց՝ բնակել-ը 707 կիրարկութիւն ունեցած է Աստուածաշունչի մէջ:
Կը ներկայացնէ երկու ձեւեր՝ բնակել եւ բնակիլ, որոնք բաւական զարմանալի կիրարկութիւններ ունին:
ա) Չէզոք կիրարկութիւն
Ուր նո՛յն երկուքը այս պարագային կը նշանակեն «բնականալ, բնակ լինել, նստել իբրեւ ի բնիկ տան, բունել, որջանալ, տաղաւարիլ, դադարել, զետեղիլ, օթեւանիլ, հանգչիլ…» (Նոր հայկազեան):
Ասոնք բոլորը կը նոյնանան աշխարհաբարի բնակիլ չէզոք բային հետ:
Օրինակներս՝ «Նոր հայկազեան»-էն.
***Բնակեցէ՛ք ի քաղաքս ձեր: (բնակել)
(Բնակեցէ՛ք ձեր այս քաղաքին մէջ)
***Բնակեցաւ առ կաղնւոջն Մամբրէի: (բնակիլ)
(Բնակեցաւ Մամբրէի կաղնիին կից)
***Բնակեաց յայրի անդ: (բնակել)
(Բնակեցաւ այդ քարայրին մէջ)
***Ես եկից եւ բնակեցայց ի միջի քում: (բնակիլ)
(Ես պիտի գամ եւ պիտի բնակիմ քու մէջդ)
Ուրեմն բնակել եւ բնակիլ աշխարհաբարի մէջ հաւասարապէս տուին մէկ ու միասնական բնակիլ չէզոք բայը:
բ)Կրաւորական կիրարկութիւն
Ուր անոնք հաւասարապէս կը նշանակեն բնակութիւն տալ, տեղ տալ, իր վրայ կամ մէջը կրել, բնակելի ու շէն դառնալ, բնակողներ ունենալ. օրինակ՝
***Ոչ բնակեսցէ Բաբելոն յաւիտեանս ժամանակաց (Եսայի, 13/20):
(Բաբելոն յաւիտենապէս պիտի չբնակուի[1])
***Բնակեսցի քաղաքդ այդ յաւիտեանս ժամանակաց (Երեմիա, 17/25):
(Այդ քաղաքը յաւիտենապէս պիտի բնակուի[2])
***Բնակեսցին քաղաքք, եւ աւերակք շինեսցին (Եզեկիէլ, 36/10) :
(Քաղաքները պիտի բնակուին, եւ աւերակները պիտի շինուին, կառուցուին[3])
***Անապատանալ քաղաքացն Իսրայէլի եւ դարձեալ բնակիլ(Նարեկ, Ծբ):
(Իսրայէլի քաղաքները պիտի անապատանան եւ դարձեալ բնակուին[4])
- Այստեղ կիրարկուած է բնակել բայի ապառնին:
Աշխարհաբար Աստուածաշունչը զայն թարգմանած է. «Հոն յաւիտեան բնակութիւն պիտի չըլլայ»,– այսինքն՝ Բաբելոն-ը դադրած է նախադասութեան ենթական ըլլալէ եւ դարձած է տեղի պարագայ՝ հոն, եւ բնակիլ բայը դուրս ձգուած է: Ստացուած է բոլորովին տարբեր կառոյց մը:
- Այստեղ կիրարկուած է բնակիլ բայի ապառնին՝ ունենալով նոյն նշանակութիւնը:
Աշխարհաբար թարգմանութիւնը. «Այս քաղաքը յաւիտեան պիտի մնայ»,– որմէ նմանապէս
դուրս ձգուած է բնակիլ բայը:
- Աշխ. Աստուածաշունչ. «Քաղաքներու մէջ պիտի բնակին եւ աւերակները պիտի շէնցնեն»:
Առ ի երեւոյթ պահուած է բնակիլ բայը, որուն ենթական, սակայն, այլեւս քաղաքներ գոյականը չէ, այլ ենթադրեալ, լռելեայն իմացուող բնակիչներ գոյականը:
- Աշխ. թարգմ. «Իսրայէլի քաղաքները պիտի ամայանան եւ ապա դարձեալ դառնան բնակելի»:
Նարեկի թարգմանիչը իր կարգին վտարած է բնակիլ բայը եւ զայն փոխարինած է «բնակելի դառնալ» բառակապակցութեամբ:
* * *
Աշխարհաբար չորս թարգմանութիւններուն հասարակաց գիծը այն է, որ անոնք չեն կրցած փոխարինել բնագրային բնակել եւ բնակիլ բայերը, որոնք հաւասարապէս գործածուած են կրաւորական ձայնով,– ինչ որ հաստատած են «Նոր հայկազեան»-ի հեղինակները եւս,– եւ չորսն ալ աշխարհաբարի մէջ ստացած են արուեստական ու բռնազբօսիկ համարժէքներ: Այս արուեստականութիւնը յառաջացած է, որովհետեւ չէ մտածուած բնակուիլ ձեւի մը մասին. սա միակն է, որ կրնար հարազատօրէն թարգմանել յիշեալ բնագրերը:
Եզրակացութիւն
Ահա բայ մը իր երկու տարբերակներով՝ բնակել եւ բնակիլ, որոնց իւրաքանչիւրը հաւասարապէս կը կիրարկուի թէ՛ իբրեւ կրաւորական, թէ՛ իբրեւ չէզոք: Սա այնպիսի կացութիւն մըն է, որուն արդի հայերէնը դժուար թէ հանդուրժէր:
- Ճոռոմաբանութիւն
Ճոռոմաբանութիւնը այն ուռուցիկ ու արուեստական ոճն է, որ կը հարբեցնէ խօսողը կամ գրողը եւ կը մղէ զայն տուրք տալու դատարկ ձեւականութեան՝ մոռացութեան մատնելով խօսքի բովանդակութիւնը. ստորեւ օրինակ մը.
***«Խորահաւատ համոզում, զոր գրողը կ’առաջնորդէ ճեղքել անհատապաշտութեան փակուղին՝ աշխարհին բացուելով մարդասիրութեամբ եւ համամարդկայնութեամբ» (Յակոբ Տիւնեայեան, «Ծաղիկ»):
—Այս բառակոյտին մէջ սխալ է զոր-ը, քանի ան ենթակայ է ու պէտք է դրուի ուղղական հոլով՝ որ (առաջնորդողը համոզում յարաբերեալն է):
—Առաջնորդել կը պահանջէ տրական հոլով խնդիր՝ ճեղքելու, ո՛չ թէ ճեղքել:
—Ճեղքողը եւ բացուողը հաւասարապէս գրո՛ղն է, մինչ այս ապիկար շարադասութեամբ՝ փակուղին է:
Ուրեմն՝
«Խորահաւատ համոզում, որ կ’առաջնորդէ գրողը` ճեղքելու անհատապաշտութեան փակուղին եւ բացուելու աշխարհին մարդասիրութեամբ եւ համամարդկայնութեամբ»:
