0
0
ՍԱՐՕ ՆԱԶԱՐԵԱՆ
Ուղիղ 30 տարի առաջ էր: Առաջին անգամն էր, որ դէմ դիմաց հարցազրոյց էի ունենում երաժշտագէտ, երգահան, խմբավար, փրոֆեսոր Արա Մանաշի հետ: Նախքան այդ, մի քանի առիթներով հեռախօսային հարցազրոյցներ էի ունեցել իր հետ Ուաշինկթընից, ուր աշխատում էի «Ամերիկայի Ձայն» ռատիոկայանի հայկական բաժնում: Երեք տարի անց, Ուաշինկթընից այցելութեամբ եկել էի Լոս Անճելըս եւ մեծ ցանկութիւն ունէի անձամբ հանդիպելու եւ հարցազրոյց ունենալու Արա Մանաշի հետ՝ երաժշտական հաղորդումներ պատրաստելու Հայաստանի մեր ունկնդիրների համար:
Մաէսթրօն սիրով ընդունեց եւ չափազանց հետաքրքիր զրոյց ունեցանք հայ հոգեւոր, ժողովրդական եւ մասնաւորաբար ազգային յեղափոխական երգերի ծագման ու զարգացման հոլովոյթի մասին:
Մեծատաղանդ երաժշտագէտ Արա Մանաշը ծնուել էր 1932 թուականին Ռումանիոյ մայրաքաղաք՝ Պուքրէշում, ուր ստացել էր երաժշտական իր բարձրագոյն կրթութիւնը մասնագիտանալով խմբավարման բնագաւառում: Երիտասարդ տարիքից իր գործօն մասնակցութիւնն էր բերել ռումանահայ մշակութային կեանքին: Պուքրէշի Հայ Մշակոյթի Տան «Կոմիտաս» երգչախմբով համերգային բազմաթիւ ելոյթներ էր ունեցել, այդ թւում՝ «Անուշ» օփերան, արժանանալով թէ՛ հայ եւ թէ՛ ռումանացի երաժտագէտների ու երաժշտասէրների բարձր գնահատանքին:
1966 թուականին, Արա Մանաշը ընտանեօք տեղափոխուել է Միացեալ Նահանգներ եւ հաստատուել Լոս Անճելըս քաղաքում, ուր եւս շարունակել է իր նպաստը բերել ազգային, մշակութային եւ երաժշտական աշխատանքներին, եւ համագործակցելով Համազգային Հայ Կրթական ու Մշակութային Միութեան հետ հիմնել է «Գուսան» երգչախումբը, որը համերգային ծրագրերով հայ երաժշտութիւնն ու երգարուեստն է տարածել ամերիկահայ սերունդների համար: Անդրադառնալով առհասարակ սփիւռքահայ երաժշտութեան հոլովոյթին, տակաւին յիշում եմ նրա ներկայացրած խորիմաստ գնահատականը: «Երաժշտութիւն ըսելով Սփիւռքի մէջ, ես նախ եւ առաջ, երկու մասի պիտի բաժնեմ իմ կարծիքը: Մէկը, որ այլանդակ եւ գռեհիկ ձեւերով կը ներկայացուի՝ ոչ արհեստավարժ մարդոց կողմէ, որոնք երաժշտական պատրաստութիւնը չունին եւ անձնական շահերով կ’աղաւաղեն հայ երգն ու երաժշտութիւնը, իսկ միւսը, որ շատ լուրջ երաժիշտներու տարր մը ունինք, որ իսկապէս բարձր պատրաստութեամբ գնահատելի ջանք կը թափեն հայ երաժշտութիւնը պահելու եւ պահպանելու օտարացման դէմ»:
Արա Մանաշը նուիրական առաքելութիւն էր համարում հայ երգն ու երաժշտութիւնը անաղարտօրէն եւ հարազատօրէն հրամցնելու ժողովրդին, մասնաւորաբար սփիւռքահայ զանգուածներին, որոնք ապրելով օտար մշակոյթների ու կենցաղային սովորութիւնների ու բարքերի խառնարանում կանգնած են ուրոյն մշակոյթի արմատներից հեռանալու եւ օտարամուտը որդեգրելու մեծ վտանգի առջեւ: «Երաժշտութեան ազդեցութիւնը մեծ է ժողովուրդին վրայ, մանաւանդ Սփիւռքի մէջ եւ կը համարուի հայապահպանման գլխաւոր ազդակներէն մէկը»,- ընդգծում էր մաէթրօն:
Երաժշտութեան ուսուցչի հանգամանքով Արա Մանաշը երկար տարիներ հայ երգարուեստի ոգեղէն իմաստն է ուսուցանել Հոլիվուտի «Ռոզ եւ Ալէք Փիլիպոս» ազգային վարժարանի աշակերտներին, ովքեր իրենց ուսուցչի խմբավարութեամբ դպրոցական համերգային ելոյթներով հանդէս են եկել ազգային, մշակութային միջոցառումների ընթացքում: «Դպրոցի մէջ, 12, 14, 16 տարեկան աշակերտներուն, իրենց հասկացողութեան համեմատ անշուշտ, դասաւանդած եմ հայ երաժշտութեան արժէքներու մասին, եւ աստիճանաբար իրենց ջանացի որ հասկցնեմ ի՞նչ է եւ ինչի՞ կը ծառայէ իսկական հայ երաժշտութիւնը, ի՞նչ է այդ երաժշտութեան հոգին, ի՞նչ են այդ երաժշտութեան արմատները, եւ օրինակներ տալով իրենց այդ տեսակի երգերու մասին: Պիտի չհաւատաք, բայց աշակերտներս ժամանակ մը վերջը մեծ մասամբ սկսան հեռուստատեսիլի վրայ տարբեր, այսպէս ըսուած, չակերտաւոր երգերը եւ երաժշտութիւնը մէկ կողմ ձգել, մոռնալ, եւ սկսան հետեւիլ հայկական մաքրամաքուր երաժշտութեան: Իմ աշակերտներուս հետ երկձայն, եռաձայն, քառաձայն երգերով դպրոցական գեղեցիկ համերգներ տուած եմ եւ իրենք մեծ հաճոյքով երգած են այդ երգերը եւ միշտ հարցուցած են, պարոն Մանաշ ե՞րբ պիտի կրկնենք այս երգերը: Նոր երգեր սորվեցուր մեզի»,- հարցազրոյցի ընթացքում մեծ բաւարարութեամբ պատմեց մաէթրօ Մանաշը:
Ազգային, հոգեւոր, հայրենասիրական, յեղափոխական երգերի նկատմամբ նուիրական սէր ունէր Արա Մանաշը: Տարիներ շարունակ խմբավարել էր Պուքրէշի Մայր Տաճարի, իսկ Միացեալ Նահանգներ տեղափոխուելուց յետոյ՝ Հոլիվուտի Սուրբ Կարապետ եկեղեցւոյ դպրաց դասերը: Իր յուշաշխարհում հոգեկան մեծ բաւարարութեամբ էր յիշում նաեւ 1961 թուականին Հայաստան այցելելիս, Էջմիածնի Մայր Տաճարում Ամենայն Հայոց Վազգէն Ա. Կաթողիկոսի հանդիսապետութեամբ մատուցուած Սբ. Պատարագին դպրաց դասը ղեկավարելու պատիւը ունենալու համար:
Արա Մանաշի խմբավարած Համազգայինի «Գուսան» երգչախումբը համերգային ծրագրերով անգնահատելի աշխատանք է տարել յեղափոխական երգերի տարածման գործում: «Մեր ժողովուրդի պատմութեան հետ ծնած է եւ զարգացած է յեղափոխական երգը,- ասել է Արա Մանաշը: Այն խոր արմատներ ունի մեր ժողովուրդի մէջ, որովհետեւ մեր ժողովուրդը ապրեր է միշտ թշնամիին դէմ պայքարելով, ապրեր է միշտ հայրենասիրական ոճով եւ ոգիով եւ բնական է, որ այդ ապրումները արտայայտեր է երգի մէջ եւ ուրիշ արուեստներու ձեւերու մէջ»:
Իսկ անդրադառնալով ընդհանրապէս հայ երաժշտութեան արժէքին եւ թէ ինչո՞ւ համաշխարհային երաժշտութեան մէջ տակաւին լիարժէքօրէն չճանաչուած հայ երաժշտութիւնը, մեր զրոյցի աւարտին նա ասաց,- մէջբերում եմ,- «Հայ երաժշտութիւնը ես բարձր որակի երաժշտութիւն կը նկատեմ եւ եթէ այսօր իր իսկական տեղը չէ գտած միջազգային շրջանակներու մէջ, ատիկա մինակ մեր ազգին պատմութեան հետեւանքն է: Եթէ մեր ազգը այնպիսի տեղ մը ապրած ըլլար եւ այնպիսի շրջանակի մը մէջ ըլլար որ քաղաքակրթուած երկիրներով շրջապատուած ըլլար, ըսենք Եւրոպայի մէջտեղը տեղ մը ըլլար, այսօր վստահ եմ որ մեր երաժշտութիւնը առաջին կարգի երաժշտութիւն պիտի սեպուէր եւ ճանչցուած ըլլար ամբողջ աշխարհի մէջ: Վերջին այս դարուն մէջ է որ սկսած են մեր արուեստները եւ երաժշտութիւնը ճանչցուի եւ չմոռնանք Տըպիւսիին ըսածը Կոմիտասի մասին, որ ըսած է, որ Կոմիտասի մէկ կտոր երաժշտութիւնը կրնայ աշխարհի աչքը բանալ, թէ ի՜նչ տեսակ երաժշտութիւն ունի հայ ժողովուրդը:»
Արա Մանաշին վերջին անգամ հանդիպեցի Կլենտէյլի իր բնակարանում: Մաէսթրօն ապրում էր կեանքի խոր ծերութեան մէջ: Այնուամենայնիւ, իր յոգնած մարմնի աչքերում տակաւին առկայծում էր արուեստի ու անցեալի իր ունեցած երաժշտական վաստակի ու փառքի փայլը: Թէպէտ դժուարութեամբ, բայց պատմում էր իր համերգների, ստեղծագործութիւնների, հայ երգի ու երաժշտութեան նկատմամբ տածած իր նուիրական սիրոյ ու գուրգուրանքի մասին: Կողքի սենեակից բերեց իր համերգների լուսանկարները, ուր տպաւորիչ սեւ ֆրակով զգեստաւորուած երաժշտագէտ Արա Մանաշը խմբավարում էր երգչախմբով ու սիմֆոնիք նուագախմբով համերգներ: Պատմեց, որ իր գրեթէ բոլոր համերգները տեսագրուած են եւ մայր օրինակները սրտի հատորի պէս պահում եւ պահպանում է իր տեսանիւթերի պահեստում: Պատմեց, որ խնամքով պահում եւ պահպանում է նաեւ իր ջանքերով քառաձայնի վերածած հայկական յեղափոխական եւ ժողովրդական երգերի ձայնանիշների տետրերը, որոնք իր երաժշտական բոլոր աշխատանքների համագումարում, աներկբայօրէն հանդիսանում էին իր կեանքի իմաստաւորման արգասիքները:
Իմ համեստ առաջարկն է, որ մեր գաղութի մշակութային առաքելութեամբ աշխատող կազմակերպութիւններն ու միութիւնները ձեռնամուխ լինեն Արա Մանաշի յիշատակին ստեղծել յատուկ կայքէջ, ուր հնարաւոր կը լինի տեղադրելով յաւերժացնել երաժշտական այն բոլոր ժառանգութիւնը, ներառեալ համերգների տեսագրութիւններն ու հարցազրոյցները, որ մեզ է թողել երաժշտագէտ, երգահան, խմբավար, պրոֆեսոր Արա Մանաշը:
2020 թուականի Օգոստոսի 23-ին կեանքի 88 տարիքում իր մահկանացուն կնքեց Արա Մանաշը: Ես վստահ եմ, որ նա անմահացաւ իր խմբավարած «Գուսան« երգչախմբի ու նուագախմբի անդամների, դպրոցում կամ համալսարանում հայ երգն ու երաժշտութիւնը ճանաչած ու սովորած իր աշակերտների եւ ուսանողների, իր համերգներին ներկայ գտնուած հանդիսականների եւ մի խօսքով իր մշակութային մեծ ծառայութիւնն ու վաստակը գնահատած ընկերների, բարեկամների եւ անհատների սրտերում եւ հոգիներում:
Ինչպէս մեր պապերն են ասել՝ Յիշատակն արդարոյ օրհնութեամբ եղիցի:
