0
0
Սումկայիթի մէջ ինկած անմեղ զոհերը այսօր՝ սպանդէն 22 տարի ետք, յատուկ պատգամ մը ունին փոխանցելիք: Արդարեւ, 22 տարի առաջ, այս օրերուն, Ատրպէյճանի Սումկայիթ քաղաքին մէջ տեղի ունեցաւ շրջանի հայութեան ջարդը: Արցախը Հայաստանի վերամիացնելու Արցախի եւ հայրենի ժողովուրդին արդար- խաղաղ եւ քաղաքական դիմագիծով արտայայտուած պահանջատիրութիւնը իր դէմ գտաւ արդարութիւնը սպանդով եւ բռնի ուժով լռութեան մատնելու ազերի ամբոխին մոլուցքը:
Հայաստանի Ազգային ժողովի, Փետրուար 23, 2010-ի նիստին ընթացքին Ազգային ժողովի Հ.Յ.Դ. խմբակցութեան քարտուղար Արտաշէս Շահպազեան խօսք առնելով, յայտնեց թէ.- »Փետրուար 27-29, 1988-ի Ատրպէյճանի Սումկայիթ քաղաքում իրականացուեց եղեռնագործութիւն տեղի հայ բնակչութեան նկատմամբ: Ատրպէյճանը եղեռնագործութեամբ պատասխանեց ղարաբաղահայութեան ինքնորոշուելու, ազատ ապրելու խաղաղ եւ օրինական ձգտումին, պատասխանեց պետական ահաբեկչութեամբ՝ նախապէս ցուցակագրելով քաղաքում ապրող հայերի եւ նրանց բնակարանների հասցէները, ծրագրելով գործողութիւնները եւ 20-րդ դարավերջի բարբարոսների համար ապահովելով անկաշկանդ գործելու ժամանակ ու հնարաւորութիւն: Այս չարագործութիւնը կազմակերպուեց հայութեան մի հատուածի նկատմամբ, որը ոչ մի առնչութիւն չունէր Ղարաբաղում տեղի ունեցող իրադարձութիւնների հետ: Ըստ ամենայնի, սա պատահականութիւն չէր, այլ նպատակ էր հետապնդում ապացուցելու, որ ազերիների համար հայերի հարցում տարբերութիւններ չկան, նրանք ատում են բոլոր հայերին եւ պատրաստ են սպաննել, թալանել բոլորին: Ասածիս վկայութիւնը ոչ միայն դարասկզբի յայտնի իրադարձութիւններն են, այլեւ Սումկայիթը, նրան նախորդած ու յաջորդած Կիրովապատը, Պաքուն, Դաշտային ու Լեռնային Ղարաբաղի բազմաթիւ բնակավայրերը: Ասուածի վառ վկայութիւնն է Պուտափեշթի դէպքը, երբ ազերի զինուորականը կացնի բազմաթիւ հարուածներով սպաննեց քնած հայ գործընկերոջը՝ Գուրգէն Մարգարեանին, եւ այդ արարքի համար իր երկրում հռչակուեց ազգային հերոս: Տեղի ունեցածի ամենակարեւոր դասն այն է, որ հայկական տարրը երբեք չի կարող ապահովութիւն ունենալ ոխերիմ հարեւանների միջավայրում: Արցախի ժողովրդին անկախութիւնից ցածր որեւէ այլ կարգավիճակ պարտադրել կամ նրան անվտանգութեան ձեւաւորուած երաշխիքներից զրկել՝ նշանակում է վերջինիս դատապարտել կործանման, այսինքն՝ դառնալ գալիք եղեռնագործութիւնների մեղսակից«:
Նշենք թէ Հակահայ խռովութիւնները սկսած էին, երբ շրջանին Համայնավար կուսակցութեան կեդրոնին առջեւ տեղի ունեցան Արցախի գծով հայութեան պահանջին դէմ բողոքի ցոյցեր: Նոյն օրը քաղաքին մէջ տարածուեցան չափազանցուած լուրեր եւ զրոյցներ, իբր թէ Հայաստանի մէջ սպաննուած են բազմաթիւ ազերիներ: Զայրացած ամբոխըՓետրուար 27-ի գիշերը յարձակեցաւ հայոց խանութներուն վրայ, եւ կողոպտեց ու այրեց զանոնք: Փետրուար 28-ի առաւօտուն ամբոխը հաւաքուեցաւ Սումկայիթի կեդրոնական հրապարակը: Ոստիկան ուժերը եւ յատուկ ջոկատը, իբր թէ փորձեցին ցրուել ժողովուրդը, բայց հանդիպեցան ժողովուրդի ընդդիմութեան եւ բիրերով ու քարերով յարձակումներուն: Կարգ ու կանոն հաստատող ոստիկանական ուժերն ու յատուկ ջոկատները, քաշուեցան քաղաքին Համայնավար կուսակցութեան կեդրոնին շէնքը, շրջանին հայ ժողովուրդը անպաշտպան ձգելով ոճրագործներու խմբակներուն առջեւ:
Այդ օրերուն, Փետրուար 27-29 Պաքուի իշխանութիւններուն թոյլտուութեամբ, ազերի ամբոխը յարձակեցաւ Սումկայիթի հայկական թաղամասերուն վրայ եւ օր ցերեկով կազմակերպեց ջարդ, կողոպուտ եւ թալան: Ազերիներու նորագոյն մոլուցքին զոհուած անմեղ հայերը ա°յս իմաստով կþամբողջացնեն շարքը ապրիլեան մեր նահատակներուն:
Մթնոլորտը վատթարացաւ նոր ու շինծու տարաձայնութիւններու եւ սուտ լուրերու պատճառով: Հայերու բնակարաններուն վրայ սկսան երեւնալ շրջանը ձգելու սպառնական գրութիւններ, արտայայտութիւններ: Կացութիւնը պայթեցաւ եւ խուժանին զայրոյթը իր գագաթնակէտին հասաւ Փետրուար 29-ի առաւօտուն:
Շրջանի մը մէջ, քանի մը ակնթարթի ընթացքին, հազար հոգինոց խուժանը կացինի հարուածներուն տակ սպաննեց հայ ընտանիքի մը հայրը, անոր քոյրը պաշտպանել փորձող ընտանիքին մեծ որդին, փախչող հայ աղջկան վրայ քարիւղ թափուեցաւ եւ ողջ-ողջ հրկիզուեցաւ, սպաննուեցաւ նաեւ ընտանիքին երկրորդ որդին: Հազիւ քանի մը գարուններ բոլորած հայ մանուկներ շէնքերու պատուհաններէն դուրս նետուեցան, իսկ փողոցներուն մէջ ինքնաշարժներէն վար առնուեցան հայ անհատներ եւ բիրերու ու դաշոյնի հարուածներու տակ սպաննուեցան:
Այսպէս, ազերի ամբոխը օրէնքի անունով տապալեց հայերու բնակարաններուն դռները, բնակիչները քարշ տալով փողոց հանեց, բնակարաններուն իրերը դուրս թափելով հրկիզեց եւ այդ խարոյկին մէջ յաճախ այրեց նաեւ իր զոհերը, որոնք արդէն իսկ սպաննուած էին կացինի կամ երկաթէ ձողերու հարուածներուն տակ: Երկու օրուան մէջ քանդուեցան ու հրոյ ճարակ դարձան երկու հարիւրէ աւելի բնակարաններ, յիսուն խանութ, տասնեակներով ինքնաշարժներ, վնասուեցան հանրային յիսուն շէնքեր, սպաննուեցան ու վիրաւորուեցան հարիւրաւոր հայեր: Քաղաքէն խոյս տուին հազարաւոր հայ ընտանիքներ: Երկու օրուան սպանութիւններէն ու թալանէն ետք է միայն, որ ոստիկանական եւ զինուորական ուժերը կատարեցին ազդու միջամտութիւն եւ կը կեցնեն ամբոխին խժդժութիւնները:
Դէպքերու աւարտէն ետք, Պաքուի իշխանութիւնները փութացին յայտարարելու, որ Սումկայիթի հակահայ բռնաբարութիւնները հետեւանք էին այն տարակարծութիւններուն, որոնք հրապարակ նետուեցան Հայաստանի եւ յատկապէս Ատրպէճանի սահմանին մօտ գտնուող Ղափան քաղաքէն խոյս տուած ազերի թուրքերուն կողմէ: Իսկ դէպքերուն գլխաւոր հեղինակները եղան »խուլիկաններ«, ինչպէս նաեւ՝ նախկին ոճրագործներ, որոնք բանտէն արձակուելէն ետք Սումկայիթ ղրկուած էին, քարիւղի հանքերուն մէջ աշխատելու համար:
Մոսկուայի իշխանութիւնները Սումկայիթ առաքեցին քննիչներ, որոնք հարցաքննեցին եօթ հարիւր անձեր: 430-ը դատապարտուեցաւ մէկ կամ երկու շաբթուան բանտարկութեան: Պաքուի պաշտօնական մամուլը խոստովանեցաւ, թէ գրգռութիւնները եւ արիւնահեղութիւնները հետեւանք են Հայաստանէն անտեղի կերպով խոյս տուած թուրք գաղթականներու հրապարակ նետած տարաձայնութիւններուն: Օրին, Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը հրատարակած էր մամլոյ հաղորդագրութիւն մը, որ թարգմանը կը հանդիսանայ բովանդակ հայութեան մտահոգութիւններուն եւ պատկան պատասխանատուները կը դնէ իրենց առաքելութեանց դէմ յանդիման:
ՇԱԲԹՈՒԱՆ ԽՕՍՔԸ
«Յարգելի° գործընկերներ, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն խմբակցութեան առաջարկի հիման վրայ՝ 2005 թուականին Ազգային ժողովը լրացում է կատարել °°Հայաստանի Հանրապետութեան տօների եւ յիշատակի օրերի մասին°° Հայաստանի Հանրապետութեան օրէնքում, ըստ որի՝ Փետրուարի 28-ը նշւում է որպէս ատրպէյճանական խորհրդային հանրապետութիւնում կազմակերպուած ջարդերի զոհերի յիշատակի եւ բռնագաղթած հայ բնակչութեան իրաւունքների պաշտպանութեան օր: Աւանդութեան համաձայն, այս տարի եւս Սումկայիթից բռնագաղթած մեր հայրենակիցների հետ մենք կը բարձրանանք Ծիծեռնակաբերդի բարձունք՝ յարգանքի տուրք մատուցելու անմեղ նահատակների յիշատակին: Ցանկանում եմ տեղեակ պահել, որ արտերկրի տարբեր գաղութներում եւս նոյն օրը կը կազմակերպուեն զանազան միջոցառումներ: Նկատի ունենալով, որ Փետրուարի 28-ը պետականօրէն հաստատուած է որպէս յիշատակի օր, կոչ կþանէի, որպէսզի Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւնը՝ ի դէմս խորհրդարանական ուժերի եւ կառավարութեան, մասնակցէր այս միջոցառմանը: Միասնականօրէն նշելով յիշատակի օրը՝ մենք փաստած կը լինենք, որ չենք մոռացել դեռեւս իր գնահատականին չարժանացած ոճիրը, կþապացուցենք ազգային կարեւորագոյն խնդիրների պաշտպանութեան եւ հետապնդման հարցերում քաղաքական բոլոր ուժերի եւ ողջ հայութեան միակամութիւնը»,- ըսաւ Հայաստանի Ազգային ժողովի, Հ.Յ.Դ. խմբակցութեան քարտուղար Արտաշէս Շահպազեան:
