0
0
ՊՐԻՒՔՍԷԼ.- Եւրոպայի Հայ Դատի Յանձնախումբի գրասենեակը, հաղորդագրութեամբ մը կը տեղեկացնէ թէ, մեծ յաջողութեամբ կատարուեցաւ Եւրոպահայերու երրորդ համագումարը, որուն բացումը կատարեց Եւրոպայի Հայ Դատի Յանձնախումբի նախագահ` Գասպար Կարապետեան:
Ապա, իրենց ներկայութեամբ համագումարը պատուեցին եւ ողջոյնի խօսքերով հանդէս եկան Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Վեհափառ Արամ Ա, Արցախի Հանրապետու-թեան նախագահ` պրն. Բակօ Սահակեան, Հ.Հ. Ազգային Ժողովի նախագահ պրն. Յովիկ Աբրահամեան, Արցախի փոխ վարչա-պետ պրն. Արթուր Աղաբէկեան, արտաքին գործոց նախարար պրն. Կարէն Միրզոյեան, Ֆրանսայի հայոց առաջնորդ Նորվան Արք. Զաքարեան, իբրեւ ներկայացուցիչ ամենայն հայոց Կաթողիկոսի եւ Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի անդամ Յակոբ Տէր Խաչատուրեան:
Համագումարի առաջին նիստը եղաւ ի տես Հայկական Ցեղասպա-նութեան հարիւրամեակին Եւրոպահայութեան կողմէ առնուելիք նախաձեռնութիւններուն, եւ այդ ուղղութեամբ զեկուցեցին Միհրան Տապաղ (ԳերմանիոյՊոխում քաղաքի համալսարանի Սփիւռք-ներու եւ ցեղասպանութեանց ուսմանց հիմնարկի վարիչ) եւ Կիրօ Մանոյեան (Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի Հայ Դատի եւ քաղաքական հարցերու գրասենեակի տնօրէն): Ապա ներկայացուեցան թուրք եւ ազերի միացեալ հակահայ արշաւանքի հարցը Եւրոպայի մէջ եւ մեր հակազդեցութեան եւ նախայարձակ ըլլալու կարելիութիւնները, որ ներկայացուեցաւ Միքայէլ Քամպէքի (Հայաստանի եւրոպաց բարեկամներու ընդհանուր քարտուղար, Պելճիքա) եւ Հրաչ Վարժապետեանի (Ֆրանսայի Հայ Դատի գրասենեակի վարիչ-տնօրէն) կողմէ: Երրորդ հիմնական հարցը որ քննուեցաւ Եւրոպահայութեան եւ համայնքներու ներկայի իրականութեան ներկայացումն էր, որ կատարուեցաւ Արա Մանկոյեանի (Յունաստան, Ազգային վարչութեան ատենապետ) Յակոբ Ասատրեանի (Չեխիա, “Օրեր“ ամսաթերթի խմբագիր) կողմէ: Օրակարգերու ընթացքին տեղի ունեցաւ լայն զրոյց եւ առաջարկներու ներկայացում, ապագային կատարուելիքներու մասին: Ջաւախքի հասարակական կազմակերպութիւններու խորհուրդի համակարգող` պրն. Արտակ Գաբրիէլեանի կողմէ ներկայացուեցաւ ջաւախահայութեան դիմագրաւած դժուարու-թիւնները, որմէ ետք կատարուած զրոյցէն եզրակացուեցաւ թէ, նպատակայարմար է մօտ յառաջիկային հրաւիրել յատուկ համագումար մը, ջաւախահայութեան հարցերուն շուրջ: Ներկայացումներ կատարուեցան նաեւ պրն. Աշոտ Գրիգորեանի կողմէ (Սլովաքիա, “Եւրոպայի հայերի միութեան ֆորում“ի նախագահ) Մ.Ա.Կ.-ի մէջ հայկական յուշակոթողներու աշխատանքին եւ գիրքի հրատարակութեան եւ պրն. Գագիկ Մելիքեանի կողմէ (Ռուսիա, “Վան“ հասարակական կազմակերպութեան նախագահ), “Armenian Genocide by Ottoman Turkey, 1915. Testimony of Survivors, collection of documents“ հրատարակած գիրքին մասին:
Ապա, Եւրոպայի Հայ Դատի Յանձնախումբի նախագահ Գասպար Կարապետեան կարդաց Սուրիահայութեան շտապ օգնութեանկեդրոնական մարմնի նամակը ուղղուած Համագումարին, ուր կը ներկայացուէին գաղութին դիմագրաւած դժուարութիւնները եւ կոչը Եւրոպահայու-թեան, որ օժանդակէ տնտեսապէս ներկայիս ահաւոր վիճակի մէջ գտնուող սուրիահայ համայնքը: Կարապետեանը ամփոփ ձեւով ներկայացուց Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբի կատարած յարաբերութիւններն ու աշխատանքը թէ՛ նիւթական օժանդակութիւն ապահովելու Եւրոպական Միութեան կողմէ եւ թէ՛ սուրիա-հայութեան ֆիզիքական ապահովութիւնն երաշխաւորելու:
Յաջորդ օրը շարունակուեցաւ Եւրոպական Խորհրդարանէն ներս: Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբի նախագահ Գասպար Կարապետեանի բարի գալուստի խօսքէն ետք, ողջոյնի խօսքերով հանդէս եկան “Եւրոպայի Ժողովրդական Կուսակցութիւն“ (համագումարի հովանաւոր) քաղաքական խումբի նախագահ Ժոզէֆ Տօլ, Եւրո-երեսփոխան եւ Եւրո-խորհրդարանի մէջ Հայաս-տանի հետ բարեկամութեան խումբի նախագահ տիկին. Էլենի Թէոխարուս, Արցախի Հանրապետութեան նախագահ պրն. Բակօ Սահակեան, Հ.Հ. Ազգային Ժողովի նախագահ պրն. Յովիկ Աբրահամեան, Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի անդամ եւ Հայ Դատի յանձնախումբերու համակարգող` պրն. Յակոբ Տէր Խաչատուրեան: Իր ողջոյնի խօսքէն ետք, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս Արամ Ա. անդրադարձաւ Թուրքիոյ կողմէ բռնագրաւուած հայկական եկեղեցական կալուածներու վերադարձի անհրաժեշտութեան մասին:
Տօլ դիտել տուաւ, թէ Հայաստանը կանգնած է խաչմերուկի եզրին եւ պէտք է որոշէ` թէ ո՛ր ուղղութեամբ պէտք է յառաջանայ: Հայաստանը եւրոպական կոչում ունի իմ կարծիքով, ըսաւ Տօլ` աւելցնելով, որ կը կարծենք, թէ Հայաստան կ՛ընտրէ եւրոպական ուղին, որ խոստմնալից է իրեն համար:
Ան օրինակ բերաւ Սերպիոյ պարագան` նշելով, թէ տասնհինգ տարիներ առաջ պատերազմ եւ ճնշում կար երկրէն ներս: “Ներկայիս առաջընթաց արձանագրած է երկիրը, ինչ որ ես ինքսկարողացայ հաստատել, իմ կատարած նոր այցելութեան ընթացքին“: Ան ըսաւ, թէ Եւրոպական ցամաքամասի մէջ խաղաղութիւն կը տիրէ, պայման` որ կ՛օգնէ երկիրներու տնտեսութիւններու զարգացման:
Տօլ շեշտեց, թէ “Հայաստանի կոչումն է մնալու ա՛յս կողմը: Կան անշուշտ բարի դրացիութեան սկզբունքները եւ կարեւոր է լաւ յարաբերութիւններ ունենալ տարածաշրջանէն ներս: Մենք շատ լաւ կը հասկնանք այդ պարագան: Նոյն պահուն կը տեսնենք հայկական սփիւռքի զօրաւոր ներկայութիւնը Եւրոպայի մէջ, եւ պէտք է լսելի դառնայ այս ձայնը, որպէսզի Հայաստանը օրինակելի երկիր դառնայ տարածաշրջանէն ներս, իր զարգացմամբ ու յառաջդիմութեամբ“, -ըսաւ Տօլ, որ մեծապէս կարեւորեց նման հաւաքներու կազմակերպման առիթները:
Ան մեկնեցաւ ժողովէն` նոր մահացած ղեկավար Վիլֆրետ Մարթենսի յիշատակին տխուր պարտականութիւններու բերմամբ: Եւրոպական Խորհրդարանի դահլիճէն ներս կայացած նիստերու ընթացքին քննարկուեցան երկու հիմնական օրակարգեր:
Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի անդամ եւ Հայ Դատի Յանձնախումբերու համակարգող Յակոբ Տէր-Խաչատուրեան բարի գալուստ մաղթեց բոլորին` Եւրոպահայութեան Գ. խորհրդաժողովին: Ան անդրադարձաւ մեր ազգային հարցերը համակարգելու անհրաժեշտութեան` նշելով, թէ նման հաւաքներ կը հանդիսանան կազմակերպուելու եւ հարցերու խորաթափանց քննարկման առիթներ:
Ֆրանսայի առաջնորդ Նորվան Արք. Զաքարեան իր ողջոյնի խօսքին մէջ նշեց, թէ մեր ժողովուրդը անցած տարիներու ընթացքին ապացուցանած է, որ չի պարտուիր, որքան ալ դժուարին կացութիւններու մատնուած ըլլայ: Այս կը նշանակէ թէ ճշմարտութիւնն ու արդարութիւնն են, որ չեն պարտուիր: Ան աւելցուց, թէ մեր եկեղեցին մարդկային բարձր արժէքներով կը դաստիարակէ իր զաւակները, որպէսզի անոնք երբեք չընկրկին դժուարութիւններուն առջեւ:
Հայաստանի Ազգային Ժողովի նախագահ Յովիկ Աբրահամեան, իր ողջոյնի խօսքին մէջ, առաջնահերթ նկատեց ազգային անվտանգութեան խնդիրները: Ան նշեց թէ այսօր կը դիմագրաւենք շրջափակում եւ յարձակողապաշտութիւն, ներքին խնդիրներ, Մերձաւոր Արեւելքի մէջ իրավիճակի բերումով բարդացած կացութիւններ եւ բազմապիսի մարտա-հրաւէրներ Հայաստանի եւ Արցախի մէջ:
Ան աւելցուց, թէ մեր հիմնական գրաւականը կը հանդիսանայ Եւրոպական Միութեան հետ Հայաստանի մերձեցման հարցը: “Բայց ոչինչ ամբողջական կը լինի առանց համայն հայութեան ուժին: Օգտագործենք մեր ներուժը: Մենք հպարտ ենք, որ այսօր գոյութիւն ունին տարածաշրջանի մէջ երկու հայկական պետութիւններ: Այսօր աշխարհի տարբեր խորհրդարաններու ներկայացուցիչներ կ՛այցելեն Արցախ, ճանչնալով որ Արցախի ժողովուրդը ազատ ապրելու իրաւունք ունի եւ բոլորի ճանաչման արժանի է“,- ըսաւ Հ.Հ. Ա.Ժ. նախագահը` եզրափակելով, թէ Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգութենէն կախուած են Հայաստանի անվտանգութիւնն ու ապահովութիւնը:
Արցախի նախագահ Բակօ Սահակեան իր խօսքին մէջ նշեց, թէ Արցախի պետութիւնը առանձնակի կարեւորութեամբ կը դիտէ Եւրոպայի հայութեան հետ շփումի հարցը ու անոր աշխոյժ մասնակցութիւնը Արցախի զարգացման գործին: Ան անհրաժեշտ նկատեց պահպանել եւ զարգացնել համագործակցութիւնը` գիտակցելով, թէ ամբողջ հայութեան համար Արցախի Հանրապետութեան միջազգային ճանաչումը ունի մեծ նշանակութիւն: Ան անդրադարձաւ Ա.Մ.Ն. չորս նահանգներու եւ Աւստրալիոյ Նոր Ուելս նահանգի կողմէ Արցախի ճանաչման փաստի մեծ յաջողութեան` նշելով, թէ նոյն քաղաքական մակարդակը պէտք է պահպանուի Եւրոպայի երկիրներու հետ եւս:
Նախագահ Սահակեան ընդգծեց, որ անընդհատ զարգացող եւ փոփոխուող աշխարհը կը թելադրէ համապատասխան շտկումներ մտցնել նաեւ Սփիւռք-Արցախ համագործակցութեան մէջ` պահպանելով եւ աւելի խորացնելով ձեւաւորուած աւանդական փոխգործակցութեան տարրերը, միեւնոյն ժամանակ յատուկ ուշադրութիւն դարձնելով նոր ուղղութիւններուն եւ գաղափարներուն վրայ:
Այս պարունակին մէջ Բակօ Սահակեան առանձնացուց Սփիւռքի տարբեր կազմակերպութիւններու եւ Արցախի ու Հայաստանի շահագրգիռ կառոյցներու միջեւ համակարգուած աշխատանքին կարեւորութիւնը Լ.Ղ.Հ. միջազգային ճանաչման, երկկողմ յարաբերութիւններու հաստատման, Արցախը աւելի ճանաչելի դարձնելու, մեր երկիրը իբրեւ անվտանգ եւ կայուն զարգացող պետութիւն ներկայացնելու, ներդրումներու համար ամենագրաւիչ ոլորտներն ու ծրագիրները պատշաճ կերպով մատուցելու եւ կեղծիքի ու սուտի վրայ հիմնուած հակառակորդին կողմէ տարուող սադրիչ քաղաքականութեան արձագանգելու ուղղութիւնները:
Արամ Վեհափառ իր խօսքին մէջ ըսաւ, թէ Եւրոպան կարեւոր տարածաշրջան մըն է մեզի համար: “Հաւաքական արժէքներ, հաւաքական շահեր, հին դարերէն սկսեալ մեզի կապած են Եւրոպայի: Հետեւաբար նման հաւաքներ Եւրոպայի մէջ ես կը նկատեմ թէ Հայաստանի, թէ՛ Հայ Դատի զօրացման նախապայմաններ“:
Ան երեք կէտերու մէջ ամփոփեց իր խորհրդածութիւնները.-
“Ա.- Յիսնամեակէն յետոյ Հայոց Ցեղասպանութեան, Հայ Դատի աշխատանքները երեք ուղղութիւն ստացան: Հայ Դատի այժմէականացում, քաղաքականացում եւ միջազգայնացում: Այս երեք բառերը սոսկ լոզունգներ չեղան: Անցնող տասնամեակներու ընթացքին մեր կուսակցութիւնները, մեր Հայ Դատի մարմինները սքանչելի գործ կատարեցին այդ ուղղութեամբ եւ այսօր կարեւոր իրագործութիւններ կատարուած են: Այսօր Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման հարցը միջազգային օրակարգի հարց կը կազմէ, քաղաքական ծիրէն ներս մուտք գործած է, փաստօրէն դարձած է այժմէական քաղաքական եւ միջազգային հարց: Ես կը խորիմ, որ ժամանակն է, որպէսզի մենք իբրեւ ազգ, պետութիւն, Հայ Դատի մարմիններ, առանց անտեսելու ճանաչման հարցը, յատուկ շեշտ դնենք հատուցման վրայ: Հատուցում եւ Ճանաչում զիրար կ՛ամբողջացնեն:
“Բ.- Մենք որպէս ազգ պիտի գիտնանք` ե՛րբ միաձայն պիտի խօսինք եւ ե՛րբ բազմաձայն: Մէկը միւսը չի հակասեր, մէկը միւսը կ՛ամբողջացնէ, ներդաշնակութիւն կ՛ուզենք ստեղծել մեր կեցուածքին մէջ: Իւրաքանչիւրը կրնայ իր շեշտը ունենալ, բայց մենք միաձայն պէտք է ըլլանք:
“Գ.- Մենք կը գտնուինք հարիւրամեակի սեմին: Հարիւրամեակը միայն ձեռնարկներու ամբողջութիւն մը պէտք չէ ըլլայ: Մենք հարիւր տարի մոմ վառեցինք, հարիւր տարի հոգեհանգիստ ըրինք: Բնականաբար պիտի շարունակենք: Սակայն վա՜յ մեզի, երբ հարիւր տարիներ յետոյ նոյն ընթացքը շարունակենք: Տարբեր մօտեցում, տարբեր ոճ, տարբեր ռազմավարութիւն, տարբեր մարտավարութիւն պէտք է որդեգրենք:
Ա՛յս է մարտահրաւէրը հարիւրամեակին: Յուսախաբ չդարձնենք մեր նոր սերունդը, այլ նոր ոճ տանք մեր պահանջատիրութեան“,- ըսաւ վեհափառը` եզրակացնելով, թէ մեր դատը պէտք է ներկայացուի երեք հիմնական շրջագծերու մէջ` Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան, Միջազգային Դատական Ատեանին եւ Եւրոպայի Մարդկային Իրաւանց Ատեանին մօտ:
Ապա, քննուեցաւ առաջին օրակարգը “Հայկական Ցեղասպանութիւնը եւ Միջազգային Օրէնքը“ նիւթը, որու ընթացքին ականաւոր մասնագէտներ ներկայացուցին Հայկական Ցեղասպանութեան եւ հատուցումներու հարցը: Այս զրոյցին ելոյթ ունեցան Եայիր Օրոն (Իսրայէլ), Թէոֆանիս Մալքիտիս (Յունաստան), Վլատիմիր Վարդանեան (Հայաստան), Հանրի Թերիօ (Մ.Ն.): Նաեւ ելոյթ ունեցաւ Քիրսթէն Մէյրսխարթ (Հոլանտա): Զրուցավարներն էին եւրո-երեսփոխան Ֆրանք Էնկել (Լիւքսեմպուրկ, Եւրոպայի Ժողովրդական Կուսակցութիւն եւ Եւրոխորհրդարանի մէջՀայաստանի հետ բարեկամութեան խումբի փոխնախագահ) եւ Յակոբ Տէր Խաչատուրեան (Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի անդամ, Հայ Դատի Յանձնախումբերու համակարգող):
Երկրորդ օրակարգն էր “Հարաւային Կովկասի հեռանկարներ“ նիւթը, ուր իրենց զեկուցումներով հանդէս եկան Եւրոնեսթի մարդկային իրաւանց եւ արտաքին քաղաքականութեան հարցերու փոխ-նախագահ եւրոերեսփոխան Քնութ Ֆլեքընշթայն (Գերմանիա, Սոցիալ դեմոկրատներու խմբակցութիւն) Եւրոպական Խորհրդարանի արտաքին գործերու յանձնախումբի փոխ-նախագահ, պուլկար եւրոերեսփոխան Անտրէյ Քովաչեւ (Եւրոպայի Ժողովրդական Կուսակցութիւն), Կիպրոսի Լետրա քոլէճի նախագահ դոկտ. Իոանիս Խարալամպիտիս, Մ.Ա.Կ.ի ներքին արդարադատութեան խորհուրդի անդամ, Մեծն Բրիտանիոյ իրաւաբան եւ արքայական պալատի խորհրդատու Ճէօֆրէյ Ռոպերթսըն եւ Մինսկի խումբի ֆրանսացի նախկին համանախագահ Պերնար Ֆասիէ, եւ Եւրոնեսթի փոխ-նախագահ, Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի անդամ Վահան Յովհաննիսեան:
Այս երկու օրուան օրակարգերուն քննարկման ընթացքին օտար երեսփոխանները, քաղաքագէտները եւ մասնագէտները, ինչպէս նաեւ Եւրոպայի զանազան գաղութներու եւ միութիւններու ներկայացուցիչները քննարկեցին Հայաստանի եւրոպական համարկման հարցի տարբեր երեսները, Արցախի Հանրապետութեան յառաջընթացքը, Եւրոպայի հայ գաղութներու դիմագրաւած դժուարութիւններն ու կարողականութիւնը, Հայկական Ցեղասպանութեան հատուցման հարցերն եւ իրաւունքներու հետապնդման նոր քաղաքականութեան մը մշակումը: Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբի գրասենեակի նախագահ Գասպար Կարապետեան ըսաւ.- “Եւրոպահայութեան երրորդ համագումարը պատմական կարելի է համարել այն պատճառով, որ Պրիւքսելի մէջ, եւ յատկապէս Եւրոխորհրդարանի մէջ մէկտեղուած Հայաստանի, Արցախի, սփիւռքի կրօնական եւ հասարակական – քաղաքական ներկայացուցիչները միաձայնութեամբ իրենց վճռակամութիւնը յայտնեցին ի շահ Հայասատանի զարգացման, Արցախի ճանաչման, եւ սփիւռքի գոյատեւման սրբազան առաքելութեանց“:
