0
0
ՆԱՅԻՐԻ ՄԿՐՏԻՉԵԱՆ ՏԱՂԼԵԱՆ
երէն աւելի քան տարի մը ետք, սկսաւ սուրիահայերու հոսքը դէպի Հայաստան: Ամէն տարի, ամառնային արձակուրդներուն, ինչպէս միւս գաղութներու հայերը, սուրիահայութեան զգալի մասը նոյնպէս իր ամառնային հանգիստը կ՛անցնէր Հայաստանի մէջ, բայց այս տարի պարագաները այլ էին: Շատեր, սովորականի նման, եկան ու գացին, շատեր եկան ըսելով` “տեսնենք յետոյ ինչ կ՛ըլլայ“… մէկ մասն ալ եկաւ հայրենիք, հաստատուիլ փորձելու:
ՀՀ Սփիւռքի նախարարութեան փոխանցած Սեպտեմբեր 3-ի տուեալներով, Սուրիոյ մէջ քաղաքական անկայուն իրավիճակի սրումէն ետք, Հայաստան եկան մօտ 5000 սուրիահայեր, որոնցմէ 3300-ը արդէն վերադարձած է: Մօտ 1700 անձ դեռ կը մնայ հայրենիքի մէջ. առայժմ հայրենիք մնալ ծրագրած է մօտ 60 ընտանիք (200 անձ), մօտ 300-ը Հոկտեմբերին պիտի վերադառնայ Սուրիա, իսկ մնացեալը անորոշութեան մէջ են, անոնց մէջ կան նաեւ եւրոպական երկիրներ երթալ ծրագրող անձինք:
Հայաստան ուղեւորուող իւրաքանչիւր հայ, Սուրիոյ սահմանէն սկսեալ մինչեւ Հայաստան հասնիլն ու տեղաւորուիլը, կը հանդիպի բազմաթիւ խնդիրներու: Այդ առումով ամենաբարդը հեռաւոր շրջաններու (Գամիշլի, Հասիչէ) մէջ ապրող հայութեան վիճակն է. նախ անոնք վիզա ստանալու համար պէտք է կապ հաստատեն Հալէպի հետ, սպասեն պատասխանի: Օդանաւի տոմսի անբնական գինէն բացի, վտանգաւոր ու ծախսալից է մինչեւ Հալէպ կամ Դամասկոս հասնիլը, երբեմն վտանգներու մէջէն անցնելով կը հասնին Հալէպի օդակայան, սակայն այդ օրուան թռիչքը տեղի չ՛ունենար, ոմանք կը փորձեն օդանաւով կամ հանրակառքով (Գամիշլիէն Դամասկոս օդանաւը շաբաթը երկու օր կը գործէ) մէկ օր առաջ հասնիլ Դամասկոս, այդ օրը գիշերել տեղւոյն օդակայանին մէջ եւ ապա օդանաւով մեկնիլ Հալէպ ու անկէ` Երեւան:
Օգոստոս 28-ին, Գամիշլիէն Հայաստան եկող ընտանիք մը, օդանաւ չըլլալու պատճառով ստիպուած եղած է հանրակառքով երթալու Դամասկոս. եօթ ժամ ուղեւորուելէն ետք, երբ Հոմս հասած են վարորդը մերժած է ճանապարհը շարունակել, պատճառաբանելով Դամասկոսի մէջ եղած պայթիւններու վտանգը: Ընտանիքը, որոնց մէջ կային երկու անչափահաս երեխայ, ստիպուած եղած են երեկոյեան իջեւանելու Հոմս, անմարդաբնակ ու աւերակ դարձած քաղաքին մէջ, անորոշութեան մէջ: Թէ ո՞ր կողմ երթալն է ճիշդ` Գամիշլի՞, շրջափակուած օդակայանի ճանապարհով Հալէ՞պ, թէ պայթումներու թիրախ դարձած Դամասկոս: Քիչ մը սպասելէն ետք, իմացած են, որ Դամասկոսի ճանապարհը բացուած է եւ անոնք մայրաքաղաք ուղղուած են սուրիական բանակի զինուորականի մը ընկերակցութեամբ եւ վերջապէս 9 ժամ տեւող ճանապարհը 14 ժամէն հասնելէն ետք, ժամանած են իրենց բարեկամներուն տունը եւ այնտեղ գիշերած` յուսալով, որ առաւօտեան անփորձանք կը հասնին Դամասկոսի օդակայան:
Հասնելով օդակայան, հոն ծագած է այլ խնդիր մը. մեկնողները ապաւինելով վերջերս ընդունուած այն օրէնքին, որ այն սուրիահայերը, որոնց իրենց անուն ազգանունը կը փաստէ, որ իրենք հայ են, հնարաւուրութիւն ունին իրենց վիզաները Երեւանի օդակայանէն ստանալու, Դամասկոսի օդակայան հասած են առանց վիզայի, սակայն “Սուրիական օդանաւի ընկերութիւն“ը անպայման վիզա պահանջած է: Սուրիոյ մէջ Հայաստանի դեսպանին միջնորդութեամբ եւ ՀՀ Սփիւռքի նախարարութեան աջակցութեամբ, ի վերջոյ ընտանիքը հասած է Երեւան:
Նիւթական բարենպաստ վիճակի մէջ գտնուող ընտանիքներ փորձած են Գամիշլիէն երթալ Թէլ Ապիատ եւ Թուրքիոյ ճանապարհով մէկ ու կէս օրէն հասած են Հայաստան, ապրելով ճանապարհի դժուարութիւններն ու վտանգները:
Այլ հարց է հալէպցիներու օդակայան հասնիլը. դարձեալ վտանգներու մէջէն անցնելով, երբեմն նոյնիսկ հաւանական թռիչքի մը յոյսով կը հասնին օդակայան: Օգոստոս 28-ին, Զուարթնոց օդակայանի մէջ վայրէջք կատարած օդանաւերէն երեքին (մէկը ուղեւորուած էր Լիբանանէն, երկուքը` Հալէպէն) ուղեւորները սուրիահայեր էին: Օդակայանին մէջ հանդիպեցայ հին ու վաղեմի բարեկամներու, արդէն երիտասարդ դարձած աշակերտներուս, պաշտօնակիցներուս, որոնք իրենց ապաստանը գտած էին հայրենիքի մէջ: Տարօրինակ զգացում էր: Ցաւալի էր, որ անոնք եկած էին պարտադրաբար` մէկ մասը հայրենիքը կամրջելով պիտի երթար Եւրոպա, միւս մասը` ռումբերու թիրախ դարձած իրենց տուներէն փախչելու, իսկ զգալի մաս մըն ալ մտածելով “տեսնենք ի՞նչ պիտի ըլլայ եւ ի՞նչ կրնանք ընել“:
***
Հարցը դիւրին է, եթէ Երեւան հասնելով ամէն խնդիր լուծուի: Նախ տուն չունեցողները պէտք է վարձու տուն գտնեն: Բայց չկան աժան ու յարմար գիներով բնակարաններ: Անվճար ժամանակաւոր կացարաններ կը տրամադրուին, բայց անոնք ալ քաղաքէն դուրս են, որ ձեռնտու չէ եկողներուն համար (փախստականի կարգավիճակ ստանալու համար դիմում կատարած է 45 ընտանիք, որոնցմէ 21-ը միայն դիմած է կացարան ստանալու եւ կացարան ստացած է Երեւանի 3-րդ Մասիվ թաղամասի եւ Մասիսի շրջանի Դարբնիկ գիւղին մէջ): Մնացեալը նախընտրած է բնակարան վարձել: Կան հատուկենտ մարդիկ, որոնք իրենց տուները անվճար կը տրամադրեն նիւթապէս անկարող ընտանիքներու, մինչեւ որ անոնք լուծում մը գտնեն:
Շատերը յուզուեցան ինքնասիրութիւն ունեցող սուրիահայ կնոջ մը կեցուածքէն. Ամերիկա ապրող, արմատներով սուրիահայ կին մը հայաստանցի ընկերուհիին ըսած է իմ տունս անվճար կը տրամադրեմ սուրիահայերուն, այդ առաջարկին հիման վրայ` երկու երեխայ ունեցող սուրիահայ կնոջ մը առաջարկուած էր երթալ եւ ապրիլ այդ տան մէջ, վերջինս մերժած էր ընդունիլ այդ առաջարկը, ըսելով` “ես չեմ կրնար ընդունիլ այդ առաջարկը, ես կարողութիւնը ունիմ վարձք վճարելու, կրնամ տուն վարձել, թող չունեւոր մը օգտուի այդ տունէն“, այժմ այդ տան մէջ կ՛ապրին սուրիահայ չորս ուսանողներ:
Բնակարանի ապահովումը դեռ հարցերու սկիզբն է: Ինչպէ՞ս ապրիլ, ի՞նչ աշխատիլ, ո՞ր դպրոցը յաճախել, առանց փաստաթուղթերու ինչպէ՞ս համալսարանական ուսումը շարունակել, հիւանդ եւ այլեւայլ իրավիճակներու մէջ գտնուող մարդիկ ինչպէ՞ս բուժուին:
Մի քանի ժամ Սփիւռքի նախարարութիւն մնալով ականատես եղայ, որ նման բազմաթիւ հարցեր գործնականօրէն կը լուծէ նախարարութիւնը, երեք ժամուան ընթացքին: Այնտեղ իրենց խնդիրները ներկայացնելու եկան երկու տասնեակէ աւելի սուրիահայեր, որոնք ստացան զիրենք գոհացնող պատասխաններ ու լուծումներ, իւրաքանչիւր դիմողի հետ ցաւ եւ ապա գոհունակութիւն ապրելով, ակամայ մեղադրեցի յաճախ այս նախարարութեան հանդէպ հնչող անիմաստ խօսքերը, “ի՞նչ կ՛ընէ Սփիւռքի նախարարութիւնը“… երեք ժամուան այցի ընթացքին հասկցայ, որ շատ բան կ՛ընէ, հաւանաբար շատ աւելին կրնայ ընել (եթէ անոր տրուին հնարաւորութիւններ եւ իրաւասութիւններ), սակայն այսպիսի պայմաններու մէջ նոյնիսկ շատ բան կ՛ընէ. չնչին աշխատավարձով աշխատող պաշտօնեաները կ՛աշխատին նոյնիսկ աշխատանքային ժամերէն ետք, Արմավիայի արտակարգ թռիչքներու ժամանակ նախարարութեան պաշտօնեաները նոյնիսկ կէս գիշերին ուղեւորները կը դիմաւորէին, անոնց փոխանցելով անհրաժեշտ հեռաձայններու թիւերը եւ կու տային պէտք եղած ցուցմունքները, իրենց հարցերը լուծելու համար: Այդ ցուցմունքներուն հիման վրայ անոնք եկած էին նախարարութիւն, ուր պաշտօնեաները առողջապահութեան նախարարութիւն միջնորդելով կը լուծէին դիմողներու բուժումները անվճար լուծելու հարցը, կը միջնորդէին դպրոցներ ու համալսարաններ ընդունուելու հարցին, ապահովելով անվճար կամ զեղջով ուսում ստանալու հնարաւորութիւն, ինչպէս նաեւ հաւաքագրած էին 500 աշխատատեղի ցուցակ, դիմողներուն համապատասխան գործ ապահովելու համար: Կը կազմակերպէին բազմաթիւ սուրիահայ երեխաներու հանգիստը ամառնային ճամբարներու մէջ: Հանդիպումներու ընթացքին եղած դժգոհութիւններն ու առաջարկները լսելով մշակած էին նոր օրէնքներու ծրագրեր, դիմած կառավարութեան եւ մեծ մասը արդէն արժանացած հաւանութեան (վերջին շրջանին ՀՀ քաղաքացիութեան դիմում կատարած սուրիահայերն ու լիբանանահայերը իրենց անձնագրերը կրնան ստանալ այն երկրէն ուրկէ դիմած են, փաստացիօրէն հայ սուրիահայերը կրնան Հայաստանի մուտքի վիզա ստանալ Հայաստանէն, շուտով օրէնք պիտի ընդունուի արտակարգ իրավիճակներու մէջ գտնուող հայերու վիզաները անվճար երկարելու մասին օրէնքը):
Այժմ արդէն բացուելու շեմին է սուրիական կրթական ծրագրով գործող դպրոցը, որպէսզի Հայաստան ժամանակաւոր մնացող սուրիահայ աշակերտները այնտեղ կրթութիւն ստանան եւ Սուրիա վերադարձին դժուարութիւններ չունենան: Կը կազմակերպուին նաեւ արեւելահայերէնի դասընթացքներ, որպէսզի նոյնիսկ ժամանակաւոր հայրենիք մնացող անձեր տեղացիներուն հետ շփուելու թնթացքին դժուարութիւններ չունենան: Այո նախարարութիւնը մեծ աշխատանք կը տանի իրեն դիմող սուրիահայերու խնդիրները լուծելու, բայց կան հարցեր, որոնք շատ աւելի բարդ են քան նախարարութեան ու մեր ողջ երկրի հնարաւորութիւնները զանոնք լուծելու համար, ինչքան ալ Հայաստանի մէջ յառաջացած խնդիրները լուծուին, միեւնոյնն է եկողներու հայեացքները ուղղուած են իրենց ծննդավայրերը, ուր հասակ առած են իբրեւ լիիրաւ քաղաքացիներ, այնտեղ կերտուած է անոնց կեանքի պատմութիւնը, այնտեղ է անոնց անցեալն ու մռայլ ներկան, անոնց հայեացնքերը ուղղուած են դէպի Սուրիա, դէպի անորոշ ապագայ:
Այս օրերուն, երբ նոյնիսկ ամառնային օրերը անցած են, Երեւանի փողոցներէն քալելու ընթացքին արեւմտահայերէն լսելը շատ սովորական երեւոյթ է: Որքա՞ն պիտի տեւէ այս իրավիճակը դեռ անորոշ է: Հաւանաբար ժամանակի ընթացքին բոլոր խնդիրները իրենց լուծումները գտնեն, բայց թէ ինչպէ՞ս դեռ կը մնայ անորոշ…
