0
0
Ծ.Խ.- Վերջերս, «Հայրենիք» այցելեց Հայաստանի Համրապետութեան Ցեղասպանութեան թանգարան-համալիրի տնօրէն պրն. Հայկ Տէմոյեան£ Այցելութիւնը այնքան մը կարճ էր, որ ան նախընտրեց հարցազրոյցը կատարել, յետագային£ Ստորեւ, հարցազրոյց մը, կատարուած Երեւանի մեր թղթակիցներէն՝ Նարինէ Տումանեանի կողմէ.-
***
Սփիւռքի տարբեր գաղութներ իր այցելութիւններու ընթացքին, Հայաստանի Հանրապետութեան Ցեղասպանութեան թանգարան-համալիրի տնօրէն պրն. Հայկ Տէմոյեան եկած է այն համոզման, որ հայերն ամէնուրէք կը կատարեն միեւնոյն աշխատանքը՝ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման գծով, սակայն մեր խօսակիցը ցաւով կը յայտնէ,- «Մենք շատ անգամ չենք վստահում իրար»: Ըստ պրն. Տէմոյեանի, որոշ կառոյցներ խանդով եւ նախանձով կը մօտենան միւսի հասած յաջողութիւններուն,- «Այն ինչ, միշտ մի նշանաբանով եմ մեկնում Սփիւռքի հետ հանդիպման, այն է, որ մենք անում ենք միեւնոյն գործը, եւ հետեւաբար մենք իւրաքանչիւրս պէտք է բաց լինենք մէկս միւսի հանդէպ. բաց՝ նիւթերի շրջանառման հետ, բաց՝ ջանքերի համադրման համար», հաշուի առնելով, որ «մեր գլխաւոր նպատակը յաղթանակն է եւ կարեւոր չէ ով մեծ մասնակցութիւն բերեց այդ յաղթանակին: Բոլորիս նպատակը՝ յաղթանակը, դա բոլորիս է վերաբերւում, այլ ոչ թէ մի խմբի կամ մէկ անհատի»:
Հ. Իբրեւ Ցեղասպանութեան թանգարանի տնօրէն, ինչպիսի՞ն է Ձեր դիրքորոշումը հայ-թրքական յարաբերութեան հետ կապուած:
Պ. Ներկայ փուլում ընթացող գործընթացը կարելի է գնահատել ե°ւ դրական ե°ւ ի հարկէ որոշակի վերապահումներով: Դրականը այն է, որ ցանկացած հարեւան երկիր պէտք է ունենայ բարի դրացիական յարաբերութիւններ իր անմիջական հարեւանների հետ: Այդպէս է ըստ միջազգային իրաւունքի եւ օրէնքների: Սակայն առաջինի մասին եթէ դրական ենք խօսում, անմիջապէս պէտք է յղում տանք վերապահումներին, որովհետեւ գործ ունենք մի այնպիսի պետութեան հետ, որը կոչւում է Թուրքիա. պետութիւն, որը չի դադարում օգտագործել իր տարածաշրջանային հզօր երկրի կարգավիճակը՝ աւելի թոյլ եւ փոքր երկիրների դէմ ճնշում գործադրելու համար: Պէտք են, որովհետեւ շարունակում է իր կայսերական անցեալից եկող շանթաժի եւ ահաբեկման քաղաքականութիւնը, պետութիւն, որը դեռ լիովին չի ձեռբազատուել անցեալի, այսպէս ասած, բարդոյթներից եւ անցեալի կայսերական բարդոյթներից: Սա աւելի է բարդացնում առաջինի բարեյաջող գործընթացը, այսինքն երկու պետութիւնների միջեւ բարի դրացիական յարաբերութիւններ հաստատելը:
Քաղաքական կամքը, որ դրսեւորուեց Հայաստանի Հանրապետութեան ղեկավարութեան կողմից, ի հարկէ, կարելի է դրական գնահատել, սակայն պէտք է միաժամանակ զգոյշ լինել, որովհետեւ թրքական կողմը դեռ չի դադարել Հայաստանի դէմ նախապայմաններ ներկայացնել, թրքական կողմը դեռ չի դադարել Հայաստանի հետ յարաբերութիւնները կարգաւորելու գործընթացներում տարբեր խուսանաւումների եւ տարբեր մանիփուլացիաների (ճարտարութիւն) քաղաքականութիւն իրականացնել:
Հ. Ցեղասպանութեան ճանաչման ուղղութեամբ ի՞նչ գործունէութիւն կը ծաւալէ Ցեղասպանութեան թանգարանը:
Պ. Ցեղասպանութեան թանգարանը ունի տարբեր առաքելութիւններ: Առաջին առաքելութիւնը դա Ցեղասպանութեան համապարփակ ուսումնասիրութիւնն է: Սա ենթադրում է սկզբնաղբիւրների՝ մինչ օրս անյայտ, գիտական ուսումնասիրութեան մէջ չդրուած սկզբնաղբիւրների յայտնաբերումն ու դրանց ուսումնասիրումը: Սա ենթադրում է թանգարանային արժէքների յայտնաբերում, ուսումնասիրում, մշակում եւ ցուցադրում: Մեր առաքելութեան հիմնական, առանցքային նպատակը նիւթերի յայտնաբերումն է եւ դրանց հրատարակումը կամ ցուցադրութեան մէջ զետեղումը՝ համապատասխան ձեւով դրանց մասսայականացումը: Մեր առաքելութիւնը ենթադրում է այս կտրուածքով պայքար ճանաչման համար, որը ունի իր ուրոյն եւ կարեւոր դերը՝ քոնէ այս պահին, որովհետեւ Ցեղասպանութեան թանգարանը նմանատիպ եզակի հաստատութիւնն է, սակայն մեր գործունէութիւնը ունի իր որոշակի քոնսէփցիան (հայեցակարգ): Հէնց այնպէս չի իրականացւում. տարեց տարի մշակւում է, թէ ինչ ուղղութեամբ պէտք է զարգանայ, եւ թէ մենք ինչ նիւթեր պէտք է շրջանառութեան մէջ դնենք:
Քոնէ այս պահին կարող եմ ուրախութեամբ յայտնել, որ շատ դրական արձագանգներ ունենք մեր կատարած աշխատանքներից, եւ մեր կատարած աշխատանքը գնահատւում է: Նաեւ այս փուլում կարեւորում ենք ա°յն, որ մեր ամբողջ նիւթերը՝ բացի ֆիզիքապէս թանգարան այցելուներից, ունեն նաեւ ելեկտրոնային ցանցի այցելուներ, որոնք կրկնակի աւելի շատ են սովորական այցելուներից, եւ այսպէս մենք եռապատկում ենք նիւթերի հետ առնչուողների թիւը:
Հ. Ցեղասպանութեան թանգարանը կ°ունենա՞յ արդեօք թուրք այցելուներ. եթէ այո, ապա ինչպէ՞ս կ°արձագանգեն անոնք:
Պ. Անցեալ տարուանից սկսած մենք ունենք բաւականին զարգացում այդ ուղղութեամբ: Շաբաթուայ մէջ թանգարանը ունենում է երու-երեք օր, երբ թուրք այցելուներ է ունենում: Սա նոր զարգացում է՝ նոր հետաքրքրութիւն: Ի հարկէ գալիս են տարբեր նպատակներով. մի մասը գալիս են հետազօտելու, ֆիքսելու որոշ փոփոխութիւններ, միւսին հետաքրքիր է թէ արդեօք ինչ է այն միւս պատմութիւնը, ա°յն, որ չի դասաւանդուել, ա°յն, որ արգելւում է խօսել Թուրքիայում. այսինքն, երբ մարդ ուզում է լրացուցիչ տեղեկութիւններ քաղել: Ինչպիսի արձագանգ են ունենում, դա արդէն հոգեբանական հետազօտման առիթ կարող է դառնալ, սկսեալ խուսափումից, այսինքն երբ մարդ փորձում է խուսափել այդ իրականութիւնից,- «մենք չենք, դա թուրքերը չեն կարող լինել», կամ «դա քրտերն էին» եւ այլն: Մենք ունենք գրառումների մատեան, որտեղ՝ շատերը նոյնիսկ թրքերէնով՝ զղջման, ներողութեան արտայայտութիւննեՐն են գրում: Մի մասը դա անում է մեծ զգուշութեամբ. եղել են դէպքեր, երբ նոյնիսկ շատերի զղջման խօսքերը ջնջուել են՝ ինչ-ինչ վախերից ելնելով: Այնուամէնայնիւ մենք աշխատում ենք դա դիտել որպէս նոր զարգացում եւ համապատասխանաբար մենք նաեւ պէտք է պատրաստուենք աւելի մեծաքանակ թուրք այցելուների հանդիպելու եւ նրանց հետ աշխատելու այդ մարտահրաւէրի հետ:
Հ. Ինչպէ՞ս կը գնահատէք Սփիւռքի մինչ այժմ տարած աշխատանքը Ցեղասպանութեան ճանաչման գծով:
Պ. Ի հարկէ մեծ ծաւալի աշխատանք է կատարուել՝ բացառիկ աշխատանք յատկապէս վերջին 10-15 տարիներին: Դրա արդիւնքն է նաեւ տարբեր երկրներում, միջազգային կազմակերպութիւններում ճանաչման գործընթացը, ինչը ի ցոյց է դնում այսօրուայ Թուրքիայում խուճապային տրամադրութիւն: Եթէ չլիներ այդ ծաւալի աշխատանք, այսօր Թուրքիան չէր ունենայ քրիթիքական ամիս, որ կոչւում է Ապրիլ: Մարտ ամսից սկսուած, ամբողջ Թուրքիան փաստօրէն նորից իր սլաքները ուղղում է դէպի հայկական սեքթոռը եւ տարբեր ցնցումների է ենթարկւում ամէն մի հեռուստահաղորդումից, ամէն մի յօդուածից: Սա արդիւնքն է այն միջազգային ճանաչման աշխատանքին, որը մեծածաւալ է եւ արձանագրել է որոշ յաջողութիւններ:
Մեր քայլերից մէկը պէտք է լինի որոշակի մտապատկերային նորութիւններ մտցնել այս աշխատանքին մէջ, միաժամանակ չմոռանալով այն ներկայացնել հիւմանիտար համատեքստի մէջ. այսինքն՝ պայքարել Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման համար, ոչ միայն Թուրքիոյ դատապարտելու եւ հատուցման խնդիրներ ներկայացնելու, այլ՝ մեր պայքարը դիտելով համամարդկային մի պայքարի համատեքստի մէջ, որը կոչւում է կանխարգելում նոր ցեղասպանութիւնների, մարդկութեան դէմ նոր ոճիրների: Եթէ մեր պայքարը դիտարկենք այս համատեքստում, ամբողջ աշխարհին հասկանալի է դառնում, որ մեր արշաւը, մեր գործողութիւնները ո°չ միայն նեղ հայկական խնդիրներ են, այլ նաեւ՝ համամարդկային:
Հարցազրոյցը վարեց՝
Նարինէ Տումանեան
Երեւան
