Ի՞նչ Կը Պատահի Սուրիոյ Մէջ. Ահմետ Շարհի Վերելքը Եւ Պատերազմով Քայքայուած Երկրին Ապագան Դէպի Ո՞ւր

ՎԵՐԱ ԵԱԳՈՒՊԵԱՆ

Աւելի քան տասնամեակ մը պատերազմէ, բռնապետական իշխանութենէ եւ միջազգային միջամտութենէ ետք, Սուրիան նոր փուլ կը մտնէ: Պաշշար Ասատի երկարամեայ վարչակարգը տապալած է, եւ Ահմետ Շարհ` Հայըթ Թահրիր Շամ (HTS) կազմակերպութեան նախկին առաջնորդը, յայտնուած է որպէս նոր նախագահ: Սակայն, կայունութիւն բերելու փոխարէն, այս անցումը աւելի մեծ անորոշութիւն ստեղծած է Լաթաքիոյ եւ Թարթուսի նման ալեւի շրջաններուն մէջ` բախումներու, շրջանային լարուածութիւններու եւ խիստ պառակտուած երկրի մը միացման մարտահրաւէրներու պատճառով:

Ասատի վարչակարգին անկումը

2024-ի դեկտեմբեր 8-ին հաստատուեցաւ, որ Ասատի կառավարութիւնը արդէն փլած է: Թէեւ անոր տապալման ճշգրիտ իրադարձութիւնները յստակ չեն, բայց եւ այնպէս, ներքին իշխանութեան պայքարներու, բանակի դասալքութիւններու, տնտեսական կործանման եւ ժողովրդային ընդվզումներու համադրումը ի վերջոյ աւարտեց անոր իշխանութիւնը:

Ահմետ Շարհ, որ նախապէս արմատական իսլամական խմբաւորումի առաջնորդներէն էր, ընտրուած է նախագահ` հակաասատ ուժերու դաշինքի աջակցութեամբ: Սակայն անցումը բացարձակապէս հարթ չեղաւ: Ասատին հաւատարիմ ուժերը, յատկապէս` ալեւի շրջաններուն մէջ, յարձակումներ իրականացուցած են: Վերջին օրերուն այս շրջաններուն մէջ բռնկած ծանր բախումները հազարաւոր զոհերու պատճառ դարձած են` ցոյց տալով, որ երկրին մէջ խորացած պառակտումները կը շարունակուին: Ասատի հին ապահովական համակարգի մնացորդները տակաւին կը գործեն, եւ երկիրը քաղաքացիական պատերազմի վտանգի առջեւ կը գտնուի:

Շարհի կառավարութեան մարտահրաւէրները

Դամասկոսի նոր ղեկավարութիւնը բազմաթիւ մարտահրաւէրներու դէմ յանդիման կը գտնուի.

– Երկրի միաւորում – Քաղաքացիական պատերազմը Սուրիան խորապէս պառակտած է: Շարհ պէտք է խուսանաւէ իսլամական խմբաւորումներու, աշխարհիկ ուժերու, քիւրտերու եւ Ասատի հին վարչակարգի մնացորդներու միջեւ:

– Կրօնական լարուածութիւններու յաղթահարում – Ալեւիները, որոնք Ասատի հիմնական աջակցութեան աղբիւրն էին, այժմ խոցելի դրութեան մէջ են: Շատեր վրէժխնդրութենէ կը վախնան եւ զէնք վերցուցած են նոր կառավարութեան դէմ:

– Տնտեսական վերականգնում – Պատերազմի, պատժամիջոցներու եւ կաշառակերութեան պատճառներով Սուրիոյ տնտեսութիւնը փլուզման եզրին է: Նոր իշխանութիւնը կարիքը ունի միջազգային աջակցութեան` մարդասիրական աղէտէ խուսափելու համար:

– Օտար միջամտութիւն – Իսրայէլը արդէն օդային հարուածներ հասցուցած է Դամասկոսի մօտ` պահանջելով Սուրիոյ հարաւի ապառազմականացում: Միեւնոյն ժամանակ Իրանը եւ Ռուսիան, որոնք Ասատի հիմնական դաշնակիցներն էին, վերագնահատելու են իրենց դերակատարութիւնը:

Ալեւի շրջաններուն վիճակը

Ասատի անկումը ալեւի շրջաններուն մէջ բռնութեան եւ անորոշութեան ալիք բարձրացուցած է: Բազմաթիւ ալեւիներ լքուած կը զգան եւ վարչակարգի հիմնական յենասիւներէն դառնալէ ետք, այժմ մնացած են առանց յստակ առաջնորդութեան: Տեղեկութիւններ կան, որ տեղական զինեալ խմբաւորումներ, նախկին բարձրաստիճան զինուորականներ եւ քաղաքացիական խումբեր զէնք վերցուցած են նոր կառավարութեան դէմ:

Տնտեսական վիճակն ա՛լ աւելի կը ծանրանայ: Լաթաքիան ու Թարթուսը, որոնք կախեալ էին Ասատի վարչակարգի պետական ֆինանսաւորումներէն եւ առեւտուրէն, այժմ կը տառապին սնունդի, դեղորայքի եւ վառելանիւթի պակասէն: Այս իրավիճակը աւելի կը խորացնէ Դամասկոսի նոր իշխանութեան դէմ աճող զայրոյթը:

Սուրիոյ ապագան. հնարաւոր բեմագրութիւններ
Ըստ ներկայ զարգացումներուն, Սուրիան կրնայ հետագայ ամիսներուն հետեւեալ ճամբաներէն մէկը որդեգրել.

– Համայնքային պառակտում – Ալեւի շրջաններուն մէջ բռնութիւններու շարունակութեան պարագային, երկիրը կրնայ մասնատուիլ կրօնական եւ ցեղային զանազան խումբերու միջեւ:

Ալեւի պետութիւն – Լաթաքիան եւ Թարթուսը կրնան վերածուիլ ալեւի ամրոցի, ուր Ասատի վարչակարգի մնացորդները կ՛աշխատին` կիսանկախ կառոյց ստեղծելու:
Քրտական ինքնավարութիւն – Քիւրտերու վերահսկած հիւսիսարեւելեան շրջանը կրնայ ամրապնդել իր ինքնավարութիւնը` Միացեալ Նահանգներու եւ Արեւմուտքի աջակցութեամբ:
Տիւրզի ինքնավարութիւն – Սուէյտայի տիւրզի համայնքը կրնայ պահանջել ինքնակառավարութիւն` Իսրայէլի կամ այլ տարածաշրջանային ուժերու հետ համագործակցելով:
Սիւննի արաբական գերիշխանութիւն – Ռաքքայի, Իտլիպի եւ Տէր Զօրի նման քաղաքները կրնան անցնիլ սիւննի ընդդիմադիր խմբաւորումներու եւ իսլամական ուժերու վերահսկողութեան տակ:
– Դաշնակցային Սուրիա – Շարհի կառավարութիւնը կրնայ ստիպուած ըլլալ ընդունելու դաշնակցային կառավարման համակարգ` առանձին շրջաններու բարձր ինքնավարութեամբ:

– Երկարատեւ ապստամբութիւն – Եթէ Ասատի հաւատարիմ ուժերը վերախմբաւորուին եւ օտար աջակցութիւն ստանան, երկիրը կրնայ կրկին ընկղմիլ երկարատեւ ապստամբութեան մէջ:

– Միջազգային միջամտութիւն – Եթէ իրավիճակը աւելի վատթարանայ, արտաքին ուժեր` Իրանը, Ռուսիան, Միացեալ Նահանգները կամ Թուրքիան, կրնան մեծցնել իրենց ներգրաւուածութիւնը:

– Կայունացում` Շարհի իշխանութեան տակ – Եթէ նոր կառավարութիւնը յաջողի ամրապնդել իշխանութիւնը, միաւորել զինուած խումբերը եւ տնտեսական օգնութիւն ապահովել, երկիրը կրնայ կայունացման ուղին բռնել:

Թուրքիա
1.- Թուրքիոյ Ռազմական Դերակատարութիւնը

Թուրքիան կը շարունակէ վերահսկել Սուրիոյ հիւսիսը` քրտական ուժերու ազդեցութիւնը սահմանափակելու եւ անվտանգութեան գօտի ստեղծելու նպատակով: Անգարան իր զօրքերը տեղակայած է Իտլիպի մէջ եւ աջակցած է ընդդիմադիր ուժերուն, ներառեալ` Սուրիական ազատ բանակին» (SNA):

2.- Թուրքիոյ Վերաբերմունքը` Ահմետ Շարհի Իշխանութեան Նկատմամբ

Շարհի իշխանութեան գալը Թուրքիոյ համար ունի հակասական հետեւանքներ, մէկ կողմէ ան Ասատի տապալման խորհրդանիշն է, ինչ որ կը համընկնէր Թուրքիոյ նախկին նպատակներուն: Միւս կողմէ` անոր կապերը Հայըթ Թահրիր Շամի հետ կը դժուարացնեն Անգարայի մօտեցումը միջազգային մակարդակի վրայ:

3.- Թուրքիոյ Քաղաքական եւ Տնտեսական Շահերը

Քրտական ինքնավարութեան կասեցումը կը մնայ Թուրքիոյ հիմնական նպատակներէն մէկը: Անգարան կը ձգտի վերաբնակեցնել Թուրքիոյ մէջ ապաստանած սուրիացի փախստականները: Թուրքիան շահագրգռուած է Սուրիոյ հիւսիսին մէջ տնտեսական կապերու եւ ներդրումներու ընդլայնումով:

4.- Հնարաւոր լուծումներ

Ռազմական միջամտութեան ուժեղացում – Թուրքիան կրնայ նոր ռազմական գործողութիւն սկսիլ, եթէ քրտական ուժերը ամրանան:
Շարեհի հետ գործակցութիւն կամ լարուածութիւն – Թուրքիան կրնայ կա՛մ համագործակցիլ, կա՛մ լարուածութիւն ունենալ նոր իշխանութեան հետ` կախուած անոր քաղաքական կողմնորոշումէն:
Ռուսիա-Թուրքիա գործակցութիւն – Թուրքիան կրնայ համաձայնութիւն կնքել Մոսկուայի հետ` իր ազդեցութիւնը պահելու եւ քրտական ուժերը զսպելու նպատակով:
Թուրքիոյ ընդհանուր դիրքորոշումը քիւրտերու նկատմամբ
Թուրքիան խիստ դէմ է Շարհի եւ Ժողովրդավարական միութիւն կուսակցութեան հնարաւոր համաձայնութեան, քանի որ ան կրնայ վտանգի ենթարկել Թուրքիոյ ներքին անվտանգութիւնը եւ քրտական անկախութեան ձգտումները: Ժողովրդավարական միութիւն կուսակցութեան եւ Ժողովուրդի պաշտպանութեան ջոկատները կը նկատուին Թուրքիոյ համար սպառնալիք` կապուած Քրտական աշխատաւորական կուսակցութեան հետ կապերու պատճառով:

Շարհը` իբրեւ նախկին Հայըթ Թահրիր Շամի առաջնորդ, Թուրքիոյ համար համեմատաբար աւելի ընդունելի կերպով կ՛աշխատի, քանի որ անոր նպատակները կը հակասեն քիւրտերուն: Բայց եթէ Շարհը որոշէ համագործակցիլ քիւրտերուն հետ, ինչպէս տեսանք անցնող օրերուն կնքուած համաձայնագիրով, ապա անիկա Թուրքիոյ համար կը նկատուի սպառնալիք: Անգարան կը փորձէր ռազմական եւ դիւանագիտական ճնշում գործադրել` խուսափելու համար քրտական ինքնավարութեան ամրապնդումէն:

Այս իմաստով, Թուրքիան պիտի փորձէ դաշնակիցներ գտնել` ՄԱԿ-ի կամ Արաբական լիկայի մէջ, որպէսզի խանգարէ Շարհի եւ Ժողովրդավարական միութիւն կուսակցութեան համագործակցութիւնը:

Եզրակացութիւն
Սուրիան կրկին անկիւնադարձի առջեւ է: Ասատի վարչակարգի անկումը նոր ժամանակաշրջան մը կը մտնէ, սակայն երկիրը տակաւին խոր անորոշութեան մէջ կը գտնուի: Ալեւի շրջաններու բռնութիւնները ցոյց կու տան, որ իշխանութեան համար պայքարը տակաւին աւարտած չէ: Յառաջիկայ ամիսներուն երկիրը կրնայ կա՛մ վերագտնել կայունութիւնը, կա՛մ աւելի խոր ընկղմիլ քաոսի մէջ` կախեալ անկէ, թէ նոր կառավարութիւնը ինչպէ՛ս կը յաղթահարէ կրօնական, ռազմական եւ աշխարհաքաղաքական դժուարութիւնները:

Թուրքիան կը մնայ առանցքային դերակատար Սուրիոյ մէջ` ուղղուած ապահովական, քաղաքական եւ տնտեսական շահերուն: Շարհի կառավարութեան կայունութեան կամ անկման հարցը մեծապէս կախեալ պիտի ըլլայ միջազգային դերակատարներէ, ներառեալ` Ռուսիայէն, Իրանէն եւ Արեւմուտքէն: