ԲԱՐԻ ՅԻՇԵԼՈՎ ԳՐՈՂ-ՄՏԱՒՈՐԱԿԱՆ՝ ՍՏԵՓԱՆ ԱԼԱՃԱՃԵԱՆԸ (1924  -2010)

Այս տողերուն հեղինակը, հայ գրականութեան նորագոյն շրջանի վարպետներէն, եւ յատկապէս «Եղեգները Չխոնարհուեցին ու Անառագաստ Նաւակներ» նշանաւոր վէպի հեղինակ՝ Ստեփան Ալաճաճեանին կը պատկանին, որ Յունուար 3-ին իր ծննդեան հարիւրամեակն էր:

Իբրեւ արագ վերաքաղ, յիշեցնեմ.- Ստեփան Ալաճաճեան ծնած էր Հալէպ 3 Յունուար 1924-ին Զէյթունցի ծնողքէ, եւ որ 1946-ին հազիւ 22 տարեկան պատանի, իր ընտանիքին հետ կը ներգաղթէր հայրենիք: Ապա տարիներ ետք, 1992-ին առողջական պատճառներով,(ձայնային լարերու քաղքեղ) դուրս կու գար Խորհրդային Հայաստանէն եւ 2001-էն սկսեալ, բնակութիւն կը հաստատէր Լոս Անճելըսի մէջ։

Ալաճաճեան ստեղծագործել սկսած էր աշակերտական տարիներուն։ Իր առաջին բանաստեղծութիւնը՝ «Ծովուն Երգը» տպագրուած է 1939-ին (Պէյրութ): 1942-ին կը հրատարակուի անոր բանաստեղծութիւններու առաջին ու վերջին՝ «Վշտի

Ծաղիկներ» ժողովածուն։ 1951-ին կ’աւարտէ Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական բաժինի՝ հոգեբանութեան եւ տրամաբանութեան բաժինը։ 1957-1963-ին աշխատած է «Սովետական գրականութիւն» ամսագիրի մէջ, իբրեւ արձակի բաժինի վարիչ։1979-ին «Հայֆիլմ»ի առաջարկով կ’անցնի բեմագրութեան: Կը նկարահանուին «Կտոր Մը Երկինք» եւ «Ճերմակ Անուրջներ» տեսաժապաւէնները՝

մասնակցութեամբ տաղանդաւոր ֆիլմի բեմադրիչ Հենրիկ Մալեանի։ Երկու ֆիլմերն ալ կ՛արժանանան միջազգային զանազան մրցանակներու։

Արձակագիր Ստեփան Ալաճաճեան նաեւ տարած է թարգմանական հսկայ աշխատանք: Ճիշդ այս իսկ պատճառով, իր անուան կողքին նշուած է թարգմանիչ մակդիրն ալ: 2008-ի Սեպտեմբեր 19-ին՝ ՀՀ մշակոյթի նախարարութեան կողմէն կը պարգեւատրուի Ոսկէ մետալով։ Կը մահանայ 23 Դեկտեմբեր 2010-ին:

Արդ, ո՞վ չի ճանչցաւ «Եղեգները Չխոնարհուեցին ու Անառագաստ Նաւակներ»ու հեղինակը, որ «19-րդ դարավերջին թափ առած եւ 20-րդ դարասկիզբին պատմական դարձակէտ նուաճած հայ ազատագրական շարժումին պատգամը  իր գրիչին տակ սերունդներուն մատուցած էր «Չխոնարհող Եղէգներ»ու սրտառուչ պատկերով»:

Այս վէպով, Ստեփան Ալաճաճեան հայկական մարտունակութիւնը մարմնաւորեց մարդկային «եղէգներով», որոնք նոյնիսկ ահաւոր ճնշումներու եւ հարուածներու տակ, բնաւ «չխոնարհուեցին»:

Ըսէ՛ք…ո՞վ չէր ճանչնար այս հայ գրողը: Ան զաւակն էր այն սերունդին, որ տարագրութեան տարիներուն իր հետ ոչ գանձ, ոչ ժառանգութիւն տարած էր, այլ միայն՝ յուշեր, ազգային սովորութիւններ, երգեր եւ արմատներուն հաւատարիմ մնալու հայու ուխտ:

Անկասկած տաղանդաւոր գրող մըն է Ալաճաճեան, եւ վարակիչ համեստութեան տէր մտաւորական, որ ամբողջ իր կեանքի ընթացքին դարձաւ փայլուն աստղ մը, մեծերու «երկնքին» վրայ:

Իր հեղինակած գլխաւոր վէպի կողքին նաեւ պէտք է յիշել.- «Լուսաւորեալ Խորաններ»ը, «Վաթասունականք»ը, «Յորձանուտը», «Անապատումը» եւ շատ ու շատ ստեղծագործութիւններ, որոնք կը յայտնաբերեն հեղինակին իւրայատուկ հաղորդականութեան տէր ըլլալը, Սփիւռքի եւ հայրենիքի մէջ հանրային ճանաչողութեան տէր իբրեւ հայ անհատ ճանաչումի կողքին:

Ծագումով արեւմտահայ, իսկ գրութիւններով՝ արեւելահայ այս հեղինակը իր կեանքի գրեթէ վերջին երկու տասնամեակներուն, թէեւ հայրենիքէն հեռու ապրեցաւ, սակայն հայրենի իրականութենէն ինքզինք բնաւ չխզեց:

Ահա՛, ո՞վ էր ինք…Ստեփան Ալաճաճեան այս գրողը, որ իր գրիչով եւ մտքի հոսքով մեծութիւն մը եղաւ: Երբ զինք կը կարդաս կամ կ՛ունկնդրես, անպայմանօրէն կը զգաս, թէ հոգիէդ բան մը կը փոխուի: Անոր համար այս օրերուն կը սիրեմ իր արժէքը տեսնել, ու կը փնտռեմ զայն իբրեւ օրինակ:

Անոնք, որոնք զինք մօտէն չեն ճանչցած, կրկնութեան գնով ըսեմ, որ մեծ մտաւորական մըն էր, որ միշտ իր միտքի պայծառութեամբ ապրեցուցած էր ինքզինք եւ իրեն հետ նաեւ՝ իր ազգը:

Իր մտերիմները կրնան հաստատել, թէ ինք ուր որ ալ յայտնուէր, միշտ կը դառնար կեդրոնական եւ համեստ անձ մը, իր խոր գիտակցութեամբ, եւ իր առիքնող ժպիտով եւ յատկապէս՝ իր բոլոր  նիւթերուն «առաջնորդի» տիպարով: Մարդկային հոգիներուն տիրելու իր անուրանալի տաղանդով օժտուած Ալաճաճեան գրողը միշտ հանդարտ անկեղծութիւն մը գծելով իր դէմքին՝ հաստատապէս դարձած էր  համեստագոյն զինուորը՝ Մեսրոպ Մաշտոցի դարաւոր բանակին:

Հեզաբարոյ, ճշդապահ եւ համակ հաւատք ու նուիրում ունեցող ազնուական ներկայութեան տէր, ան միշտ գրեց եւ խօսեցաւ իր հոգին լեցնելու համար՝ իր բառերուն մէջ պահելով յատուկ հաւատք, ջերմութիւն եւ շունչ:

Իր մտքերն ու զգացումները բացայայտ են ու առանց ցուցամոլութեան: Մէկ խօսքով, անզուգական մտաւորական մը, հայ լեզուի ու մտքի հանրածանօթ մշակ մը, որ մեր գրականութեան ձգեց իր գրական բեղուն վաստակը:

Իւրաքանչիւր ընթերցող անպայման կրնայ «տեսնել» այս հայուն խորապէս դրօշմուած հայրենասիրութիւնը, հայ մարդու եւ հայ մտքի առաքելութեան հաւատացող եւ հարուստ փորձառութեան տէր մտաւորականի կոչումին կողքին:

Միշտ իր մասին վկայուած է, թէ «Ալաջաջեան որակաւոր իր վաստակով միջազգային չափանիշով ազգային հարստութիւն մըն է, որ իր գործերով ու աշխատանքով պատուհան մըն է Երեւանի եւ Սփիւռքի գրողներու միջեւ հաստատ կամուրջ մը: Իր մօտ յստակօրէն կը նշմարուի ազգային ոգիի առկայութիւնը, պատմական եղելութիւններու գիտակցութիւնը, ազատ ապրելու տենչը»:

Ալաճաճեան հասկնալու համար պէտք է ընթրեցել անոր գործերը, որոնք ոչ միայն հատորներու սահմաններէն ներս կը մնան, այլեւ խմբագրական աշխատանքներու եւ յօդուածաշարքերու ստեղծագործութիւններ ալ են:

bedig43@aol.com