ԹՈՒՐՔԻԱ-ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԵՒ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ «ՀՈՒՆՁՔ»Ը

0 0

                                                                                                                                                                                             ՐԱՖ­ՖԻ Կ. ՅՈՎ­ՀԱՆ­ՆԻՍ­ԵԱՆ

Թուրք­իոյ եւ Հա­յաս­տա­նի մի­ջեւ նա­խաս­տո­րագր­ուած ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը, որոնց մա­սին հա­ղոր­դագ­րու­թիւնը վեր­ջերս է տա­րած­ուել, ար­ժա­նա­ցել են իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի եւ վեր­լու­ծա­բան­նե­րի դրուա­տան­քին: Ստո­րագր­ուե­լու եւ վա­ւե­րաց­ուե­լու դէպ­քում՝ կը սկսի գոր­ծել հայ-թուր­քա­կան սահ­մա­նի բաց­ման եւ լի­ար­ժէք դիւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տե­լու ժա­մա­նա­կա­ցոյ­ցը:

Ցա­ւօք, արեւմտ­եան մայ­րա­քա­ղաք­նե­րի բա­րե­կե­ցու­թիւնը խարսխ­ուած է էներ­գե­տիկ ու­ղի­նե­րի, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կա­նու­թեան եւ Թուրք­իոյ հա­մար՝ որ­պէս տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին տէ­րու­թեան եւ Եւ­րա­խորհր­դի ան­դա­մակ­ցու­թեան յա­ւակ­նոր­դի ճա­նա­պար­հը հեշ­տաց­նե­լու վրայ: Այն ան­տե­սում է գոր­ծար­քի աղէ­տա­բեր կող­մե­րը:

Ի հար­կէ, Հա­յաս­տա­նը եր­կար ժա­մա­նակ ցան­կա­ցել է, որ վերջ տրուի Թուրք­իոյ կող­մից Հա­յաս­տա­նի շրջա­փակ­մա­նը, սահ­մա­նը բաց­ուի եւ առանց նա­խա­պայ­ման­նե­րի դիւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տատ­ուի Թուրք­իոյ հետ: Այս­պի­սին է նա­եւ Ա.Մ.­Ն.ի եւ Եւ­րո­պա­յի դիր­քո­րո­շու­մը:

Այս մօ­տե­ցու­մը թոյլ է տա­լիս են­թադ­րել, որ հայ-թուր­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը բազ­մա­նիստ են եւ կրում են Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ծանր բե­ռը: Սահ­ման­նե­րը բա­ցե­լուց, դիւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տե­լուց եւ եր­կու ժո­ղո­վուրդ­նե­րի շփում­նե­րից առաջ Թուրք­ի­ան եւ Հա­յաս­տա­նը նախ պէտք է լու­ծեն անց­եա­լից ժա­ռան­գու­թիւն մնա­ցած այն­պի­սի խնդիր­ներ, ինչ­պի­սիք են ռազ­մա­տու­գանք­նե­րը եւ իրա­ւունք­նե­րի վե­րա­կանգ­նու­մը (ռե­պա­րաց­իա եւ ռես­տի­տուց­իա) եւ թէ որ­քան ժա­մա­նակ Թուրք­ի­ան պէտք է վա­յե­լի Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պտուղ­նե­րը:

Առա­ջարկ­ուած ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը, սա­կայն, կը ծա­ռա­յեն՝ բա­ւա­րա­րե­լու Թուրք­իոյ եր­կու վա­ղե­մի նա­խա­պայ­ման­նե­րը Հա­յաս­տա­նի հետ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րի կար­գա­ւոր­ման գոր­ծում: Առա­ջին՝ կա­սեց­նել Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան մի­ջազ­գա­յին ճա­նաչ­ման գոր­ծըն­թա­ցը: Երկ­րորդ՝ վե­րա­հաս­տա­տել Թուրք­իոյ եւ Հա­յաս­տա­նի մի­ջեւ սահ­մա­նը՝ ցրե­լով այդ խնդրի գլխին կու­տակ­ուած »իրա­ւա­բա­նա­կան« սեւ ամ­պե­րը:

Այս սահ­մա­նը, որը Թուրք­իոյ շրջա­փակ­ման պայ­ման­նե­րում փակ է եւ վեր­ջին փակ սահ­մանն է Եւ­րո­պա­յում, չու­նի իրա­ւա­կան կար­գա­վի­ճակ: Սա Թուրք­իա­յի հա­մար կա­րե­ւոր խնդիր է: Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րի մա­սին հա­ղոր­դագ­րու­թեան տա­րա­ծու­մից յե­տոյ Թուրք­իա­յի արտ­գործ­նա­խա­րա­րը յայ­տա­րա­րեց, որ ներ­կա­յիս սահ­մա­նի ճա­նա­չումն առա­ջարկ­ուած հա­մա­ձայ­նու­թիւն­նե­րի հիմ­նա­կան կէ­տե­րից է, առանց որի »մենք չենք կա­րող խօ­սել հա­րե­ւան լի­նե­լու մա­սին«:

Մի­ջազ­գա­յին իրա­ւուն­քի շրջա­նակ­նե­րում իր պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րը Հա­յաս­տա­նի վրայ բար­դե­լով՝ Թուրք­ի­ան փոր­ձում է մե­կու­սաց­նել Հա­յաս­տա­նին եւ ժխտել Ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը, որի ըն­թաց­քում 1.5 միլի­ոն հայ սպան­ուեց, իսկ փրկուած­նե­րը տե­ղա­հան­ուե­ցին իրենց 3000ամ­եայ հայ­րե­նի­քից: Թուրք­ի­ան, օգ­տա­գոր­ծե­լով իր ռազ­մա­վա­րա­կան եւ տնտե­սա­կան հզօ­րու­թիւնը, փոր­ձում է ձեռք բե­րել Ամե­րի­կա­յի եւ Եւ­րո­պա­յի աջակ­ցու­թիւնն այս նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րում: Առա­ջարկ­ուած ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րի վի­րա­ւո­րա­կան դրոյթ­ներն այս գոր­ծըն­թա­ցի մասն են:

Հա­յաս­տա­նը փոքր է, չու­նի ելք դէ­պի ծով եւ խո­ցե­լի է: Նախ­կի­նում այն ընդ­դի­մա­ցել է Թուրք­իոյ՝ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րի կար­գա­ւոր­ման նա­խա­պայ­ման­նե­րին: Սա­կայն ընտ­րու­թիւն­նե­րից յե­տոյ, որոնք ու­ղեկց­ուե­ցին կեղ­ծիք­նե­րով եւ քա­ղա­քա­կան բռնու­թիւն­նե­րով, Հա­յաս­տա­նի ներ­կա­յիս վար­չա­կազ­մը տե­ղի տուեց այս խնդրի շուրջ Թուրք­իոյ, Եւ­րո­պա­յի եւ Ամե­րի­կա­յի ճնշմա­նը: Հաշ­ուի առ­նե­լով Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան նա­խա­պատ­մու­թիւնը՝ վրդո­վե­ցու­ցիչ է, որ Ամե­րի­կան եւ Եւ­րո­պան՝ նա­խա­պայ­ման­նե­րին դէմ լի­նե­լու փո­խա­րէն օժան­դա­կում են դրանց:

Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նից յե­տոյ նա­խա­գահ Վուդ­րօ Վիլ­սո­նը վճռեց եւ ԱՄՆ նա­խա­գա­հի կնի­քով վա­ւե­րաց­րեց Թուրք­իոյ հետ Հա­յաս­տա­նի սահ­մա­նը: Սա հայ-թուր­քա­կան սահ­մա­նի մի­ակ պար­տա­դիր ուժ ու­նե­ցող սահ­մա­նագ­ծումն է՝ ըստ ինք­նիշ­խան եւ ան­կախ Թուրք­իոյ եւ Հա­յաս­տա­նի մի­ջեւ կնքուած պայ­մա­նագ­րի:

Չնա­յած »դէ իւ­րէ« սահ­մա­նը եւ այս տա­րածք­նե­րը Հա­յաս­տա­նին յատ­կաց­նե­լը շա­րու­նա­կում է իրա­ւա­կան առու­մով ուժ ու­նե­նալ, 1920 թ. քե­մա­լա­կան Թուրք­իա­յի եւ բոլ­շե­ւիկ­նե­րի ներ­խուժ­ման հե­տե­ւան­քով Հա­յաս­տան՝ այս հո­ղե­րը յանձն­ուե­ցին Թուրք­իոյ, եւ յան­գեց­րին ներ­կա­յումս գո­յու­թիւն ու­նե­ցող »դէ ֆակ­տօ« սահ­մա­նին:

Ամե­նա­ցա­ւա­լին այն է, որ էներ­գե­տիկ եւ տրանս­պոր­տա­յին ու­ղի­նե­րի մեծ մա­սը, որոնք Թուրք­իոյ յա­րա­ճուն հզօ­րու­թեան աղ­բիւրն են, անց­նում են այս տա­րածք­նե­րով, որ­տեղ նա­եւ իրա­կա­նաց­ուել է Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը: Այս տա­րածք­նե­րով են անց­նում Բա­քու-թբի­լի­սի-ջեյ­հան նաւ­թա­մու­ղը եւ դրան զու­գա­հեռ՝ Հա­րա­ւա­յին Կով­կա­սի գա­զա­մու­ղը: Այս­տե­ղով է անց­նե­լու նա­եւ նա­խա­տե­սուող »նա­բու­կօ« գա­զա­մու­ղը: Այս տա­րածք­նե­րը եւ նա­խագ­ծե­րը, որոնք կեն­սա­կան կա­րե­ւո­րու­թիւն ու­նեն Թուրք­իոյ հա­մար, որը փոր­ձում է դառ­նալ մի­ջազ­գա­յին էներ­գե­տիկ կենտ­րոն, Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պտուղ­ներն են: Մինչ­դեռ Հա­յաս­տա­նը չի վա­յե­լում իր քա­ղա­քա­կան եւ տնտե­սա­կան առա­ւե­լու­թիւն­նե­րից եւ ոչ մէ­կը:

Ցա­ւօք, հա­յե­րի նկատ­մամբ ան­թա­քոյց ատե­լու­թիւնը Թուրք­իա­յում ամէ­նուր է՝ պաշ­տօ­նա­կան եւ կի­սա­պաշ­տօ­նա­կան լրատ­ուա­մի­ջոց­նե­րում, պե­տա­կան դպրո­ցա­կան հա­մա­կար­գում, դրսե­ւոր­ւում է պե­տու­թեան ար­տօ­նած խտրա­կա­նու­թեան մէջ եւ պե­տա­կան կա­ռոյց­նե­րում ու դրան­ցից դուրս:

Ի հար­կէ, այս ատե­լու­թեան գա­գաթ­նա­կէ­տը Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտումն է, որը, ըստ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան խնդրով զբա­ղուող գիտ­նա­կան­նե­րի, ցե­ղաս­պա­նու­թեան վեր­ջին փուլն է: Սա­կայն յի­շենք Թուրք­իոյ պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րա­րին, որը հռե­տո­րա­կան հարց է տա­լիս, թէ արդ­եօք ներ­կա­յիս թուր­քա­կան պե­տու­թիւնը գո­յու­թիւն կ’ու­նե­նա՞ր առանց հայ բնակ­չու­թեան ոչն­չաց­ման: Կամ էլ՝ Թուրք­իոյ նա­խա­գա­հին, որը մե­ղադ­րում է թուրք ընդ­դի­մա­դիր պատ­գա­մա­ւո­րին զրպար­տու­թեան մէջ՝ են­թադ­րե­լով, թէ նա­խա­գա­հը հայ­կա­կան ար­մատ­ներ ու­նի: Յի­շենք թուր­քա­հայ լրագ­րող Հրանդ Տին­քի սպա­նու­թիւնը կամ Թուրքիա­յում »ընդ­յա­տակ­եայ պե­տու­թիւն« հա­մա­րուող ծայ­րա­յեղ ազ­գայ­նա­կան »էր­գե­նե­կոն« կազ­մա­կեր­պու­թեան ծրագ­րած յար­ձա­կում­նե­րը Թուրք­իոյ հայ հա­մայն­քի ղե­կա­վար­նե­րի վրայ:

Թուրք ազ­գայ­նա­կան գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան մէջ հա­յե­րին որ­պէս հրէշ ներ­կա­յաց­նե­լով, Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտման պաշ­տօ­նա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թեամբ եւ վե­րածն­ուած Հա­յաս­տա­նի նկատ­մամբ Ան­կա­րա­յի ապա­ցուց­ուած թշնա­ման­քի պայ­ման­նե­րում, երբ Արեւ­մուտքն ակ­տիւօ­րէն չի ընդ­դի­մա­նում, Թուրք­իա­յի այս նա­խա­պայ­ման­նե­րը իւ­րա­քան­չիւ­րին մտա­ծե­լու տե­ղի պէտք է տայ:

Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ձգձգուող խնդի­րը մար­տահ­րա­ւէր է ոչ միայն Թուրք­իոյ եւ Հա­յաս­տա­նի հա­մար: Այն մար­տահ­րա­ւէր է նա­եւ Եւ­րո­պա­յի եւ Ամե­րի­կա­յի հա­մար: Արեւ­մուտ­քը, չնա­յած Թուրք­իոյ յա­րա­ճուն հզօ­րու­թեա­նը եւ ազ­դե­ցու­թեա­նը, պէտք է յոր­դո­րի Թուրք­իա­յին ստանձ­նել Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւնը, չպէտք է օժան­դա­կի Թուրք­իոյ, որ վեր­ջինս ստի­պի Հա­յաս­տա­նին հա­մա­ձայ­նել նա­խա­պայ­ման­նե­րին, որոնք նուաս­տաց­նում են տու­ժած կող­մին եւ կաս­կա­ծի տակ դնում Հա­յաս­տա­նի եւ Թուրք­իոյ մի­ջեւ յե­տա­գա­յում իրա­կան հաշ­տեց­ման գոր­ծըն­թա­ցի հնա­րա­ւո­րու­թիւնը:

Ի վեր­ջոյ, թուրք-հայ­կա­կան երկ­խօ­սու­թիւնը պէտք է անդ­րա­դառ­նայ եր­կու կնճռոտ հար­ցի. առա­ջին՝ դեռ որ­քան պէտք է Թուրք­ի­ան շա­րու­նա­կի վա­յե­լել ցե­ղաս­պա­նու­թեան պտուղ­նե­րը, եւ երկ­րորդ՝ Հա­յաս­տա­նի հետ ընդ­հա­նուր սահ­մա­նի ար­դա­րա­ցիու­թիւնը:

About Post Author

admin

Happy

0 0 %

Sad

0 0 %

Excited

0 0 %

Sleepy

0 0 %

Angry

0 0 %

Surprise

0 0 %