Երկար ժամանակ մտորում էի, արդեօ՞ք արժէ գրել այս նամակս Ձեզ, թէեւ անկախ նամակիս բովանդակութիւնից ստեղծուած դրութիւնն էլ ոչնչով հնարաւոր չէ փոխել, սակայն իմ մէջ գլուխ բարձրացրեց համարձակութիւնը ասելու այն, ինչը կուտակուել է իմ մէջ, ինչը պարտաւոր եմ ասել, յուսալով նամակս բեկում կը մտցնի Հայ-թուրքական յարաբերութիւնների Ձեր մօտեցումներին: Նախ ասեմ, որ չեմ կասկածում Ձեր հայրենասիրութեանն ու նուիրուածութեանը, սակայն Ձեր նախաձեռնութեամբ թափ առած հայ-թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորումը լեցուն է անկանխատեսելի զարգացումներով ու ողջ ազգին անակնկալ – անակնկալի հետեւից մատուցելով. նախ ազգի թիկունքին Զուիցերիայում Ապրիլ 22-ին »ճանապարհային քարտէս«, իսկ Օգոստոս 31-ին նորից Զուիցերիայում կնքուած »փոխադարձ սահմանների ճանաչման« արձանագրութիւնը, որը անակնկալների գագաթնակէտն էր, երեւակայութիւնից վեր, որ հայ մարդ է այդ արձանագրութեան տակ իր ստորագրութիւնը դրել, որը փակեց մեր ազգի առաջ Հայկական Ցեղասպանութեան միջազգայնօրէն ճանաչման ու մեր պահանջատիրութեան բոլոր դռները, ուստի չեմ կարող շողոքորթել ու նամակս գովասանքի խօսքերով համեմել, քանզի Ձեր թեթեւ ձեռքով փշրուեց երազանքիս ոսկէ կուժը, երազանք որ իմ սրտի խորքում փայփայել եմ շուրջ 45 տարի, երազանք, որ հանդիսացել է կեանքիս միակ իմաստը…
Երազանք, որ հարիւր հազարաւոր հայորդիներ են ծոցել իրենց սրտի խորքում, որ սերունդներին ժառանգեն մեծ ու հզօր Հայաստան:
Իհարկէ, Ձեր հնարաւորութիւններն անչափ շատ են, իրաւունքներն առաւել եւս, բայց որ ամբողջ ազգի անունից ծնկում էք թուրքի առաջ, կոյր մարդուն է անգամ տեսանելի, որը նսեմացնում է հայ մարդու արժանապատուութիւնը. մի բան, որ թուրքին է յատուկ: Միթէ՞ դուք դեռ հետեւութիւններ չէք արել, Ձեր յօրինած հնարամտութեան »ֆութպոլային դիւանագիտութեան« դառը պտուղներից, որը վերածուեց սիրախաղի ու ազգի թիկունքին գաղտնիութեան քողի տակ Ապրիլի 22-ի կէսգիշերին Զուիցերիայում ստորագրուեց »ճանապարհային քարտէս« հակահայ համաձայնագիրը, որը մոլորութեան մէջ դրեց, խառնեց հայամետ Օպամայի բոլոր խաղաքարտերը. արդիւնքում Օպաման իր Ապրիլ քսանչորսեան ելոյթում չարտաբերեց միջազգայնօրէն ընդունուած Genocide բառը:
Օպամայի ելոյթի հետ Ապրիլ 24-ին վայելեցինք Ձեր սիրախաղի առաջին դառը պտուղը: Ինչո՞ւ էք ամբողջ ազգին դարձրել Ձեր յօրինած հնարամտութեան »Ֆութպոլային դիւանագիտութեան« պատանդը: Ո՞վ է Ձեզ իրաւունք տուել միանձնեայ, առանց համայն հայութեան հաւանութեան, առանձնապէս պահանջատէր սփիւռքի համաձայնութիւնն ունենալու մեր դարաւոր թշնամու հետ յանուն սահմանի բացման ողջ ազգին թուրքի առաջ ծնկի բերէ°ք. Դուք ապտակեցիք այն մարդկանց դէմքին, ովքեր անշահախնդիր իրենց կեանքը նուիրել են Հայոց մեծ եղեռնի միջազգային ճանաչմանն ու դատապարտմանը, որից մէկն էլ տողերիս հեղինակը: Ձեր թեթեւ ձեռքով շատ հեշտ ու հանգիստ ջուրը գցեցիք նրանց գործադրած ջանքերը, լոպպիստական աշխատանքներն ու ահռելի գումարները որ տրամադրուել էին յաղթանակի հասնելու երազանքով:
Միթէ՞ Դուք չէ՞ք զգում, որ յայտնուել էք աճպարարութեամբ, ստով ու կեղծիքով շաղաղուած թրքական դիւանագիտութեան որոգայթում, մի թակարդ, որ ամբողջ ազգին էք ներքաշել ճահիճը, որտեղից դուրս գալն այլեւս անհնար է լինելու: Դուք ինքնագոհ Ձեր սիրախաղով, որ կարողանում էք մերձենալ ու թուրք վերնախաւի հետ ձեռքսեղմումի անմոռանալի պահեր ունենալ, Դուք ձեր երեւակայական հնարամտութեամբ ու տղայական շտապողականութեամբ ողջ ազգի համար թակարդ լարեցիք ու ստիպում էք ազգովի լուռ ու մունջ ենթարկուենք Ձեր կամայականութեանը: Դուք այսօր անգամ արհամարում էք Դաշնակցութեան հետ խորհդակցել, լսել նրանց կարծիքը. մի կուսակցութիւն, որ եղեռնից յետոյ իր ուսերին է վերցրել միջազգայնօրէն Ցեղասպանութեան ճանաչումն ու դատապարտումը, մեր տարածքների վերադարձը: Զարմանալիօրէն Ձեզ չե՞ն հետաքրքրում, թէ ինչու՞ է այսօր Դաշնակցութիւնը նստացոյց, հացադուլ անում, Ձեզ չե՞ն հետաքրքրում այն պատճառները, որ նրանց մղել է այս ծայրայեղ քայլին, թէ՞ համառօրէն կոծկում էք արտգործնախարարի և Ձեր ազգադաւ գործողութիւնները, որ չբացայայտուեն:
Վաղուց էի նկատել, որ Ձեր խօսքի ու գործի մէջ սարերի չափ տարբերութիւն կան:
Ազգիս այս ճակատագրական պահին մեր մտաւորականներին, Հայաստանեան ռազմավարական կեդրոնների քաղաքագէտներին անհասանելի է շփումը ժողովրդի հետ հեռուստացոյցով. զարմանալիօրէն հեռուստաալիքներով միայն շահի համար ազգին ծախող պիզնեսմէններն են էկրանը հեղեղել ու բարբաջում են, որ իրենք աւելի կը հարստանան…
Իրական պատկերը գլխիվայր, լղոզուած ներկայացնելով ո՞ւր էք տանում ազգին պարոն նախագահ, ե՞րբ էք սթափուելու, ե՞րբ…
Միթէ՞ սահմանի բացումը այդքան անհրաժեշտութիւն է, թէ՞ մի խումբ պիզնեսմէնների կամքը կատարելու, նրանց միլիոնները կրկնապատկելու համար ազգովի այդքան թանկ ենք վճարելու…
Կարո՞ղ էք գոնէ գէթ մի հարցիս պատասխանել.
-Ի՞նչ է նշանակում »փոխադարձ սահմանների ճանաչում«
– Չէ՞ք կարող պատասխանել, ես կը պատասխանեմ,-
-Անարգում էք մեր 1,5 միլիոն նահատակների սուրբ յիշատակը, հարիւրամեայ ճանապարհ անցած մեր ցաւերի- ցաւ, ծովից-ծով պատմական հայրենիքի վերադարձը դարձնում էք անհասանելի երազանք.
-ստիպում էք հրաժարուել պահանջատիրութիւնից , կասեցնել աշխարհով մէկ գործող »Հայ-դատի« աշխատանքները… աշխարհի աչքին երեւալ զրպարտիչ, մեր առաջ փակելով բոլոր դռները:
Սահմանի բացման հետեւանքների վրայ այժմ չեմ ուզում խորանալ, միայն թռուցիկ ասեմ, որ ողջ ազգը դառնալու է չարչի, թուրքն արտադրի, հայն իրացնի, մեր ԲՈՒՀ-երն էլ են փակուելու, իսկ որ նորից թուրքն արմատներ է գցելու բուն Հայաստանում, դա անառարկելի է, իսկ հետեւանքնե՞րը… չեմ շարունակում, քանզի »Սահմանի բացման վնասների« մասին վաղուց եմ գրել իմ ընդարձակ վերլուծութիւնը:
Իսկ եթէ ուզում էիք սահմանը բացել ու դիւանագիտական կապ հաստատել Թուրքիայի հետ այն էլ առանց նախապայմանների, ինչպէ՞ս եղաւ, որ Օգոստոս 31-ին այսպիսի խայտառակ նախապայմանի, »Վերահաստատելով երկու երկրների միջեւ գոյութիւն ունեցող ընդհանուր սահմանի փոխադարձ ճանաչումը՝ սահմանուած միջազգային իրաւունքի համապատասխան պայմանագրերով« նման բովանդակութեամբ արձանագրութեան տակ ստորագրութիւն դրուեց:
Կարծիք է ստեղծւում, որ մի երրորդ երկրի ներկայացուցիչ է այդ արձանագրութեան տակ դրել իր ստորագրութիւնը, ոչ հայ մարդ:
Հայ մարդու ձեռքը պիտի կոտրուէր այդ պահին…
Միթէ՞ Ցեղասպանութիւնն ուրանալու հաշուին պէտք է բացուեն այդ սահմանները, մեր գերի ընկած սահմանները:
Միամտութիւն կը լինէր մտածել, թէ Կիւլը կ’ընդունէր Ձեր »ֆութպոլային հրաւէրքն« ու կը գար Հայաստան ֆութպոլ դիտելու, կամ Տաւոսում Էրտողանի բեմականացուած պահուածքը Փերեսի երեսին շպրտելով,
-Դուք մարդասպան էք, քանի որ Կազայում երեխաներ էք սպանում:
Լքելով դահլիճը չմոռացաւ հանդիպել Ձեզ հետ…
Միթէ՞ ռազմավարական գիտելիքների պակասը չէ, որ այս քայլերը մանրակրկիտ վերլուծութեան չեն ենթարկուել Ձեր կողմից:
Հաշուի չառնելով ամենակարեւոր հանգամանքը, որ եթէ այսօր թուրքը բացի սահմաններն ու դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատի, մենք այլեւս իրաւունք չունենք Ցեղասպանութեան մասին անգամ թեթեւ ակնարկել, կամ Ատրպէյճանի խնդրում թուրքի կամքին հակառակ քայլ, միւս օրը մեր դեսպանը կ’արտաքսուի Թուրքիայից, սահմանն էլ կը փակուի, հայկական ապրանքներն էլ կը »պոյքոթուեն«…
Միթէ՞ փորձադաշտ են մեր ազգային խնդիրները, ու Դուք այսօր ձեր շուրջը հաւաքելով կուսակցութիւնների ղեկավարներին, փորձում էք համոզել, որ Դուք ճիշտ էք. Ձեր գործողութիւնների յետագայ անյաջողութիւնների մեղսակիցը դարձնելով նրանց, բայց այդ 52 կուսակցական ղեկավարներով չէ, որ պիտի որոշուի այնպիսի հարց, ինչպիսին ցեղասպանութիւնն է ու հայկական տարածքները. ո՞ւմ է գաղտնիք, որ կուսակցութիւնների ղեկավարների, ազգային ժողովի պատգամաւորների 99% »պիզնես« ունեն ու հետապնդում են իրենց սեփական շահերը, որ սահմանները բաց լինեն ու իրենց գրպանների պարունակութիւնը եռապատկուի ու քառապատկուի… նրանց հայրենասիրութեան չափը համեստօրէն լռելն է, իսկ դիւանագիտական ձախողումների գլխաւոր մեղաւորը վաղը Դուք էք ճանաչուելու ու Ձեր ճակատին է դաճուելու դաւաճանի խարանը. սերունդները անէծքով են յիշելու Ձեր անունը. այս է դառ իրականութիւնը:
Դաւաճանութիւնը պոզով ու պոչո՞վ է լինում…
Ունեցէք համարձակութիւն ընդունելու Ձեր սխալը եւ ճանապարհի կէսից գոնէ յետ կանգնէք, որ հնարաւոր լինի ձեր սխալ քայլերը սրբագրել կարողանանք: Նորից ու նորից եմ կրկնում. վաղուց էի նկատել, որ Ձեր խօսքի ու գործի մեջ սարերի չափ տարբերութիւն կայ:
Չի կարող կարգաւորման, դիւանագիտական հաստատման, բարի դրացիական յարաբերութիւնների մասին խօսք լինել անգամ, երբ այն կառուցւում է անարդարութեան հիմքի վրայ, երբ մեր ուղեղից ու սրտից փորձում էք ջնջել Հայկական Ցեղասպանութիւնը. մեր 1,5 միլիոն նահատակներին, մեր պապերի երկիրը, այն դէպքում, երբ մենք մեծ շանսեր ունենք մեր տարածքներին տէր կանգնելու միջազգային դատարանով Թուրքիայից պահանջելու մեր այն տարածքները, որոնք ամրագրուած են Ամերիկայի 28-րդ նախագահ Վուտրօ Ուիլսընի »Իրաւարար վճիռում«, որը չունի վաղեմութեան ժամկէտ, հաստատուած է Ամերիկայի մեծ կնիքով 18 պետութիւնների մասնակցութեամբ (Նոյեմբեր 22, 1920):
Հայ-թրքական սահմանների ճանաչման հարցը ոչ միայն Հայաստանեան կուսակցութիւնների, կամ ազգային ժողովի լուծման խնդիրը չէ , այն համայն հայության հանրաքուեն կամրագրի միայն ՀԱՆՐԱՔՈՒԷՆ:
Ձեր գործողութիւններին այո կ’ասի՞, թէ՞ ոչ: Թէեւ Ձեզ համարում էք համայն հայութեան նախագահ, բայց այսօր ցաւով պիտի արձանագրեմ, որ թքած ունէք սփիւռքի կարծիքի վրայ, էժան ծախելով սփիւռքի 100 ամեայ պայքարի ճանապարհ անցած Ցեղասպանութեան միջազգայնօրէն ճանաչման գործընթացը: Փաստացի դուք այսօր օգնում էք թուրքին, որ աշխարհով մէկ գործող »Հայ-Դատի« գրասենեակները դադարեցնեն իրենց լոպպիստական աշխատանքները:
Տարիներ ի վեր Թուրքիան հայցում էր հրէական լոպպիի աջակցութիւնը հակազդելու քոնկրէսի վրայ, օրակարգից հանելու ցեղասպանութեան հարցը. հիմա դրա կարիքը չկայ. Ձեր օգնութեամբ Թուրքիան հրաժարուեց հրէական լոպպիի աջակցութիւնից, քանզի նրանց վրայ ծախսուող միլիոններն այնքան օգտակար չէին կարող լինել, ինչպէս Ձեր յօրինուած սիրախաղի, որն ամբողջ աշխարհին մոլորեցրեց անգամ այն 22 պետութիւններին , որոնք ընդունել էին Հայոց Ցեղասպանութիւնը. դրեց անելանելի դրութեան մէջ:
Իսկ միւս պետութիւններն այս ֆոնի վրայ այլեւս իրենց խորհրդարաններում ցեղասպանութեան թեմային կ’անդրադառնա՞ն. երբեք…
Ու այս զերոյական դիւանագիտական ռազմավարական գիտելիքներով երկիր էք ղեկավարում, ազգային անլուծելի հարցեր լուծում հեշտ ու հանգիստ մատների առանքով նայելով, մոռանալով, որ գործ ունէք ցեղասպան, խորամանկ, խարդաղ, սուտը բերանում աջ ու ձախ շաղող թուրք հրէշի հետ, որ ձեռքսեղմումի պահին իրեն բարեկամ է ձեւացնում, բայց մի քայլ այն կողմ նոյն թշնամին է, իրենց ցեղասպան նախնիների իսկական ժառանգորդը…
Առաջին հայ ղեկավարն էք, որ ծնկում է թուրքի առաջ մի փոր հացի սահմանի բացման համար, որի հետեւանքներն, օգուտներն ու վնասներն անգամ նժարի վրայ չէք դրել, բայց խաղասեղանին էք դրել մեր հազարամեայ պատմական տարածքները եւ արդէն խաղը տանուլ էք տուել. Ցաւոք համարձակութիւն չունէք խոստովանել: Այսօր Ձեր յօրինած »Ֆութպոլային դիւանագիտութիւնն« աշխատում է Թուրքիայի օգտին: Թուրքիան յաղթեց ոչ միայն ֆութպոլում, այլեւ դիւանագիտօրէն.
Ես, որ միշտ քննադատել եմ երկիրը ցնցումների մէջ պահող ընդդիմութեան հանրահաւաքները, քննադատական յոդուածներով հանդէս եկել, բայց այսօր այս ճակատագրական պահը յաղթահարելու համար համազգային ընդվզման կոչ եմ անում. միայն այդ դէպքում կը կարողանանք փրկել մեր պահանջատիրութեան իրաւունքը, ինքնասիրութիւնն ու արժանապատուութիւնը …
Որակումներս խիստ են պարոն նախագահ, բայց ցաւօք այս է դառ ճշմարտութիւնը ընդունէք, թէ՞ չընդունէք:
Սթափութեան կոչ եմ անում, յանուն մեր ազգային շահերի, յանուն մեր նահատակների սուրբ յիշատակի, յանուն մեր ազգային արժանապատուութեան:
ՍՈՆԱ ԱՐՇՈՒՆԵՑԻ
Պրիւքսէլ