ՊԱՌԱՒԱՔԱՐՑՈՒ ՀՈԳԻՆ Է ՄԵԾ

Read Time:8 Minute, 0 Second

ՄԱՐԻԵՏԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ

“ԱԶԳ“

(Մեսրոպեան ուղղագրութեամբ ընդօրինակեց` Յարութիւն Մսըրլեան)

Տաւուշի սահմանամերձ Պառաւաքար գիւղում ապրում է հօրեղբօրս դուստր Մարինէ Խաչատրեանը: Ու ես վերջերս ուզում էի Հայաստանի սահմանի այդ գիւղը գնալ ու պատմել նրա դժուար կեանքի մասին` չէր ստացւում, ժամանակ չէի գտնում: Մանաւանդ` նախկին վարչապետ Հրանտ Բագրատեանը Ազգային Ժողովի այս էլ քանի քառօրեայի կառավարութիւնը հարցնում էր գիւղի շրջանցիկ ճանապարհի ու գիւղի մօտով անցնող հիմնական մայրուղին կառուցապատելու մասին, օպտիմալ (լաւագոյն – Յ.Մ.) տարբերակ առաջարկում, կարծես ինձ յիշեցնելով այդ գիւղ գնալու իմ ցանկութեան մասին: Ու մինչ ես ժամանակ չէի գտնում` գործընկերներիցս մէկը մի հետաքրքրական հարցազրոյց արեց Պառաւաքարի գիւղապետ Ռոլանդ Մարգարեանի հետ, որից իմացանք, որ մի տասն օր փտած ու հին խողովակաշարի պատճառով Պառաւաքարում ջուր չի եղել, մարդիկ սեփական հնարաւորութիւններով հեռուից ջուր հասցնել գիւղ: Հեռախօսով փորձեցինք պարզել` հիմա ջուր կա՞յ, ու այդ առիթով էլ Մարինէից հեռախօսով տեղեկացայ, թէ ո՞նց են Նոր տարին դիմաւորելու սահմանի բերան, ատրպէյճանական դիրքերի պարբերական կրակոցների տակ գտնուող այս գիւղում:

“Մի տասը հազար դրամ կայ ձեռքիս` կը գնամ շրջկենտրոն մի քանի կարեւոր բաներ կ’առնեմ: Մի խոզ ունենք, հաւեր` կը մորթենք, Նոր տարի կ’անենք: Խնձոր կայ, խաղողը չենք կարողանում պահել–հասցնել Նոր տարուն, հասցրածն էլ լաւ տեսք չունի: Դէ` ոնց որ մնացածները: Իսկ մնացածներն էլ մեզ պէս են` մի քիչ լաւ, մի քիչ վատ կը դիմաւորենք“ ասաց Երեւանից մի երկու տասնամեակ առաջ Պառաւաքար հարս գնացած Մարինէն:

Կանխիկ դրամ չլինելու առումով զրուցակիցս նշեց, թէ գիւղում աշխատանք չկայ: Կոնկրետ (վստահօրէն – Յ.Մ.) իր ընտանիքը երեխաների նպաստն է ստանում` 22 հազար դրամ, սկեսուրի թոշակ: Ու մէկ էլ խաղողի այգին է իրենց յոյսը` ամբողջ տարին չարչարւում են, տարուայ վերջին խաղողը յանձնում, եոլա գնում. “Էն էլ ամբողջ տարին էնքան պարտք է կուտակւում, որ խաղողի փողը ստանում–պարտք ենք փակում“: Այս տարի խաղողի բերքի տեսակէտից բացառիկ հրաշք տարի է եղել` մօտ 8 տոննա բերք է յանձնել Մարինէի եւ Արշակի ընտանիքը, մինչդեռ ամեն տարի 3 տոննա, 4 տոննա հազիւ էին յանձնում: Այս տարի մթերման գինը 130 դրամ է եղել. “Ինչ գին էլ որոշեն` յանձնում ենք, որովհետեւ ուրիշ էլ ի՞նչ պիտի անենք“:

Խաղողից բացի` ժողովուրդը վարունգ, պոմիտոր (լոլիկ – Յ.Մ.) է աճեցնում, ընկոյզի ու պնդուկի ծառեր կան, խնձորի այգիներ: Մի մասը ժամանակին խաղողի այգիները կտրեց` ծխախոտ էր աճեցնում, նրանց որոշակի մասը յետոյ այդ այգին կտրած տեղում փորձում է ցորեն աճեցնել, բայց որոգման ջրի ու դրա վարձի հետ կապուած խնդիր կայ:

Պառաւաքարում 1725 մարդ է ապրում, 367 ծուխ է: Կրակի գծում գտնուող հիմնական ճանապարհը միշտ խնդիր է եղել: Այն մի որոշ ժամանակ փակ էր` ատրպէյճանցիների կրակոցից զոհ եւ զինուորներ էին եղել, դրանից յետոյ գիւղի հիմնական ճանապարհը փակել էին, թէ` վտանգաւոր է: Կայ մի ճանապարհ էլ` Կարմիրով, դրան Սարի ճանապարհ են ասում, բայց դա շատ վատ ու անյարմար ճանապարհ է. “Մեր հիմնական ճանապարհով ուզում էինք գնալ, ու ժողովուրդը զոռով էդ փակ ճանապարհով սկսեց նորից տեղաշարժուել: Մերոնք ասում էին` էս քսան տարի էդ ճանապահը վտանգաւոր է, էնքան միջադէպեր են եղել, այն ժամանակ ինչո՞ւ չէիք փակում: Մեզ արտաքին ճանապարհի հետ կապող միակ ճանապարհն է, որով Իջեւան, Դիլիջան ու Երեւան ենք գնում–գալիս: Հիմա ձիւն չկայ համարեայ` մի քիչ է նստած, ճանապարհը բաց է, ուղղակի շատ որ ցուրտ է, սառոյց է, բայց մենք գնում ենք: Ուզում էին մեր գիւղերի արանքով մի ճանապարհ բացէին` բոլոր գիւղապետերը ստորագրեցին, մերը` ոչ, ապրի մեր գիւղապետը: Ասաց` գոնէ մեր գիւղի ժողովուրդը թող դրսի յարմար ճանապարհով գայ–գնայ: Առանց դրա էլ`Կարմիրի ճանապարհը որ ձիւնը փակում է` միւս գիւղերն էլ, որ համաձայնել էին ներքին ճանապարհով գնալ, իրենք էլ են մեր ճանապարհից օգտւում“:

Ջուրը հիմա երկու օրը մէկ տալիս են, յայտնեց Մարինէն, սառել էր մի 10 օր. “Մենք ջուր չեղած օրերին անտառից սարի ջուրն էինք բերում, որ մաքուր է, իսկ խողովակաշարի ջուրը նստուածքով է, խողովակաշարը շատ հին է, նորոգում են` ծակւում է“, պատմում է Մարինէն:

Գիւղը գազիֆիկացուած է, բայց շատերը փայտ են վառում, փայտն էլ դժուարութեամբ է գտնւում: Գիւղում տները մեծ են սարքուած, կազով հնարաւոր չէ տաքացնել, ծախսի տակից գիւղացին չի կարող դուրս գալ. “Մի տարի ձմեռը կազի վառարան էին ք դրել` ամէն ամիս 27-30 հազար մուծում էինք, դեռ չէր տաքացնում: Մեծամասնութիւնը փայտ է վառում“:

Առեւտուրը գիւղի խանութներից են անում` ահագին խանութներ կան. “Մի տասը խանութ ունենք` գիւղի հիւրերը միշտ զարմանում են խանութների առատութիւնից:

Բայց նպաստի, թոշակի օրերին, ժողովուրդը գնում է Բերդ շրջկենտրոն, առեւտուր անում են մի 15 օրուայ համար“:

Աշխատանք որ չկայ գիւղում` փակ դռներ շատ կան, գիւղի աշխատունակ բնակչութեան մէկ երրորդը երեւի արտագնայ աշխատանքի է, երեք-չորս տնից մէկում մեկնած կայ: Մարինէի ամուսնու եղբայրը հէնց նախորդ օրն էր վերադարձել ՌԴ մայրաքաղաքից, ուր շինարարութեան վրայ էր աշխատել: Ու դեռ չէին վճարել, ասել էին դու գնայ, երբ գումար եղաւ` կ’ուղղարկենք: Ջահելութիւնը, որ աշխատանք չունի` աչքը դուրսն է: Այ, որ գիւղում ջրի արտադրութեան մի գործարան լիներ` այդքան գուցէ դէմ չընկնէին: Այն ընտանիքներն են շահեկան վիճակում, որտեղ մի քանի աշխատող կայ` նրանց ձեռքին գումար կայ: Գիւղում աշխատատեղերը գիւղապետարանում, դպրոցում, մանկապարտէզում են ու այդքան…

Գիւղն աշխարհին կապողը տաքսիներն են. մինչեւ շրջկենտրոն մի “Գազել“ երբեմն աշխատում է, տաքսիները 1500 դրամով են տանում-բերում, 3500 դրամով տաքսին Երեւան է գալիս:

Դէ, մի խօսքով` Մարինէի պատմածով Պառաւաքարն իր տեղում է` ոչ մի տեղ չի փախել, նրա պրոպլեմները (խնդիրները – Յ.Մ.) իրենց տեղում են, իսկ Նոր տարին կը դիմաւորեն նրանով, ինչ ունեն, առանց մայրաքաղաքին պատած շռայլութիւնների ու սեղանները մեծ առատութեամբ լցնելու մրցավազքի: Պառաւաքարացու հոգին է մեծ: