0
0
Յ. Պալեան
Ցեղասպանութեան յիշողութիւնը, քանի կ’անցնին տարիները, կը կորսնցնէ իր «ազգային քաղաքականութեան» առանցքային տեղը, կը մանրուի, ծնունդ տալով դպրոցներու ամավերջի հանդէսները յիշեցնող նախաձեռնութիւններու, երգի, պարի, թատրոնի, տողանցքներու եւ տպաւորիչ ըլլալու կոչուած ճառերու: Շնորհներու եւ կարողութիւններու աննպատակ ցուցադրութիւն՝ անորոշ հասցէով:
Հայրենազրկումը որպէս այդպիսին մնայուն գիտակցութիւն չէ այլեւս: Կենսամակարդակ, քաղքենիացում, համաշխարհայնացում աղօտած են իրաւունքի պաշտպանութեան եւ հայրենատիրութեան գիտակցութիւնը, եւ այդ կը դրսեւորուի հայրենալքումով եւ հայրենադարձութեան բացակայութեամբ:
Աղմկարարութիւնները եւ իրարանցումները իրաւունք չեն վերականգներ: Յուզական պահեր կը ստեղծեն: Անոնք յարդի բոց են: Այս խօսքերը վհատութիւն յառաջացնելու չեն միտիր: Իրատեսութեան ճիգ մը անհրաժեշտ է:
Այսինքն հիմնահարցը կը փոխարինուի դիւրին եւ մակերեսային ինքնահաստատման ճապկումներով, տեղական-տեղայնական քաղքենիական դրսեւորումներով, ամէն ոք իր շնորհը կ’ուզէ ցուցադրել: Երբեմն կանգ պէտք է առնել եւ հարց տալ, օրինակ, որ երաժշտական արտակարգ, բացառիկ եւ տպաւորիչ նուագահանդէս մը, «ցեղասպանութեան ամեակ»ին առիթով, «քաղաքական սառցալեռ»ը (iceberg) մազաչափ տեղէն կը շարժէ՞:
«Քաղաքական սառցալեռ»ը դար մը առաջ տեղի ունեցած իրաւունքի յափշտակութեան շարունակութիւնն է, անցեալին մեղսակցութեամբը եւ այսօր ալ անտարբերութեամբը միջազգային համայնքին, բոլոր անոնց որոնք ուժատէր են եւ իրենք զիրենք կը համարեն իրաւարար եւ տեսակաւոր իրաւանց պաշտպան, պատմութեան աստուածատուր իրաւունքով իշխող թագաւորներու նմանողութեամբ: Միամիտ պէտք չէ ըլլալ՝ ըստ իրենց շահերուն: Այս պարզ հասկացողութիւնը պէտք է ըլլար եւ ըլլայ հայ քաղաքական մտածողութեան առանցքը եւ չէ, քանի որ տեղայնականութեամբ տուրք կու տանք մեզի շնորհուած քաղաքացիութիւններուն:
Քաղաքական հասունութեան եւ գիտակցութեան հարց է ներքին սպառման համար եղած ցուցադրական ճիգերը չշփոթել ազգին իրաւազրկման դատի հետապնդման հետ: Նաեւ, հայ ազգային քաղաքական միտքը պէտք էր յաջողած ըլլար ազգի, ծննդավայրի, քաղաքացիութեան, հայրենիքի շփոթներէն դուրս բերել հայրենահանուածները, մանաւանդ առաջին սերունդի յաջորդները: Այդ միտքը ինքզինք ամլացուցած է յաջորդական պատշաճեցումներով եւ տեղական-տեղայնական տուրքերու զոհը ըլլալով:
Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ հայրենահանումը չի սահմանափակուիր մեռնողներու յիշատակութեամբ, որուն համար յուզիչ կրկնութիւններու առատ նիւթ կայ յուշագրութիւններու եւ լուսանկարներու մէջ, վերապրողներու եւ անոնց ժառանգներու, բարձրախօսային աղմուկի մէջ:
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԷԱԿԱՆ ՀԱՐՑԸ
Հայաստան եւ սփիւռքներ, յաճախ կը մոռնանք, որ Թուրքիոյ կողմէ իրականացուած Հայոց Ցեղասպանութիւնը էապէս քաղաքական հարց էր: Այդ քաղաքական հարցին կը ստորադասուին «բարի դրացիական» եւ «փոխզիջումային» հովահարումները, որոնցմէ ոչինչ բխած է ցարդ եւ պիտի չբխի վաղը: Այսքան պարզ ճշմարտութիւն նախ պէտք է հասկնանք մենք, ցուցադրական-երեւելիական ինքնագոհութիւններէ առաջ եւ այդ ըսել մեզի հանդէպ մխիթարութիւն եւ զօրակցութիւն արտայայտողներուն:
Միշտ պէտք է հարց տալ, թէ նախաձեռնութիւն մը անմիջական եւ հեռանկարային ի՞նչ նպաստ կը բերէ մեր իրաւունքի վերականգնման:
Հայոց Ցեղասպանութիւնը պատասխան էր Թուրքիոյ կողմէ իր հողային ամբողջութեան համար սպառնական համարուող վերաբերումի, որ բնիկ ժողովուրդին իր սեփական երկրին մէջ ազատ եւ ինքնիշխան ապրելու պայքարն էր, ընդդէմ օտար ուժի տիրապետութեան:
Ե՛ւ պայքարողին ե՛ւ ցեղասպանին համար քաղաքական հարցը հողային էր:
Այսօր ալ, երբ Թուրքիան կը մերժէ ընդունիլ ցեղասպանութիւն գործած ըլլալու յանցանքը, այդ մերժումին պատճառը հողային է, քանի որ եթէ ընդունի, սրբագրութեան միակ ելքը հողային հարցի լուծումն է: Ապազգայնացած քաղաքական համբակ մարգարէներ միայն կրնան ըսել՝ թող ցեղասպանութիւնը ճանչնան եւ մենք ալ մոռնանք ու դարձնենք էջը, քանի որ պատմութեան էջերը կարելի չէ վերստին գրել, ինչպէս օրին ըսած էր տխրադէմ նախագահ մը:
Թուրքիոյ կողմէ ցեղասպանութեան սոսկ ճանաչումը աննպատակ քաղաքական սոփեստութիւն է, հրապարակը գիտոսիկութեամբ գրաւելու փորձ:
Հայ ժողովուրդը, Հայաստան եւ սփիւռքներ, եթէ ցեղասպանութիւնը կը յիշէ, անոր միջազգային ճանաչումը կը հետապնդէ, առանց զիկզակելու պիտի գիտնայ եւ ըսէ, որ ցեղասպանութիւն գործուած էր հայու հողը սեփականացնելու, հայը հողազրկելու համար:
Թուրքը ցեղասպանութիւն չէր գործած Ֆրանսայի պրըթոններուն դէմ, հողային հարց չունէր անոնց հետ: Անոնց հողը իւրացնելու համար ոճիր չէր գործած:
Թէ ի՞նչ կը մտածէ եւ ի՞նչ կ’ըսէ միջազգային հանրութիւնը, ի՞նչ կը թելադրեն միջազգային յարաբերութիւնները, հայոց իրաւունքին տեսանկիւնէ որոշիչ չեն կրնար ըլլալ: Միջազգային բարոյականը, խաղաղութեան հաստատման եթէ իրապէս հետամուտ է, եթէ մարդկային իրաւանց շռնդալից յայտարարութիւնները եւ ազգերու ինքնորոշման իրաւունքը փուչիկ չեն, մեծանուն ժողովները զբաղեցնելու եւ զանգուածային լրատուամիջոցներուն նիւթ հայթայթելու համար, Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումը մխիթարական ըլլալէ պէտք է դադրի, դառնայ քաղաքական կեցուածք:
Այս կեցուածքը բացակայ է մեծ եւ փոքր երկիրներու, քաղաքապետական խորհուրդներու եւ ականաւոր անձնաւորութիւններու ճանաչումներուն մէջ, ինչ որ կը նշանակէ, թէ անոնք հայկական հարցը ոչ մէկ ձեւով փակուղիէն դուրս կը հանեն կամ կրնան հանել: Բարեկամական յարաբերութիւններով կամ քուէարկողներ շահելու միտքով եղած անվաղորդայն եւ անհետեւանք աղմուկ:
Ճանաչումներէն կը բացակային ազգային իրաւունքներու վերահաստատման կամքը եւ նախաձեռնութիւնները:
Այս հարցը իր ամբողջութեամբ եւ իրաւութեամբ նախ մենք չեն հետապնդեր: Մենք՝ ազգ եւ պետութիւն, ոչ միայն հաւատաւոր խմբակներ: Միշտ ալ կը զարմանամ այն խանդավառ իրարանցումներէն, որոնք կը յաջորդեն աշխարհի հեռու կամ մօտ, կարեւոր կամ աննշան մէկ անկիւնը յայտարարուած «ցեղասպանութեան ճանաչում»էն ետք:
Կը համարձակի՞նք, համարձակա՞ծ ենք ըսել, որ ցեղասպանութիւնը անհատներու դէմ գործուած ոճիր չէ, այլ համայն ազգի մը, եւ այդ իսկ ըմբռնումով, միջազգային համայնքը ինքզինք իրապէս պատասխանատու պէտք է զգայ եւ ցարդ չէ զգացած: Ոչ յուշաքար-խաչքար եւ ոչ ալ հոգեհանգիստ:
ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ «ՃԱՆԱՉՈՒՄ»ՆԵՐՈՒՆ ԻՆՉՊԷ՞Ս ԽՈՐՔ ՏԱԼ
Ցեղասպանութեան ճանաչումները ոչինչ կրնան բերել Հայկական Հարցի լուծման, եթէ մնան ցաւի արտայայտութեան եւ ցաւակցութեան սահմաններուն վրայ,- ինչ որ է պարագան ներկայի աղմուկին,- եւ չվերածուին իրաւունքի վերականգնման պահանջի եւ նախաձեռնութիւններու: Անոնք մխիթարական փշրանքներ են, որոնք կը բաւարարեն ընկճուածի եսը եւ նիւթ կը մատակարարեն պարտութիւնը որպէս յաղթանակ ջնարակող խօսքի, որ ամբոխը կը զուարճացնէ կամ կը յուզէ:
Ցեղասպանութեան եւ հայրենահանման յառաջացուցած խնդրի լուծումը միջազգային ըլլալէ առաջ ներազգային է: Հայութիւնը որպէս այդպիսին, ազգ եւ համրանք, յանձնառո՞ւ է այդ խնդրի լուծման համար իսկական ներդրում ունենալու, նիւթական, մարդկային, մտաւորական:
Ինչպէս վերը ըսի, հաւատաւոր խմբակները այդքան են միայն, իսկ ազգային-քաղաքական-ազատագրական պայքարի համար պէտք է զօրաշարժի ենթարկուի ազգը, ընդունելով այդ պայքարին համար վճարուելիք գինը, գին՝ որ ուրիշներու կողմէ պիտի չվճարուի, ոչ ոք մեր փոխարէն այդ գինը պիտի վճարէ: Եթէ այս գին վճարելու գիտակցութիւնը բացակայի, ժամանակ մըն ալ կը տեւեն շաբաթավերջի կամ արձակուրդային օրերու հանդէսները եւ դաշտահանդէսները, որոնց պատկերները մամուլի էջերէն կամ հեռատեսիլէն կարօտախտի դարմանի պէս անվնաս եւ անօգուտ շիճուկներ են (placebo): Չեն անհանգստացներ, քանի որ քաղքենիացումը անհանգըս-տացման դէմ է:
Այս անլոյս նշումներէն ետք հարց պէտք է տալ, թէ՝
ա. այսօր ունի՞նք բաւարար ուժ եւ կամք, հետապնդելու համար հայ ազգի իրաւունքի վերականգնումը:
բ. ինչպէ՞ս կրնանք ունենալ այդ ուժը եւ կամքը:
գ. ո՞ւր, ինչպէ՞ս եւ որոնցմով մշակել զանգուածները յանձնառութեան առաջնորդող համապարփակ պատկերացումով ծրագիր մը:
Իմ խոր համոզումով, այսօր հաւաքաբար բաւական ուժ ունինք ազգի իրաւունքը վերականգնելու համար, թուական, նիւթական, գիտական եւ ճարտարագիտական, բայց ան ենթադրութիւն է, մեզմէ դուրս է, քանի որ տարտղնուած է, անհատականացուած, եսական, ան ընդհանուր առմամբ ազգին չի պատկանիր: Այդ ուժը ազգին պատիւը չէ, անհատական է եւ ուրիշի կառքին լծուած: Այդպէս է Հայաստանէն դուրս գտնուած ուժը:
Ցարդ չենք յաջողած ուժի միացման ծրագրում ընել եւ այդ ծրագրումը գործադրել: Այդ ուժէն միայն կոտորակներ կան ազգայինի որպէս ներդրում, որ անմիջականի կրնայ ծառայել եւ ոչ հեռանկարի, որուն հետեւանքը եղած է եւ կը շարունակէ ըլլալ պատիւներու ընծայումը փոխան ազգակերտման պատիւի նուաճման: Գաղթական անհատներու ընծայուած պատիւները, հրաժարումներու վրայ քող կը նետեն, բայց իրաւ ազգ եւ ազգի իրաւ անդամ ըլլալու կորսուած-կորսուող պատիւը չեն վերականգներ: Այդ պատիւը հայրենատիրութիւնն է, իր բոլոր ստորոգելիներով եւ կ’ենթադրէ ոչ-կիսկատար յանձնառութիւն:
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՆԵՐՔԻՆ ՇԱՂԱԽԻ ՄԱՍԻՆ
Ֆրանսացի ժամանակակից գրող եւ Ակադեմիայի անդամ Ժան տ’Օրմեսոն, 2016-ին լոյս տեսած իր ծաւալուն գիրքին մէջ տեղ մը, ազգային, մշակութային եւ քաղաքական խորքի վրայ միաժամանակ բացուող իմաստուն խօսք կ’ըսէ, որ «եթէ լեզուն տկարանայ երկիրը կը դեդեւի» (si la langue s’affaiblit le pays vacille): Այս չ’ըսեր էսքիմոներուն համար, այլ իր երկրին՝ Ֆրանսայի: Եթէ ֆրանսացի մեծ մտաւորականը այս կը մտածէ իր երկրին համար, ի՞նչ կը մտածէ կամ պէտք է մտածէ հայը իր լեզուին եւ երկրին համար: Նման մանրուքով դադրած ենք զբաղելէ, այդ մանրուքին համար կարգախօսային քաղաքականութեան մէջ տեղ չկայ:
Գործնապաշտութեան տեւաբար տրուած տուրքը կը քանդէ ժառանգուած ինքնութիւն եւ տեւելու կամք:
Արդարեւ, երբ ազգային լեզուն կը տկարանայ եւ տեղի կու տայ, շարունակութիւն եւ ինքնութիւն կրող ըլլալէ կը հեռանայ, ազգը եւ երկիրը կը տատանին կորստեան ճանապարհներու վրայ, անհատներու յաջողութիւնները եւ անոնց ընծայուած պատիւները եւ փառքը չեն վերականգներ ազգին ինքզինք ըլլալու պատիւը: Այս մասին պէտք է մտածել, մտածած պէտք է ըլլայինք, Հայաստան եւ սփիւռքներ: «Էսթէպլիշմընթ»ները իրենք եղած են առաջնորդող եւ օրինակ տեղատուութիւններու, կը բաւէ դիտել մեր շրջապատը:
Հռչակաւոր հայեր կան աշխարհի բոլոր միջօրէականներու եւ զուգահեռականներու տակ, բայց անոնք վերականգնումի ազգային դրամագլուխ չեն, ազգի պատիւ չեն, գաղթականներու սնապարծութեան կեր կը հայթայթեն, բարեսիրութիւն եւ զբօսաշրջութիւն հայրենասիրական շնորհ կը համարեն: Եւ «էսթէպլըշմնթային» հոգեբանութիւնը այդ բաւաւար կը համարէ, քանի որ այդ ձեւով ոչ ոք ինքզինք իրաւ յանձնառութիւններ ստանձնելու կը ստիպուի: Անհանգստութիւն չի ստեղծուիր եւ ծաւալի խաբկանք կ’ունենանք:
Մոլորակին վրայ հայկական կարողական (potentiel) ուժ կայ, որ կը գործէ ազգէն եւ հայրենիքէն դուրս, ոչ ազգին եւ հայրենիքին համար: Այն ուժը որ կար Հայաստանի մէջ, ան ալ ինքզինք կ’արտածէ, թերեւս ալ կը ստիպուի ինքզինք արտածելու:
Տեսականօրէն ուժ ունինք ազգին իրաւունքը վերականգնելու համար: Բայց այդ ուժին տէրը չենք, անոր տիրութիւն ընելու քաղաքականութիւն, կազմակերպութիւն եւ կամք չունինք: Այդ կամքը ձեռք կը բերուի իրաւ ղեկավարութեան,- ոչ անկումները տնտեսող վարչութիւններու,- զանգուածներուն ներշնչած եւ փոխանցած ինքնութեան եւ իրաւունքի գաղափարախօսութեամբ:
Աւելի պարզ խօսելով, ապագայատես, հակա-էսթէպլիշմընթ եւ հակադիւանակալական տիրոջ ձայն չկրկնող նոր ղեկավարում մը ծնունդ պիտի առնէ, Հայաստան եւ սփիւռքներ, կամ տարտղնումը եւ նահանջը պիտի շարունակուին, յոռետեսական հետեւանքներով: Այս ղեկավարական վերականգնումը կենսական նշանակութիւն ունի Հայաստանի պետութեան, կուսակցութիւններու, սփիռքեան անշարժութեան մէջ տեւականացնող միութիւններու, ինչպէս Հայաստան կ’ըսեն՝ հասարակական կազմակերպութիւններու պարագային:
Այդ ուժը իրականութիւն կը դառնայ, եթէ համաժողովրդական դառնայ ազգային գաղափարախօսութիւնը, որ առաջին հերթին կ’արտայայտուի հայրենադարձութեամբ եւ արտագաղթին տալով անոր իսկական բնորոշումը որպէս հայրենալքում, հակազգային կեցուածք՝ որուն ըստ այնմ պէտք է վերաբերիլ: Հայրենատիրութիւնը հեռուէն դիտուելիք հեռատեսիլի պատկեր չէ, վարձկաններով չ’իրականանար: Զանազան կարգախօսներ ամբոխավարական փուչիկ են, եթէ չառընչուին կեանքին:
Այդ ուժը զգացականէ տարբեր որակ կը գտնէ, եթէ կարենանք վերականգնել լեզուն իր հարազատութեամբ եւ իւրաքանչիւրի շրթներուն վրայ, որպէս հաւաքական կամք ստեղծելու շաղախ: Այս ընելու համար ղեկավարական կամք պէտք է, հրաժարելով մարդորսական ճապկումներէ, որոնք առաջնորդած են եւ կ’առաջնորդեն ճահճացումներու:
Սակաւապետութիւնը (oligarchie), դիւանակալութիւնը, «էսթէպլիշմընթ»ը, ժամանակավրէպ մրցակցութիւնները եւ դատարկ քաղքենիական երեւելիութիւնները անելի առջեւ կանգնեցուցած են ազգը, հաւաքաբար կ’աւաղենք մեր դժբախտութիւններուն եւ ձախողութիւններուն համար, առանց երբեք տեսնել ուզելու, որ չարիքին արմատը մեր մէջ է: Այդ տեսնելու համար ոչ-եսակեդրոն արիութիւն պէտք է:
ՄԵՐ ՎԱՂԸ ԱՅՍՕՐ ԿԸ ՍԿՍԻ ԵԹԷ ՄԵՆՔ ՈՒԶԵՆՔ
Ներկայ հանգրուանին մասնատումները չարիք են ազգին եւ հայրենիքին հանդէպ, ուրկէ ալ գան անոնք:
Աւանդապաշտական մտածելու, կազմակերպելու եւ գործելու եղանակը վնասակար է, ապագայակերտ չէ: Հարկ է շրջանցել այդ բոլորը եւ համազգային մեծ գաղափարի մը շուրջ համախմբել ազգը եւ դուրս գալ փակուղիէն:
Ապա թէ ոչ օր մը անցեալով կը խօսուի մեր մասին: Այս յանգումը զանգուածները չի մտահոգեր:
Ընել այնպէս որ մասնակից ըլլանք այն բաներուն որոնք պէտք է տեւեն եւ ոչ այն բաներուն որոնք կը ստեղծեն տեւելու խաբկանքը:
Եւ «էսթէպլիշմընթ»ը, աստ եւ անդ, տեւելու խաբկանք ստեղծելու աճպարար է: Եւ այնքա՜ն վարժուած ենք այդ աճպարարական խաղին, որ իսկական տեւելու կամքը թաքցուցած ենք շաբաթավերջի կամ արձակուրդային օրերու ընդարմացնող ժողովներու, փող-թմբուկի երգահանդէսներու եւ կամ կրկնութեան ճառերու մէջ:
Ժամանակն է որ գիտակցուած յանձնառութեամբ ըսենք, որ ինչ որ ինծի կը պատկանի ինծի կը պատկանի, ինչ որ ուրիշին կը պատկանի ուրիշին կը պատկանի, նոյնսիսկ երբ կայ այն խաբկանքը որ ան ինծի կը պատկանի:
Վերականգնում կարելի է, եթէ հրավառութիւններու փոխարէն տեւելու կամք ներշնչուի զանգուածներուն, փոխան լացով կամ անցեալի հպարտութեամբ քաշքշուելու, որդեգրենք ապագայի հպարտութիւն նուաճելու ուղին:
Այս կ’ըլլայ, ընդդէմ նահանջի եւ անձնատուութեան, իրաւունքի վերատիրացման եւ հաւաքական վերանորոգման եւ վերականգնումի քաղաքականութիւն, որուն համար չզիկզակող նախաձեռնութիւններ անհրաժեշտ են, ստեղծելու համար միջազգային միջամտութիւն պահանջող պայմաններ, օրինակ՝ բանակցութիւններ: Ճանաչումները բանակցութիւն չեն:
Վերականգնումի համար ժողովուրդին եւ միջազգային համայնքին համար անմիջական եւ լուծում պահանջող նախաձեռնութիւններ պէտք են, որպէսզի համաժողովրդական շարժում ստեղծուի, անտարբերները բերելով մասնակցութեան: Այս տեսանկիւնէն պէտք է յիշել Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան իր իրաւունքներուն տիրանալու դատի դիմումը, որ կը խանգարէ լռութիւններու եւ մխիթարութիւններու խաղը:
Նահանջ եւ անձնատուութիւն՝ երբ կարեւորներ եւ համեստներ, ջոջական օրինակը որդեգրելով կ’ընդունին որ սփիւռքը մնայուն է, որ մենք սփիւռքի ազգ ենք: Ըսող եղած էր՝ որ համաշխարհային ազգ էինք:
Ներկան տնտեսող, կիսամիջոցներով ծփացող եւ ինքզինք կրկնող ղեկավարումը կարելի պիտի ըլլա՞յ փոխարինել ապագայատես ղեկավարումով, որպէսզի ազգը վերականգնի իր ինքնութեան արժէքներով եւ իրաւունքներով…
