0
0
ՎԻԳԷՆ ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ
Տօնելիք շատ բան ունինք, այո. անցեալ տարի` տպագրութեան 500-ամեակն էր: Մի քանի տարի առաջ` գրերու գիւտի 1600-ամեակը: Անկէ առաջ` քրիստոնէութեան որդեգրման 1700-րդը: Երկու տարիէն Մեծ Եղեռնի 100-ամեակն է: Այս տարի Հայաստանի անկախութեան 95-ամեակն է, որ տարեդարձներու մասնագէտներու բառամթերքով կը համարուի “քառորդ-կլոր“, այսինքն` այս մէկը լա՛ւ նշենք, բայց չմոռնանք որ 5 տարիէն պիտի գայ 100-ամեակը, որ պէտք է նշել շա՛տ լաւ, ուստի չափի զգացողութիւնը չկորսնցնենք…
Այս տարի, սակայն, շատ կարեւոր տարեդարձ մը կայ, հայ ազգի զարգացման ճամբուն վրայ արձանագրուած բացառիկ իրադարձութեան մը տարեդարձը, տարեդարձներու “կլորութեան սանդղակին“ վրայ բաւական բարձր տեղ գրաւող )կրնամ ըսել` 95 տոկոս կլորութեամբ(, եւ, մանաւանդ, մեր այսօրուան բազմապիսի հիմնահարցերուն շատ մօտէն առնչուող իրադարձութեան մը տարեդարձը:
Կը սպասէի, որ մեր աշխարհասփիւռ իրականութեան բազմաթիւ, բազմաբնոյթ եւ բազմերանգ կառոյցներէն մէկն ու մէկը մտածէր այդ մասին: Կ՛ակնկալէի, որ անոր բարոյական իրաւատէրերէն գլխաւորը` Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը այդ մասին գոնէ յայտարարութիւն մը ընէր, գրաւուած թուական մը յայտարարէր: 2003-էն իր վեր, Արամ Ա. կաթողիկոս տարիները կը հռչակէ որոշ թեմայի մը մասին. առաջինը` եկեղեցական ղեկավարի մը համար շատ բնական, Աստուածաշունչի տարին էր, որուն հետեւեցան Ընտանիքի, Ազգային պահանջատիրութեան )Մեծ Եղեռնի 90-ամեակն էր, կլորութեան սանդղակով` կէս-կլոր(, Հայ դպրոցի, Հայ լեզուի, Քրիստոնէական դաստիարակութեան, Հայ կնոջ, Հայ մանուկի եւ Հայ գրքի տարիները: Կը յուսայի, որ ան այս տարի անդրադառնայ այդ շատ կարեւոր տարեդարձին եւ տարին նուիրէ անոր: Ակնկալութիւնս ի չիք ելաւ:
Կը յուսայի, որ մեր բազմաթիւ կազմակերպութիւններէն մէկն ու մէկը անդրադառնայ այս կարեւոր տարեդարձին: Տակաւին ոչ մէկ ձայն լսած եմ: Մանաւանդ կը յուսայի, քանի որ տարեդարձը կը վերաբերի Կ. Պոլսոյ մէջ տեղի ունեցած իրադարձութեան մը, որ Պոլսէն դուրս` ազատ պայմաններու տակ գործող բազմաթիւ պոլսահայ միութիւններէն մին գոնէ անդրադառնար անոր: Ի զուր:
Ակնկալութիւն չունէի, որ Հայաստանէն ձայն մը բարձրանար այդ ուղղութեամբ, որովհետեւ անոնք երբեք չեն առնչուած անոր հետ եւ ներելի է որ չյիշեն բան մը, որուն մասին շատ աղօտ պատկերացում ունին, մանաւանդ որ համայնավար գաղափարախօսութեան տարիներուն ան յաճախ դատափետուած է եւ ծաղրանքի առարկայ հանդիսացած: Եթէ աւելի լրջօրէն ծանօթանային անոր հետ, եթէ անկէ քաղած ըլլային անհրաժեշտ դասերը, այսօրուայ տագնապը` ժողովրդավարութեան ճգնաժամը, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը կ՛ապրի, շատ աւելի թեթեւ պիտի ըլլար:
* * *
Այս տարի 150-ամեակն է Ազգային Սահմանադրութեան հաստատման եւ գործադրման: 1863-ի Մարտի 17-ին, օսմանեան իշխանութիւնները կը հաստատէին անոր )հոգ չէ թէ մաքրաջրուած( յօդուածները եւ ան կը դրուէր գործադրութեան:
Հայ իրականութեան մէջ առաջին անգամ ըլլալով, բացարձակապէ՛ս առաջին անգամ ըլլալով, անհատ հայը կ՛ունենար քուէի իրաւունք, կ՛ունենար իր ներկայացուցիչները ընտրելու իրաւունք եւ, մանաւանդ, կ՛ունենար իր տեղական հարցերը ի՛ր կողմէ ընտրուած մարմիններու կողմէ տնօրինելու իրաւունք: Եւ կ՛ունենար իր ընտրեալներէն հաշիւ պահանջելու իրաւունք:
Ազգային Սահմանադրութեան գործադրութիւնը Օսմանեան կայսրութեան տարածքին անշուշտ չեղաւ հեզասահ: Եւ չէր ալ կրնար ըլլալ: Օսմանեան կայսրութիւնը այն միջավայրը չէր, ուր օրէնքի գերիշխանութիւնը պիտի տիրէր:
Սակայն փաստն այն է, որ օրուան լուսաւորեալ մտաւորականութիւնը` Ռուսինեանները, Օտեանները, Պալեանները, Սերվիչէնները, Աղաթոնները, Իւթիւճեաններն ու բազում այլ ազգայիններ, կրցաւ օգտուիլ կայսրութեան վրայ փչող բարենորոգչական թեթեւ հովէն, ժամանակաւորապէս բացուած այդ փոքրիկ պատուհանէն, եւ հաստատել տուաւ փաստաթուղթ մը, որ անկախ իր գործադրութեան առջեւ ցցուած խոչընդոտներէն, անկախ նոյնիսկ իր գոյութենէն )ան առկախուած էր 1896-էն 1908, եւ ապա 1915-էն սկսեալ(, հիմնովի՛ն պիտի յեղափոխէր հայութեան կեանքը:
Ազգային Սահմանադրութեան բերած ժողովրդավարութեան եւ, մանաւանդ, ազգային կառոյցներու վարէն վեր բարձրացող շէնքի սկզբունքները, որոնք կարճ ժամանակի ընթացքին արմատաւորուեցան հայ անհատի հոգեբանութենէն ներս, անփոխարինելի դերակատարութիւն ունեցան յատկապէս յետ-եղեռնեան քաոսէն կարճ ժամանակի մէջ կազմակերպ գաղութներու առաջացման աշխատանքին մէջ:
Փորձեցէ՛ք պատկերացնել Սփիւռքի կազմակերպումը առանց այդ սկզբունքներուն, առանց համայնքներու ինքնակառավարման հնարաւորութիւններուն. ամենահզօր երեւակայութիւնն անգամ բաւարար պիտի չըլլայ: Եթէ այսօր օտարները հիացական նախանձով կը նային մեր կառոյցներուն, եթէ այսօր մենք կրցած ենք թալէաթներու վճիռը ի դերեւ հանել, եթէ ցեղասպանութենէն վերապրող խլեակները կրցան առանց այլեւայլ հոգեբաններու եւ traumatologue-ներու օգնութեան վերագտնել իրենց հաւասարակշռութիւնը եւ ոչինչէն մեկնելով վերականգնեցին հայ կեանքը եւ, Սարոյեանի բառերով, “նոր Հայաստան“ներ ստեղծեցին, մեծ մասամբ կը պարտինք Ազգային Սահմանադրութեան ոգիին, անոր բանաձեւած անհատ ազգայինի առողջ կերպարին:
Ճիշդ չէ՞ր ըլլար արդեօք, որ Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդավարութեամբ մտահոգներու բանակը, փոխանակ ափ առնելու “քաղաքակիրթ“ երկիրներու դռները եւ անոնցմէ ժողովրդավարութիւն մուրալու, պահ մը վերադառնար ակունքներուն եւ անհրաժեշտ դասերը քաղէր Ազգային Սահմանադրութեան հեղինակներու տեսլականէն:
Ազգային Սահմանադրութիւնը նուաճում մըն է, որուն 150-ամեակին վրայէն անկարելի է լռութեամբ անցնիլ: Պէտք է զայն բարձրաձայն նշել, եւ, մանաւանդ, պէտք է առիթը օգտագործել զայն անգամ մը եւս սերտելու համար: Այսօր, երբ համակարգային բարեփոխման խնդիրներ ունինք ազգովին, երբ կը փորձենք մեր ազգային կեանքը վերակազմակերպել նոր պայմաններու տակ, համաշխարհային ազգի պայմաններուն տակ, աններելի սխալ պիտի ըլլայ անոր յաջող կենսափորձը անտեսել եւ իյնալ այլեւայլ անհեթեթութիւններու ետեւէն: Պատմութիւնը մեզի պիտի չներէ այս անգամ:
Պատահմամբ հանդիպեցայ այս յօդուածին, անոր հրապարակումէն աւելի քան մէկ տարի ետք։ Դժբախտաբար, հեղինակը իրաւունք ունի. Ազգային Սահմանադրութիւնը այն արժէքն է, որուն վրայ կառուցուած է մեր արդի պատմութեան շէնքը, եւ մենք, ինչպէս հայաստանցիները կ՚ըսեն, էշի ականջին քնած մնացինք։
Ամօ՛թ մեզի եւ մանաւանդ ամօթ իրենք զիրենք ղեկավար կարծողներուն։