0
0
Համադրեց՝ Բժիշկ Կարպիս Հարպոյեան
Մոնրէալ, 25 Մարտ 2023
Բժիշկ Վարազդատ Յովհաննէս Գազանճեան ծնած է Երզնկա, Մարտ 18, 1879-ին: Ան Վարազդատ կոչուած է ի յիշատակ չորրորդ դարուն հայոց Վարազդատ թագաւորին: Իր բուն մականունը եղած է Երիքեան, սակայն թրքական բռնապետական օրէնքներու պատճառով Երիքեանը փոխուած է Գազանճեանի:
Վարազդատի հայրը՝ Յովհաննէս Գազանճեան ընտանեօք հաստատուած է, Սվազ երբ որդին 2.5 տարեկան էր: Մօրը անունը՝ Աննա Սիրանեան: Վարազդատ առաջին եւ միակ որդին եղած է իր ծնողքին: Հայրը եղած է անուանի պղնձագործ:
Ան իր նախնական ուսումը ստացած է Սեբաստիոյ ամերիկեան աւետարանական դպրոցին մէջ, ուր իր ուսուցիչները եղած են ֆրանսացի Ճեզուիթ ուսուցիչներ: Հոն է, որ ան սորված է ֆրանսերէն լեզուն:
12 տարեկանին, Վարազդատ կորսնցուցած է հայրը: Անոր հոգատարութիւնը ամբողջովին մնացած է իր մօրը՝ Աննային վրայ:
1894-ին 15 տարեկան Վարազդատ համիտեան ջարդերու օրերուն կը միանայ Հնչակեան կուսակցութեան եւ կը սկսի հակաթրքական թռուցիկներ տարածել զանազան գիւղերու եւ քաղաքներու մէջ: Ան կը հետապնդուի թրքական իշխանութեան կողմէ:
ատամնաբուժական դպրոցէն
Վարազդատ իր խորթ եղբօր՝ Յակոբին կարգադրութեամբ եւ միասին կը լքեն իրենց ծննդավայրը եւ կը հասնին Մարսէյ (ֆրանսա): Հոնկէ կը գաղթեն Ամերիկա 1895-ին: Վարազդատ նաւէն կ’իջնէ ցնցոտիներով եւ մուտք կը գործէ Նիւ Եորք՝ Ellis Island: Վարազդատ 16 տարկանին կը հաստատուի Ուստըր (Մասաչուսէց):
Սկզբնական շրջաննին, Վարազդատ աշխատած է մետաղագործութեան գործարանի մէջ, իբրեւ բանուոր: Ան եղած է ճարպիկ, արկածախնդիր եւ ընթերցասէր: Գործարանին մէջ, ազատ ժամերուն սկսած կարդալ եւ ինքնազարգանալ: Ան հետեւած է գիշերային դասընթացքներու եւ սորված է անգլերէն ու ֆրանսերէն:
Ան ամերիկեան հպատակութիւն ստացած է 1900-ին:
Վարազդատ վկայուած է երկրորդական կրթական հաստատութենէ մը եւ 1902-ին ընդունուած է Հարվըրտի ատամնաբուժական դպրոցը: 1906-ին, հոն նշանակուած է օգնական բժիշկ, Prosthetic Dentistry-ի բաժանմունքին մէջ: 1912-ին նշանակուած է Harvard Prosthetic Dentistry Department-ի տնօրէն: 1915-ին դարձած է համալսարանի ատամնաբուժական բաժինի ընդհանուր ատամնաբուժը:
Ան բարձրագոյն ուսումը աւարտելէ ետք, 1915-1919 տարիներուն պաշտօնավարած է Հարվըրտ Համալսարանի «Ծնօտի եւ դէմքի վիրաբուժութեան» (Oral and Maxillofacial Surgery) բժշկական բաժնին մէջ, իբրեւ գլխաւոր վիրաբոյժ: Ան կը դառնայ աշխարհի առաջին մասնագէտ վիրաբուժը եւ ջահակիրը դիմածնօտային վերականգնումային եւ գեղեցկագիտական վիրահատութեան:
1915-ին, բժիշկ Վարազդատ Գազանճեան Ա․Մ․Ն․ կառավարութեան կողմէ ուղարկուած է Անգլիա եւ Ֆրանսա ծառայելու եւ իր օժանդակութիւնը բերելու ֆրանսայի Royal Army Medical Corps-ին: Հոն, ան գործած է ատամնաբուժական կեդրոնին մէջ եւ վիրաւոր զինուորները ենթարկած է դէմքի եւ ծնօտի գեղագիտական-կառուցողական գործողութիւններու: Բժիշկ Վարազդատ Գազանճեան կը մնայ երեք տարի Արեւմտեան ճակատի վրայ եւ կը բուժէ եւ կը դարմանէ 3000-է աւելի տարբեր ազգութիւններէ վիրաւոր զինուրներ: Ան կը կոչուի հիւանդներուն կողմէ «Miracle Man of the Western Front»-Արեւմտեան ճակատի հրաշագործ: Իր ծառայութիւնը աւարտելով Եւրոպայի մէջ կը վերադառնայ Ա․Մ․Ն․:
1921-ին, դարձած է համալսարանի դասախօս եւ արժանացած է իբրեւ «Տոքթոր», իսկ 1922-ին՝ «Փրոֆէսոր» աստիճանին, կոչուած է Հարվըրտ Համալսարանի գեղագիտական-կառուցողական վիրաբուժութեան բաժինի առաջին փրոֆէսոր:
1921-ին, պարգեւատրուած է «Doctor of Medicine», իսկ 1922-ին՝ «Professor of Oral Surgery at Harvard University» տիտղոսներով:
Ան դարձած է American Association of Plastic Surgeons-ի նախագահը, 1940-ին:
Տոքթ. Վարազդատ Գազանճեան դարմանած է աշխարհահռչակ անձնաւորութիւններ, յատկապէս՝ հոգեբուժ Sigmund Freud-ը եւ օդաչու Frank Hawks-ը:
Անոր համբաւը շուտով հասած է Անգլիոյ պետական իշխանութեան: Winston Churchill-ի եւ Lord Chamberlain-ի կողմ հրաւիրուած է Buckingham Palace, հանդիպում ունենալու King George V-ին հետ եւ արժանացած է պարգեւատրումներու:
Բժիշկ Վարազդատ Գազանճեան վարած է «Ամերիկեան Ձեւաւորումի Վիրաբուժութիւն» եւ «Անգլիական ձեւաւորումի ու վերաշինութեան (constructive) վիրաբուժութեան» նախագահութեան պաշտօնները: Ան եղած է նաեւ շարք մը «Ձեւաւորման ու վերաշինութեան վիրաբուժական» համաշխարհային ընկերութիւն-ներու պատուոյ անդամ:
1969-ին, պարգեւատրուած է «Neal Owen for Plastic and Reconstructive Surgery» շքանշանով:
21 դեկտեմբեր 1912-ին ան կ’ամուսնանայ Sophie Augusta Cuendet-ի հետ Պոսթընի մէջ: Տիկին Գազանճեան կը մահանայ 1919-ին: Ան երկրորդ անգամ կ’ամուսնանայ 25 Օգոստոս 1923-ին Marion Victorin Hanford-ի հետ եւ կը բախտաւորուի մէկ մանչ եւ երկու աղջիկ զաւակներով:
Իր հռչակը արգելք չէ եղած, որ ան մոռնայ իր հայկաԿԱնութիւնը: 1920-ին, ան յատուկ առաքելութեամբ մը մեկնած է Ուաշինկթըն, ուր ներկայացուցած է հայկական հարցը եւ խնդրած է Հայաստանի ճանաչումը ամերիկեան կառավարութեան կողմէ:
Տոքթ. Վարազդատ Գազանճեան աշխատած է մինչեւ 1965:
Տոքթ. Յակոբ Մարթին Տէրանեան իր յարգանքի տուրքը մատուցած է այս մեծ հայ վիրաբուժին գրելով իր «Miracle Man of the Westren Front, Dr, Varaztad H. Kazanjian, Pioneer Plastic Surgeon» գիրքը 1990-ին:
Տոքթ. Վարազդատ Գազանճիան մահացած է 95 տարեկան հասակին, 19 Հոկտեմբեր 1974-ին:
Աղբիւրներ.
1. Միանասեան, Յարութիւն, Հայազգի բժիշկ-գործիչներ, Երեւան, 2020:
2. Wikipedia, Varaztad Kazanjian.
3. Center for the History of medicine at Countway library, Varaztad H. Kazanjian.
4. Miracle man of the Western front, Dr. Varaztad H. Kazanjian, Plastic and reconstructive surgery, Journal of the American society of plastic surgeons, USA, December 2007.
5. Arslanian, Brian, MD, Armenian surgeon pioneer of modern plastic surgery, private website.
6. Soukiasian, Paul, Vartan, Armenian healers in history, AGBU Magazine.
