0
0
ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ
Բոլորովին նորութիւն մը ըսած պիտի չըլլամ, երբ յիշեցնեմ, թէ այս օրերուն ազգովին կ՛ապրինք խառն ժամանակներու մէջ, որոնց բազմազան անդրադարձներէն անմասն չենք կրնար մնալ: Հայաստանի թէ Սփիւռքի մեր կեանքէն ներս, մենք հայերս` կը դիմագրաւենք հոգեւոր ու բարոյական արժէքներու անկում, մշակութային կեանքի նահանջ եւ տակաւին այլ լուրջ տագնապներ: Այս բոլորը զգալի ու տեսանելի են:
Ու տակաւին` Սփիւռքի տարածքին հայախօսներու, հայերէն կարդացողներու եւ գրողներու թիւերուն նուազումով, արեւմտահայերէն մեր գործածած լեզուն սկսած է ապրիլ լուրջ մարտահրաւէրներ, որոնք կը սպառնան իր եւ մեր ինքնութեան:
Պէտք է ըսել նաեւ, թէ հայ լեզու, հայ գիտակցութիւն եւ հայախօսութիւն իրար շաղկապ-ւած եւ զիրար ամբողջացնող էական տուեալներն են մեր ազգային գոյութեան եւ բարգա-ւաճման: Որովհետեւ լեզու մը ողջ է եւ կը մնայ, եթէ զայն խօսողներ կան: Սակայն գիտենք նաեւ, թէ այդ լեզուն գիտնալը բաւարար չէ: Օրինակ վերցնելով կրնանք հաստատել, թէ լատիներէն գիտցողներ շատ կան, սակայն լատիներէնը մեռած լեզու է: Խօսող չունի:
Իսկ ասոր հակառակը, հրեաները վերստեղծեցին իրենց մեռեալ լեզուն, այն լեզուն` որ նոյնիսկ չէին գիտեր թէ ինչպէս կ՛արտասանուի:
Անոր համար միշտ կը շեշտենք, թէ լեզու մը, որ չի գրուիր կամ չի խօսուիր տան, դպրոցին կամ շուկայի մէջ, այլ խօսքով ամէնօրեայ հաղորդակցութեան միջոց մը չէ, կ՛աղքատանայ, կը սնանկանայ, իր կարողականութիւնը կը կորսնցնէ եւ պատմութեան հոսանքին մէջ ալ կամաց կամաց կ՛ընկղմի, իր հետ տանելով նաեւ իր ազգը:
Այսպէս հայեցի դաստիարակութեան գործը օրէ օր աւելի սկսած է դժուարանալ: Վտանգաւոր հանգրուանէ մը կ՛անցնինք: Ժամանակն է վերատեսութեան ենթարկել սփիւռքեան մեր ներկայ կառոյցներու իրավիճակը: Կեցուածքի փոփոխութիւն է պէտք:
Մեսրոպեան յարկերու շինութեան կարիքը կայ ամէն տեղ: Միւս կողմէ ապականուած է մեր շրջապատը: Վաղուան մեր ինքնութիւնը արագօրէն սկսած է մաշիլ: Այս բոլորին ախտաճանաչումը կատարուած է եւ ժամանակէ մը ի վեր ահազանգը` հնչած: Մէկ խօսքով օրերը գեղեցիկ չեն:
Սակայն ի տես այս բացասական կէտերուն, հպարտութեամբ կու գանք ըսել, թէ 2012 տարին յատկանշուեցաւ անուրանալի եւ անժխտելի իրողութեամբ մը:
Այսպէս, Կիլիկիոյ Կաթողիկոսը ինք անձամբ նախաձեռնեց ու ստանձնեց արեւմտահայե-րէնի պաշտպանութեան կամ փրկութեան հարցը լոյսին բերելու եւ այս առթիւ լուծում մը կամ լուծումներ որոնելու դժուարին եւ ծանր պարտականութիւնը:
Ճշմարտութիւնը տեսնել ու ըսել, նպատակին հասնելու ճամբուն կը ծառայէ, ըսած են մեր մեծերը:
Անկասկած, որ այս հսկայական աշխատանքը ինքնին խարիսխ պիտի դառնայ, արեւմտա-հայ լեզուն դարմանելու, անոր գործածութեան ի խնդիր գործօն քայլեր որոնելու, անոր կարգ մը շրջաններէն ներս հիւծած վիճակը բարելաւելու եւ վերջապէս զայն կորուստէ փրկելու համար:
Մեզի համար մեր լեզուն գանձ է ու հարստութիւն: Ոչ մէկ կասկած եւ տարակուսանք:
Ու իբրեւ արագ վերաքաղ` կ՛ուզենք նաեւ յիշեցնել, թէ Մեսրոպ Մաշտոցի, Սահակ Պար-թեւի ու անոնց աշակերտներուն ջանքերուն շնորհիւ ստեղծուած մեր լեզուն, մեզի հասցուցած է ազգային անմահութեան դրան առջեւ: Շնորհիւ այդ լեզուին, դարերէ ի վեր մենք կը գոյատեւենք ու տակաւին պիտի գոյատեւենք, մինչեւ այն ժամանակ, որ այս մոլորակին վրայ հայերէն լեզուով խօսող մը կ՛ապրի:
Յետոյ պէտք չէ մոռնանք, որ մեր լեզուն զարգանալով, անոր զուգընթաց զարգացած են նաեւ լեզուական օրէնքներն ու կանոնները, որոնց քերականութիւն անունը կու տանք:
Հայերս յոյներէն սորվեցանք քերականութիւն, ստուգաբանութիւն եւ փիլիսոփայութիւն:
Ժամանակին` գրաբարը ժողովրդական խօսակցական լեզուն էր: Այդ նոյն մեր գրաբարը, շնորհիւ Մեսրոպ Մաշտոցին եւ իր աշակերտներուն, դարձաւ նաեւ գրական լեզու ու դարերու ընթացքին ալ` կատարելագործուեցաւ:
Ամէն ժողովուրդ կ՛ուզէ, կը բաղձայ ուսանիլ իր գրաւոր լեզուն: Այս մէկը‘ ոչ թէ որով-հետեւ բոլորին լեզուն ըլլալէն կը բխի, այլ տեսակ մը ընդհանուր պահանջք մըն է:
Ու հպարտութեամբ կու գանք յիշել նաեւ, թէ ամէն օր հայ միտքը շարունակելով իր մտածողական զարգացման դրօշարշաւը, հայերէնը 19րդ դարուն նոր շունչ ու կերպար ստացաւ: Շնորհիւ մեր մեծանուն գրագէտներուն եւ հայ մտքի մշակներու ստեղծագործութիւններուն, գրաբարը ինքնաբերաբար նահանջելով իր տեղը տուաւ աշխարհաբար լեզուին, որ իր կարգին դարձաւ կենդանի, բարեփոխուած ու մշակուած լեզու մը իր արեւմտահայերէն եւ արեւելահայերէն երկու թեւերով:
Այլ խօսքով, աշխարհաբարը դարձաւ մեր ժողովուրդին գործածած ներկայ լեզուն:
Ապա, գրական նոր դէմքեր կրկին անգամ վերակենդանացուցին զայն, վերանորոգեցին, զարգացուցին անոր արմատներն ու բառերը ու այս ձեւով անոր տուին նոր երանգ:
Եթէ այսքանը պատմութեան կը պատկանի, հապա ներկայիս կայ այն իրողութիւնը, թէ նոյն մեր այս գործածած լեզուն` արեւմտահայերէնը, վտանգուած է վերեւ նշուած զանա-զան պատճառներու բերումով:
Այս տողերով միայն կ՛ուզեմ անդրադառնալ արեւմտահայերէնի լեզուի մասին:
Անոր համար կը հաւատամ, որ ամէն տեսակի լուծումներէ առաջ անպայմանօրէն մեր այս գործածած արեւմտհայերէնը պէտք է նախ դարձնել միակերպ, որովհետեւ մտահոգութիւնս կը պատկանի մեր հաւաքականին:
Կը կարծեմ, որ պէտք է որոնել, սրբագրել, դարմանել տարիներու թերին կամ թերիները, վերագտնել եզր մը, հասարակ յայտարար մը, որպէսզի մեր այս լեզուն թարմանայ, ու միեւնոյն ժամանակ դառնայ միօրինակ իր տեսքով, միակերպ իր ուղղագրութեամբ` միատառ եւ առողջ լեզու մը:
Տեսնուած իրողութիւն է, թէ այսօր տեսակաւոր են այս մեր լեզուին ներքին կանոնները, ըլլան անոնք ուղղագրական, թարգմանական եւ կամ քերականական տեսանկիւնեներէ դիտուած:
Քանի մը օրինակներ բաւարար են յիշողութիւնները թարմացնելու:
– Քալիֆորնիան քէ-ով գրողներ կան, մինչ կան նաեւ գ-ով գրողներ:
– Յունուարը, Կիրակին գլխագրով կը գրեն, իսկ շատեր ալ` պարզ գիրով:
– Ամէնէն-ը երկու է-ով գրողներու թիւը շատ է. մինչ առաջինը ե-ով գրողներ ալ կան:
Եւ տակաւին կան թարգմանական աշխատանքներու ընթացքին ծնունդ առած զանազան հարցեր եւ տարակարծութիւններ:
Հիմա: Ո՞ր մէկ ձեւը ճիշդ է: Ո՞ր մէկ ձեւը պէտք է որդեգրէ մեր աշակերտը կամ ուսուցիչը: Ինչո՞ւ, ա՛յս ձեւով չէ եւ ա՛յդ ձեւով է:
Կը հաւատամ, որ արեւմտահայերէնի պաշտպանութեան յատուկ ամէն ճիգերէ առաջ նախ պէտք է զայն միօրինակացնել: Այս լեզուի մասնագէտներ, ուղղագրագէտներ` եթէ նման բառ մը գոյութիւն ունի եւ կամ քերականագէտներ, ճշգրիտ ու տրամաբանական տուեալներու հիման վրայ, էական է, որ նախ շտկեն կամ հիմնաւորեն մեր գործածած կարգ մը բառերու լեզուական օրէնքները, ընդհանուր համազգեստ մը հագցնելով անոր օրէնքներուն:
Մէկ խօսքով անոնք միօրինականացնեն մեր լեզուի ուղղագրական կանոնները:
Ահա թերեւս ուրիշներու համար այս մանր կարծուած սակայն ինծի համար իբրեւ կարեւոր նախաքայլ նկատուած հարցերն են, որոնք զիս կը մտահոգեն: Որովհետեւ կը հաւատամ, որ մեր մայրենի լեզուն անփոխարինելի արժէք մըն է, որ կը պահպանուի պայքարով: Այս բոլորին հետ ու միասին փափաքս է, որ անպայմանօրէն պահել լեզուական մեր ունեցած արժէքները: Նեղ սահմաններէն դուրս գալով` համահայկական եւ ազգային մտածողութեամբ փայփայել մեր ունեցածը, որպէսզի յանուն մեր գրական լեզուին համար մղուող ազնիւ ու լուրջ պայքարին ոչ միայն պատրաստ ըլլանք, այլ նաեւ` միակամ մասնակից դառնանք:
Իրատես պէտք է ըլլալ: Կարեւորը այս մտահոգութիւնը բաժնելն է:
Ուստի` ուժ, ձգտում եւ թափ:
