0
0
Արի՛, եղբայր, փառաբանենք, մեր քաղցրաբառ
հայոց լեզուն,
Արաքսի պէս միշտ կենդանի, Միշտ անսպառ հայոց լեզուն:
Ապրիլ 5, 2013: Աննկարագրելի զգացումներ առթող երեկոյ մը Ուտսայտի Հայ Կեդրոնին մէջ: Ուրախացա՞նք…անշուշտ, Յուզուեցա՞նք…ի հարկէ: ՀՊԱՐՏԱՑԱ՞ՆՔ …եւ ի՜նչպէս: Մանաւանդ եւ ամենէն աւելի մեր Ամերիկածին Սերունդը լսելով:
Մեսրո՜պ. հայ դարերու դիմաց կեցող`
Դուն ադամանդեայ ապառաժ.
Արդէն 34րդ տարին է, որ Նիւ Եորքի Համազգայինի Գրական Յանձնախումբը կը կազմակերպէ այս արտասովոր ու դիպուկ երեկոն` “ԳՐԱԿԱՆ ԳՈՀԱՐՆԵՐ ԵՒ ԳԻՆԻ“: Հաճելի է բաժակ մը գինիով թուլցած հայերէն բանաստեղծութիւններ ունկնդրել, ներկայացուած մեր նորահաս սերունդին կողմէ: Անոնք հայկական դպրոցներէ շրջանաւարտ պատանիներ ու պարմանուհիներ են, որոնք հիմա կամ միջնակարգ դպրոց կամ համալսարան կը յաճախեն եւ ծանրաբեռնուած են իրենց դասերով, եւ համալսարանի բազում պարտականութիւններով: Երբ “Այո“ կը պատասխանեն համակարգիչով մեր ուղարկած խնդրանք-“նամակ“ին, կը հրճուինք: Երբ պատասխանները կ՛ուշանան, կը հետապնդենք երկրորդ “նամակ“ով ապա հեռախօսելով: Չենք ուզեր խրտչեցնել զիրենք, կը հաւաստիացնենք որ մրցոյթ չէ, եւ գոց սորվելու պարտադրանք չկայ: Միայն կը խնդրենք սահուն կարդան: Ապա հեռախօսակապով կ՛օգնենք իրենց, բացատրելով բանաստեղծութիւններու բառերու իմաստն ու շեշտերը: Անհուն հրճուանք էր երբ ինը ամերիկածին պարման-պարմանուհիներ եւ երեք Հայաստանցի երիտասարդ- երիտասարդուհիներ համաձայնեցան մասնակցիլ:
“Տաղ Հայերէն Լեզուի“
Զարմանալով թէ ինչպէ՜ս դուն մնացիր, երբ սաստիկ
Քամին քու շուրջդ փչեց եւ տապալեց ամէն բան:
Տարիներէ ի վեր զանազան թեմաներ ընտրած ենք այս իւրայատուկ երեկոյին համար: Հայրենիքի սէր, մօր սէր, անձնական սէր, եղեռն, հայ լեզու…եւայլն: Այս տարի երեկոն նուիրուած էր Հայ գրատպութեան 500-ամեակին:
Բացումը կատարեց Համազգայինի ատենապետ` Դոկտ. Արա Գաբրիէլեան, բարի գալուստ մաղթելով ներկաներուն: Ան նշեց որ 34 տարի է, Նիւ Եորքի Համազգայինը այս ձեռնարկը կը կազմակերպէ` քաջալերելու մեր պատանի եւ երիտասարդ սերունդը որ հայերէն ընթերցումով, ծանօթանայ հայկական բանաստեղծութիւններուն` եւ սիրէ հայերէնը: Ապա հրաւիրեց ընկհ. Արմինէ Մինասեանը` Գրական Յանձնախումբի խօսքը փոխանցելու:
Արթուր Իբէք, Մուշեղ Իշխանի` “Հայ Լեզուն“
Հայ լեզուն տունն է Հայուն աշխարհի չորս ծագերուն…
Հո՛ն է միայն որ կրնայ գտնել ամէն Հայ կրկին,
Խաժամուժին մէջ օտար կորսնցուցած իր հոգին..
Ընկհ. Արմինէ, նշեց որ “այս հոգեպարար ձեռնարկի նպատակն է բանաստեղծութեան միջոցաւ ծանօթացնել պատանիներին եւ հանրութեան հայ գրականութեան եւ մօտեցնել մեր արմատներին, հողին ու ջրին: Հայը առանց Հայաստանի, առանց պատմութեան, առանց գրականութեան ու հայ լեզուի` կը կորցնի իր ինքնութիւնը: Այս տարի երեկոն նուիրուած է Հայ տպագրութեան 500-ամեակին: Առաջին հայ գիրքը տպագրուեց Վենետիկ 1512-ին, Յակոբ Մեղապարտի ձեռամբ: (Որու նկարը միաժամանակ ցուցադրուեցաւ լուսապատկերով): 2012-ին Երեւանը Իւնէսկօ-ի կողմից ընտրուեց որպէս “Գրքի Մայրաքաղաք“ Հայ տպագրութեան 500-ամեակին առթիւ“: Եզրափակելով իր խօսքը ընկհ. Արմինէ շնորհակալութիւն յայտնեց ներկաներուն որ եկած են, քաջալերելու հայ գիրն ու հայ լեզուն եւ մանաւանդ մասնակցողները: Ապա ընթացք տուաւ յայտագրին:
Իւրաքանչիւր բանաստեղծի համառօտ կենսագրութիւնը ներկայացուեցաւ Հրանդ Մարգարեանի եւ Արմինէ Մինասեանի կողմէ: Միաժամանակ, պաստառի վրայ լուսապատկերներով (Power point)ով ցուցադրուեցաւ իւրաքանչիւր բանաստեղծի նկարը, որը կը շարունակուէր ցուցադրուիլ երբ մասնակցողը կ՛ընթերցէր նոյն հեղինակէն ընտրուած բանաստեղծութիւն մը:
Ստորեւ բանաստեղծներու հակիրճ կենսագրութիւնները:
Մենք… Մենք…բուռ մը հող աշխարհի վրան` ….
Մենք` Մեսրոպի՜ գիւտ… Մենք…քնա՜ր լեզու….
Մենք…սրախողխող Ապրիլ Քսանըչորս
ՆԱՅԻՐԻ ԶԱՐԵԱՆ (1900-1969)- Ծնած է Վանի շրջանի` Խառակոնիս գիւղը: Տաղանդաւոր բանաստեղծ, արձակագիր, թատերագիր եւ հանրային գործիչ: 1915ին որբացած կ՛ապաստանի Երեւան: Եղած է Գրողներու Միութեան նախագահ: Իր բանաստեղծութիւնը Ֆաշիզմի դէմ պայքար է` մարտաշունչ տողերով: Զարեան իր ամբողջ էութեամբ կապուած է հայ ժողովուրդի առօրեային, ստեղծագործ ճիգերուն, ուրախութիւններուն ու ցաւերուն, պայքարին ու յառաջընթացին:
Թամար Սամուէլեան, Համաստեղի` “Հայու Ոգին“
…Մեր պապերու հնադարեան դպրութիւնն է ու
հին լեզուն…
Մեսրոպի գերեզմանին ու երազին Այբ-բեն-գիմն է
Հայու ոգին
ՍԻԱՄԱՆԹՕ (1878-1915)- Բուն անունով Ատոմ Եարճանեան: Ծնած է Ակն, Դիւցազնաշունչ բանաստեղծ է: Իր գրականութեան յատկանիշներն են` կոտորած, բռնութիւն, ընդվզում ու վրէժ, յոյս եւ յուսախաբութիւն, հաւատք եւ հիասթափութիւն: Ան կու տայ մեր արեան պատմութիւնը բուռն կերպով, ստեղծելով արեան փոթորիկ եւ մեզմէ ամէն մէկուն մէջ արթուն պահելով մեր վրէժխնդրութիւնը եւ ընդվզումը թուրքին բարբարոսութեան դէմ: Սիամանթօ կը մնայ մեր յեղափոխաշունչ գրականութեան մեծապայծառ դէմքը: Նահատակուած է 37 տարեկանին 1915 թուականին:
ՎԱՀԱՆ ԹԷՔԷԵԱՆ(1878-1945)- Ծնած է Պոլիս: Ունեցած է ուշագրաւ ուսուցչական եւ դաստիարակչական գործունէութիւն: Թէքէեան բանաստեղծը, եղած է ամէնէն զուսպ, ամէնէն գաղափարական սիրոյ արտայայտիչներէն մէկը: Խոր ապրումով գրուած իր բանաստեղծութիւնները իր առանձնացած հոգիին պատկերն է: Իր ազգային քերթուածները ամբոխավարական, հռետորական եւ պոռոտաբան քարոզչութիւններ չեն: Ան չ՛ողբար արտայայտելու համար մեր ազգի համայնական կսկիծն ու սուգը, ու մեր ողբերգութիւնը: Վահան Թէքէեան, արեւմտահայ քերթողութեան եւ Գեղապաշտ սերունդի ամենէն տիրական անուններէն մէկը պիտի մնայ:
“Հայոց Լեզու“
Կարող էինք ապրել անգամ առանց հողի,
Բայց առանց քեզ ապրել չէինք կարող:
ՄՈՒՇԵՂ ԻՇԽԱՆ (1913-1990)- Ծնած է Սիվրիհիսար` 1913-ին: Ստեղծագործական իր որակով վերյայտնութեան սերունդի, ամենէն օժտուած քերթողներէն եւ արձակագիրներէն մէկն է, գրականութեան մէջ: Հրապարակախօս, դասախօս, Խմբագիր: Հայ լեզուի եւ Հայոց Պատմութեան ուսուցիչ Համազգայինի Պէյրութի Ճեմարանին մէջ: Գրական իր վաստակը կ՛ընդգրկէ քերթողութեան, արձակի, թատերագրութեան եւ գրապատմական մարզերը: Իր վաստակին մէջ կը գտնենք կարօտ, երազներ , ազնիւ տեսիլքներ, հայրենասիրութիւն եւ նուիրական զգացումներով ապրող բանատեղծը:
ԺԱԳ ՅԱԿՈԲԵԱՆ– Ծնած է 1917-ին, Երուսաղեմ, ապա փոխադրուած է Գահիրէ: Այժմ կը բնակի Գալիֆորնիա: Միակ ողջ բանաստեղծը այսօրուայ ցանկէն: Բազմաշնորհ տաղանդ մըն է Ժագ Յակոբեան: Իր ստեղծագործութիւնները կը վկայեն որ հայ քերթողութեան հաւատարիմ` սակայն զօրեղ ինքնատպութեամբ եւ թարմութեամբ յատկանշուող բանաստեղծ մըն է ան: Ժագ Յակոբեան երգիչն է կեանքի, հայրենասիրութեան եւ ազգային հպարտութեան: Ան կը մնայ վերապրող Սերունդի ամենէն արժանաւոր ներկայացուցիչներէն մին:
ՀԱՄԱՍՏԵՂ (1895-1966)- Բուն անունով Համբարձում Կելենեան, ծնած է Խարբերդի Փերչենճ գիւղը: Համաստեղի գրականութեան մէջ Գիւղը շա՛տ հարազատ է շունչով ու կեանքով, շա՛տ իսկական է ապրումներով ու իրականութեամբ:1913-ին կը հաստատուի Ա.Մ.Ն.: “Հայրենիք“ օրաթերթին եւ “Հայրենիք“ ամսագրին մէջ կը հրատարակէ պատմուածքներ, որոնց ենթահողը Հայրենի Հողն է: Իր գրականութիւնը ամբողջութեամբ հող կը բուրէ, եւ գիւղագրական է: Կը ճանչցուի, որպէս Մեծ Գիւղագիրը: Համաստեղ` պատմուածքի ամենէն տիրական դէմքն է 1920-1970 երկարող մեր գրականութեան մէջ:
Ուր որ ըլլան հողմացրիւ ուր որ գաղթեն -Վարդապե՛տ-
Քու տառերդ ազատութիւն կը բուրեն:
ՀԱՄՕ ՍԱՀԵԱՆ (1914-1993)- Ծնած է Սիսեանի` Լոր գաւառը: Վարած է “Գրական Թերթ“ի խմբագրի պաշտօնը: Հայ քնարերգութեան տաճարի ազնուագոյն քուրմերէն` Սահեան իր տողերուն մէջ, կը վերածուի իր ազգային ու մարդկային ինքնութիւնը դրսեւորող ազդակի: Եւ յաճախ ՔԱՐՆ է, որ կը յայտնաբերէ իր բանաստեղծութեան մէջ եւ զինք կը տանի մինչեւ իր նախահայրերն ու մանկութիւնը, ընթերցողին մասնակից դարձնելով հայ աշխարհի քարէ պատարագումին: Սահեանի ԲԱՆի արարումին կիզակէտը ՔԱՐՆ է:
ԶԱՀՐԱՏ–ԶԱՐԵՀ ԵԱԼՏԸԶՃԵԱՆ (1924- 2007)- Ծնած է Պոլիս, 1924-ին: Հազիւ քսան տարու, ինքնատպութեան ցայտուն դրոշմով, սփիւռքի բանաստեղծութեան մէջ անկիւնադարձ կը ստեղծէ, արտասահմանեան հայ քերթողութեան բերելով “նոր“ութեան շարժումի, տոկուն ու տիրական խարիսխը: Ան համամարդկային բոլոր խռովքներուն հետ է, գրկելով արդի մարդուն տրտմութիւնը, զրկանքն ու տառապանքը: Իր բանաստեղծութիւններէն թարգմանութիւններ հրատարակուած են օտար գրական պարբերականներու մէջ: Թուրքիոյմէջ ապրող միակ բանաստեղծն է որ կը յիշատակուի Լոնտոնի Բանաստեղծներու Միջազգային Ալպոմին մէջ:
Զահրատ` մեծ մըն է մեր նորագոյններուն մէջ:
ՊԱՐՈՅՐ ՍԵՒԱԿ (1924-1971)- Ծնած է Արարատի շրջան, Հայաստան: Բանաստեղծ, մշակութային գործիչ, գրականագէտ, թարգմանիչ: Պարոյր Սեւակը յայտնի է իր հայրենաշունչ-հայրենասիրական բանաստեղծութիւններով: Անոր “Անլռելի Զանգակատուն“ը կը պատկերացնէ Կոմիտասի ճակատագիրը եւ եղեռնի հետեւանքով անոր հոգեկան ցնցումը` ապա` մահը: Վերջաբանը կը խորհրդանշէ հայութիւն-Հայ երգ-Կոմիտաս երրեակի յարատեւութեան գաղափարը: Մահացաւ 1971 ին ինքնաշարժի անյայտ արկածով:
Իրաւ քանի լեզու գիտես` այնքան մարդ ես` իրաւն ասին,
Բայց որ քո հայ լեզուն չունես, էլ ի՞նչ յոյս ես քո Մասիսին:
Եւ Պարոյր Սեւակի` “Մայրենի Լեզու“
Դու մեր մեծ երթի գաւազանակիր,
Մեր ազնւութեան գովասանակիր,
Դու մեր սրբութիւն կնքուած Մեսրոպով,
Նարեկացիով օծուած ու իւղուած:
ԳԷՈՐԳ ԷՄԻՆ (1919-1998)- Գէորգ Էմինը ծնած է Աշտարակ, Հայաստան: Եղած է գրական հանդէսներու թղթակից եւ խմբագիր: Ան, գիւտերու բանաստեղծ է: Գիտէ տողը, քերթուածը անսպասելի խօսուն եւ զօրաւոր ձեւով եզրափակել: Գիտէ աննշան պատկերի մը մէջ, մուծել վիթխարի ոյժ ունեցող, յոյզ ու գաղափար: Էմինի բանաստեղծութիւնները կը կրեն կեանքի եւ սիրոյ վերաբերեալ քնարական խոհեր, եւ թարգմանուած են զանազան լեզուներու: Իր հայրենասիրական փաստավաւերագրական պատմութիւն ներկայացնող ուրուագիծը, (սէնարիօն) արժանացած է անդրկովկասեան, Երեւանի Ֆիլմերու մրցանակին:
Վահագն Բուդաղեան, Գէորգ Էմինի` “Սասունցիների Պարը“
Պարե՜ց Սասունն, ու ողջ աշխարհը հիացաւ
ևՀալա՜լ է քեզ, Սասո՜ւն պարի՜…
պարի՜, մինչեւ ողջ Հայերին դու ամբարես,
Եւ այս պարը Մասիս լերան լանջի՜ն պարես…
Եւ Յ. Շիրազի` “Մենք Խաղաղ էինք“
Մենք խաղաղ էինք, մեր լեռների պէս,
Դուք հողմերի պէս խուժեցիք վայրագ….
Բայց մենք յաւերժ ենք մեր լեռների պէս,
Դուք հողմերի պէս կը կորչէք վայրագ
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՇԻՐԱԶ (1915- 1984)- Ծնած է Ալեքսանդրապոլ հողագործի ընտանիքի մէջ: Հայրը կը սպաննուի 1920-ին, Հայ-թրքական պատերազմին: Որբանոցի մէջ մեծցած է: Աւարտած է Երեւանի Բանասիրական Հայոց լեզուի գրականութեան բաժինը: 1935ին, իր առաջին ծողովածուին մէջ, կը դրսեւորէ հայրենիքի, բնութեան եւ սիրոյ զգացումները: Բնութիւնը իր բանաստեղծութեան մեծութիւններէն է, իսկ սիրային տաղերուն մէջ դիմած է սիրոյ բազում նրբերանգներուն` կարօտ, տրտմութիւն, երազանք, մերժում, ներում, հաշտութիւն, եւլն: Մայրը` աշխարհի յաւերժական արժէքներու մէջ է, ինչպէս հայրենիքն ու բնութիւնը: Շիրազ իր տեղը կը գրաւէ հայրենիքի անմահութեան ու փառքի երգիչներուն մէջ:
Ձեռնարկի աւարտին, ընկհ. Արմինէ ծանօթացուց իւրաքանչիւր մասնակցող` ընթերցելով անոր շատ համառօտ կենսագրականը (ո՞ւր ծնած է, ո՞ր հայկական դպրոցը յաճախած է եւ ի՞նչով կ՛ըզբաղի ներկայիս): Ներկաները լսելէ ետք անոնց յաճախած համալսարանները եւ կատարած ազգային աշխատանքները, խանդավառուած բուռն ծափերով գնահատեցին ու քաջալերեցին բոլոր մասնակիցները: Շնորհակալութիւն Տիկ. Զարմինէ Պօղոսեանին, որը նպաստեց այս երեկոյին` մեզ կապի մէջ դնելով իր շրջանաւարտներուն հետ: Եւ տեղին է յիշել որ մանակցողներէն վեցը Սրբոց Նահատակաց Ամենօրեայ Վարժարանի շրջանաւարտներ էին: Ունէինք մէկ շրջանաւարտ Նիւ Ճըրզիի Նարեկ Շաբաթօրեայ Վարժարանէն: (Բոլոր ուսուցիչներու վարձքը կատար):
Ելնեմ, բարձրանամ գահը լեռների`
գարնան թագաւոր ինձ թագադըրեմ
Որ գարունները գան ու չգնան,
եւ գարունները ողջ թագաւորեմ…
Եւ Յ. Շիրազի` “Իմ Սուրբ Հայրենիք“
Իմ սուրբ հայրենիք, դու սրտիս մէջ ես,
Դու սրտիս մէջ ես, ոչ լեզուիս վրայ,
Իմ սրտի միջից թէ սիրտս ճեղքէն,
դրօշիդ բոցը պիտի հուրհրայ:
Ներկաները շատ գոհ` “ինչո՞ւ աւելի յաճախ այսպիսի երեկոներ չէք կազմակերպէր“ կը հարցնէին: Իսկ ծնողներու ուրախութեամբ կը յորդէին սահման երբ շնորհակալութիւն եւ գոհունակութիւն կը յայտնէին որ իրենց զաւակներուն առիթ տրուեցաւ, հայ դպրոցէն սորված հայերէնը այսօր գործածելու:
Յանձնախումբի ամիսներու փնտռտուքը աւարտած, յաջող արդիւնքի հասած էր: Ծնողներու յուզումէն վարակուած, կը ժպտինք յուզուած ու մեր մտքին մէջ արդէն յաջորդ տարուայ ծրագիրը կը պատրաստենք լռելեայն:
Անդամուհի
Նկարները` ՌՈՊԵՐԹ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆի
