``ՕԳՏԱԿԱՐ ԴԱՌՆԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՆ... ԱՐՈՒԵՍՏԻ ՃԱՄԲՈՎ, ՔԱՋԱԼԵՐԵԼՈՎ` ԵՒ ԾԱՆՕԹԱՑՆԵԼՈՎ ԱՅԴ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՏԱՂԱՆԴՆԵՐՈՒՆ`` ԿԸ ՅԱՅՏՆԷ ՇՈՂԱԿ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍԵԱՆ

Read Time:13 Minute, 12 Second

Ամերիակահայ ծանօթ մտաւորականներէն Տէր եւ Տիկին Տոքթ. Ռաֆֆի եւ Շողակ Յովհաննէսեանները, գաղութէն ներս առաջնորդութիւն տուող ծանօթ դէմքեր են: Անոնք նաեւ ժամանակակից արուեստի գործերու հաւաքողներ ու հաւաքորդներ են: Յովհաննէսեաններու արդի կերպարուեստի գործերուն հաւաքածոյին մէջ կը տեսնենք Էնտի Վորհոլի, Ուիլիըմ Տէքունիկի, Տէմիէն Հըրսթի եւ Ռոզընքուսիթի գործերը: Ունին նաեւ լայն հաւաքածոյ մը հայրենի թէ Սփիւռքի մեծ վարպետներէն‘ Ռուբէն Նաքեանի, Գառզուի, Ժանսէմի, Քոչարի, Յակոբեանի եւ այլ մեծանուն արուեստագէտներու գործերը: Նշենք, որ Յովհաննէսեաններու ունեցած հաւաքածոն կրնայ որեւէ պատկերասրահի կամ թանգարանի մը համար միջազգային վարկ ու որակ ապահովել: Այս պատկառելի հաւաքածոյին մասին պէտք է անդրադառնալ առանձին:

Անոնք ունին նաեւ ժամանակակից արդի հայ կերպարուեստի հաւաքածոյ մը, որ նախ եւ առաջ կը նպատակագրէ զարգացնել եւ տարածել հայրենի կերպարուսետը: Այս առթիւ, լոյս կ՛ընծայենք շահեկան եւ հետաքրքրական հարցազրոյց մը` տիկին Շողակ Յովհաննէսեանի հետ, կատարուած Թէքէյեան Մշակութային Միութեան ղեկավար` Յակոբ Վարդիվառեանի հետ:

ՀԱՐՑՈՒՄ– Մեր ընթերցողներէն շատերուն ծանօթ են ձեր կարգ մը կարծիքներն ու տպաւորութիւնները ժամանակակից հայրենի արուեստագէտներուն մասին: Գիտենք նաեւ, որ դուք արժանաւոր դուստրն էք լիբանանահայ յայտնի մտաւորական, դաստիրակ եւ գրող Սիսակ Վարժապետեանին: Կը խնդրեմ ասկէ անդին որ դուք շարունակէք խօսիլ ձեր մասին…:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ– Այո՛, ծնած եմ Պէյրութ, մշակութասէր ընտանիքի մը յարկէն ներս: Մեծ հայրս Մարաշի դպրոցին տնօրէն եղած էր, իսկ մեծ մայրս` ուսուցչուհի նոյն վարժարանէն ներս: Ան ծառայած էր նաեւ Ամերիկեան Կարմիր Խաչին որու միջոցով օգտակար եղած էր բարեսիրական ազգային հաստատութիւններուն:

Մեր ողջ գերդաստանը տուած է 23 աւագ քահանայ հայրեր: Ես հասակ առած եմ եւ կազմաւորուած` մշակութային շրջանակէ մը ներս, ի մասնաւորի Հ.Բ.Ը.Մ.ի եւ Հ.Ե.Ը.ի Լիբանանի ակումբներէն ներս:

ՀԱՐՑՈՒՄ– Ու՞ր ստացած էք ձեր ուսումը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ– Երկրորդական ուսումս ստացած եմ Պէյրութի Հայ Աւետարանական Քոլէճին մէջ, որմէ ետք յաճախած` BCW աղջկանց քոլէճը, ուրկէ շրջանաւարտ եղած եմ: Այնուհետեւ ամուսնոյս Ռաֆֆիին հետ եկած եմ Միացեալ Նահանգներ, ուր յաճախած եմ Շիքակոյի Գեղարուսետի համալսարանը եւ աւարտած: Զուգահեռաբար հետեւած եմ Sohtleby՛sի կազմակերպած master class ժամանակակից դասընթացքներուն:

ՀԱՐՑՈՒՄ– Ընդհանրապէս ուրկէ՞ կու գայ արուեստներու հանդէպ ձեր ունեցած խոր սէրը: Կրնամ ըսել, որ ձեր սերունդէն քիչեր միայն այդքա՛ն հետաքրքրութիւն ցուցաբերած են միջազգային արուեստներու նկատմամբ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ– Նախ, անշուշտ, այդ սէրը կու գայ ընտանեկան մեր միջավայրէն: Հայրս խոր յարգանք եւ սէր ունեցած է, միշտ արուեստներու նկատմամբ: Այս առթիւ հո՛ս պէտք է յիշեմ, որ հայրս հեղինակն է հինգ հատորեայ երկասիրութեան մը` “Հայերը Լիբանանի Մէջ“, նաեւ ունի թարգմանական աշխատասիրութիւն մը հայերէն լեզուի վերածելով արաբ դասական գրողներէն “Ապու Լալա Մահարի“ն, Ժըպրանի “Մարգարէն“ եւ այլ գործեր:

Պէ՛տք է արդար ըլլալ ըսելու, որ փոքր եղբայրս` Շահնուրը, 1968ին Պէյրութի Համրա թաղամասին մէջ բացած էր ցուցասրահ մը` Gallerie Contamporaine անունով, որ բաց մնաց մինչեւ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի նախօրէին` 1976ին: Շահնուրը ունի տաղանդ ստեղծագործելու եւ հետաքրքրութիւն` արուեստի գործերու հաւաքորդի: Մանաւանդ միջազգային գործերու: Շահնուրին ստեղծագործութիւնները միշտ ալ մաս կազմած են իմ կազմակերպած արուեստի ցուցահանդէսներուս:

ՀԱՐՑՈՒՄ– Ինչպէ՞ս պատահեցաւ, որ դուք ներգրաւուիք հայրենի ժամանակակից կերպարուեստի զարգացման ու մանաւանդ տարածման նուիրական գործին մէջ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ– Անկախութենէն ետք 1994ին, Ռաֆֆիին հետ այցի գացած էինք Հայաստան, բարեսիրական նպատակներու համար, մաս կազմելով Հ.Բ.Ը.Մ.ի կազմակերպած մասնաւոր շրջապտոյտին: Մեր խումբին անդամները ընդհանրապէս հետաքրքրուած էին եկեղեցաշինութեամբ, որբանոցներու օգտակար ըլլալով, հիւանդանոցներու եւ դպրոցներու օժանդակելով…: Նկատեցի սակայն, որ մեր խումբէն ոչ ոք դոյզն հետաքրքրութիւնը կը ցուցաբերէ հայրենի երիտասարդ նկարիչներու նկատմամբ: Այդ օրերուն Շիքակոյի Ժամանակակից Արուեստի թանգարանին հաւաքորդներու (collector) նախագահն էի եւ կը քաջալերէի համաշխարհային օտար արուեստագէտները:

Այդ պահուն ցաւ զգացի, որ երբ կրնայի օգտակար ըլլալ օտարներուն, սակայն հեռու մնալ իմ ժողովուրդիս հարազատ տաղանդաւոր արուեստագէտներէն: Եւ առի որոշումս, օգտակար ըլլալու մեր ա՛յն արուեստագէտներուն, որոնք չունէին միջոցներ դուրսի աշխարհին առաջ բացուելու եւ իրենց տաղանդը ներկայացնելու միջազգային արուեստի աշխարհին:

Այդ օրերուն Հայաստանի արուեստի հրապարակին վրայ ծանօթ դէմք էր արուեստագէտ Հենրիկ Իգիդեանը, որ լաւ բարեկամ ըլլալով հանդերձ սահմանափակ թիւով երիտասարդ ուժերու զօրավիգ կը կանգնէր:

Հայաստանի մէջ անկախութեան առաջին օրերուն կային կարգ մը արկածախնդիրներ, որոնք կը ջանային շահագործել երիտասարդ արուեստագէտները, որոնք անյոյս, անօգնական ու անպաշտպան մատնուած էին յուսախաբութեան եւ կը յանձնէին իրենց գործերը անոնց` ապահովելու համար ապրուստի մը եկամուտը:

Այս բոլորը տեսնելով որոշեցի այնուհետեւ օգտակար ըլլալ Հայաստանին արուեստի ճամբով, քաջալերելով` եւ ծանօթացնելով այդ երիտասարդ տաղանդներուն գործերը ի մասնաւորի` պահելու համար անոնց արժանապատուութիւնը գոնէ, որպէսզի կարենային շարունակել ստեղծագործել հայրենի հողին վրայ: Ուրախ եմ ըսելու, որ այդ երիտասարդ տաղանդներէն շատեր այսօր արդէն միջազգային արուեստի շուկաներու մէջ գնահատուած են ոմանք դարձած ծանօթ անուններ:

ՀԱՐՑՈՒՄ– Ձեր հովանաւորած եւ քաջալերած ժամանակակից արուեստագէտներէն կրնա՞ք յիշել քանի մը անուն:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ– Նախ ըսեմ, որ իմ առաքելութեանս մաս ուզեցի կազմել այն անծանօթ հայ ժամանակակից արուեստագէտները, որոնք հեռու էին հրապարակէն: Կարեւոր էր, որ այսուհետեւ անոնք կարենային ինքնաբաւ դառնալ, ստեղծագործել եւ իրենց գործերը ծախել նոր շրջանակներու մէջ: Պէտք էինք նաեւ վերջ տալ անկախութեան առաջին օրերու այն դրամական օգնութեան, այլ ընդհակառակը` անոնք իրենց վաստակով եւ աշխատանքով ապահովելու էին արժանապատիւ կեանք մը ու հպարտօրէն վաստկիլ իրենց ապրուստը:

Քանի մը անուն տալու համար յիշենք` Սարգիս Համալպաշեան, Արարատ Սարգիսեան, Արթիւր Սարգիսեան, Վահան Ռումէլեան, Ռուբէն Գրիգորեան, Արեւիկ Արեւշատեան, Կարինէ Մազաքեան, Մանուէլ եւ Սամուէլ Պաղտասարեաններ եւ Մարիամ Խաչատրեան:

ՀԱՐՑՈՒՄ– Ի՞նչ սկզբունքով կը գործակցիք վերոյիշեալ արուեստագէտներուն հետ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ– Անմիջապէս պէտք է ըսեմ, որ մեր յարաբերութիւնները կը մնան բարեկամական եւ չեն հիմնուած միայն առեւտրական սկզբունքներու վրայ: Բոլոր տեսակի ծախսերը մենք կ՛ընենք անշուշտ, ու նկարներու ծախուած շահոյթէն մաս մը կը տրամադրենք “Քաթալոկ“ներու պատրաստութեան եւ տպագրութեան ծախսերուն: Ինչպէս ըսուեցաւ ոչ մէկ նպատակ ունինք շահոյթ ապահովելու անոնցմէ, այլ առաւելագոյնը կ՛ընենք հայրենի ժամանակակից արուեստագէտներուն օգտակար ըլլալու եւ պահելու զանոնք իրենց հողին վրայ:

Նոր ժամանակներու համար “քաթալոկ“ներու հրատարակութիւնը աւելի քան անհրաժեշտ է, որպէս մնայուն գործ մը կարենալ ներկայացնելու ցուցասրահներու, հաւաքողներու թէ թանգարաններու համար: Այլապէս կը նմանի տան մը, որ չունի հիմեր, նոյնպէս ալ նկարիչ մը ստիպուած է ունենալու իր գործերուն անձնական հրատարակութիւնը:

ՀԱՐՑՈՒՄ– Ձեր այս ընդարձակ ծրագիրներուն ինչպէ՞ս սկսաք:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ– Նախ ցուցասրահ մը բացինք Շիքակոյի մէջ, որ բաւական մեծ յաջողութիւն արձանագրեց: Ապա մտածեցինք, որ այդ գործերէն ոմանք ներկայացնենք նախ Հայաստանի մէջ: 2001ին խմբային ցուցահանդէս մը մէջտեղ բերինք Երեւանի Ազգային պատկերասրահին մէջ, որուն մասնակցեցան 36 նկարիչներ: Այս եզակի երեւոյթ մըն էր ինքնին հայրենի կերպարուեստի աշխարհին համար:

ՀԱՐՑՈՒՄ– Իսկ այսօ՞ր…:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ– Այսօր կը շարունակենք մեր գործը նո՛յն ու հաւանաբար աւելի խանդավառութեամբ: Կը կազմակերպենք ցուցահանդէսներ զանազան ոստաններու մէջ ըլ-լա՛յ Հայաստանի, ըլլա՛յ Ամերիկայի տարածքին:

Օրինակ` Երեւանի Մխիթար Հերացի բժշկական համալսարանի 90ամեակին առթիւ խմբային ցուցահանդէսի մը կազմակերպման իրականացումը, բարձրագոյն որակով: Նաեւ Սահմանադրական Դատարանի կազմութեան 15րդ տարեդարձի առթիւ մեր կազմակերպած ցուցահանդէսը:

Իսկ Ամերիկայի մէջ, Նիւ Եորքի Առաջնորդարանի Ս. Վարդան Մայր Տաճարի 40 ամեակի առթիւ կազմակերպած ցուցահանդէսը, ուր գլխաւորաբար տեղ կը գրաւ-էին ամերիկահայ մեծ նկարիչ Արշիլ Կորքիի գործերը: Պըրկըն նահանգային Քոլէճի (Նիւ Ճըրզի) ցուցահանդէսը եւ հարաւային Քընէթիքըթի նահանգային համալսարանին նախագահութեան եկող` հայազգի Դոկտ. Մէյրի Փափազեանի հանդիսութեան առթիւ մեր ցուցահանդէսը:

ՀԱՐՑՈՒՄ– Վերջերս Պէյրութ այցելեցիք եւ լսեցինք, որ հանդիպած էք նաեւ “Նոազ Արք“ ցուցասրահը եւ տեսակցած տէր եւ տնօրէն` Տէր եւ Տիկին Մովսէս եւ Էլիզապէթ Հերկէլեաններուն հետ: Գործակցութեան յատուկ ծրագիրներ մշակեցիք արդեօք: Կրնա՞ք յիշել այդ ծրագիրներէն մէկը կամ երկուքը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ– Եղեռնի 100 ամեակի առիթով ծրագրեցինք կազմակերպել իր վարկով ու մակարդակով միջազգային տարողութեամբ շրջուն ցուցահանդէս մը, միշտ գործակցելով տարբեր գաղութներու մեր բոլոր մշակութային միութիւններուն հետ: Այս ցուցահանդէսներով մեր մեկնակէտը պիտի ըլլայ` աւելի օտար արուեստասէր հանրութիւնը մօտեցնելու մեր ժամանակակից կերպարուեստին:

ՅԱԿՈԲ ՎԱՐԴԻՎԱՌԵԱՆ

Էնկըլվուտ, Նիւ Ճըրզի