0
0
ԿԱՐՕ Վ. ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ
Քեսապի բռնագրաւումէն ու ազատագրումէն եօթը տարի ետք, Ս. Աստուածածնայ Վերափոխման տօնը այս տարի եւս յիշատակուեցաւ 15-16 օգոստոսին: Այս տօնը` որպէս ժողովրդային տօնախմբութիւն, Քեսապի Ներքի գիւղին մէջ կը տօնուի Սուրիոյ Ալեքսանտրեթ նահանգի բռնագրաւումէն ու Թուրքիոյ կցուելէն ի վեր (1937 թ.):
Քեսապի զաւակ, բանասիրական գիտութիւններու դոկտոր, գրագէտ, ուսուցիչ ու դասախօս Յակոբ Չոլաքեան Դիմատետրի իր էջին վրայ (12 օգոստոս 2021) արձանագրուած` «Պատմական Անտիոքի հայոց համաժողովրդական ուխտագնացութիւնները» (պատմա-ազգագրական ակնարկ) ուսումնասիրական գրութեան մէջ կը յայտնէ, որ մինչեւ 1937 թուական քեսապցիք Կասիոս բռնագրաւուած լերան լանջին գտնուող Պարլում (Պալլում) կոչուած վայրը վաղ քրիստոնէական տաճարի մը աւերակներուն վրայ կը տօնէին Վարդավառի տօնը համաժողովրդական մասնակցութեամբ (տե՛ս նաեւ` Յակոբ Չոլաքեան, «Քեսապ» Ա. հատոր, էջ 230-233, 340-342): Սակայն Ալեքսանտրեթի նահանգի բռնախլումին ու Թուրքիոյ կցուելուն պատճառով, այդ տօնախմբութեան փոխարէն, քեսապցիք սկսան Ս. Աստուածածնայ Վերափոխութեան տօնը նշել Քեսապի ներքեւը, արեւելքը գտնուող Ներքի գիւղին մէջ, ուր կառուցուած էր Ս. Աստուածածնայ անուամբ փոքր մատուռ մը, իսկ մատաղի օրհնութեան նախօրէին մատաղը կը զենուի ու հերիսային հետ կ՛եփուի մատրան կից գտնուող, նախկին վարժարանի միայարկ սենեակին մէջ, եւ ուրկէ հերիսան կը բաժնուի ուխտաւորներուն:
Իսկ մատաղօրհնէքը կը կատարուի մատրան եւ գիւղի աղբիւրին միջեւ գտնուող բացատին վրայ բարձրացած հաստաբուն ու բարձրադիր սօսի ծառին տակ:
Նոյն այդ բացատին վրայ տեղի կ՛ունենան ուրախութեան ելոյթները, կիրակի իրիկուան մատաղօրհնէքէն ետք, ու յաջորդ` երկուշաբթի օրը, մատուռին մէջ մատուցուած ս. պատարագէն ետք, երգ ու պարի, տաւուլ-զուռնայի ելոյթները տեղի կ՛ունենան:
Յիշողութեանս մէջ, մանաւանդ` մանկութեանս օրերէն, անջնջելի կը մնան այն շուրջպարերը, երբ զուռնան կը փչէր Քեսապի ծանօթ եղանակները, կամ այնտեղ ելոյթ կ՛ունենային շուրջպարին գլուխը բռնած ժողովրդային «աշուղներ». անոնցմէ կը յիշեմ Կիրակոս Սաղտճեանը, Գէորգ Գազազեանը (Միշէլ ծածկանունով), որոնք առյաւէտ բաժնուած են մեզմէ, իսկ կենսապրող խաղասաց Ժիրայր Թրթռեանը ողջ ու առողջ է. ան ծաղիկն է Քեսապի ուրախութիւններուն, հարսանիքներուն… եւ կը շարունակէ ստեղծագործել:
Շուրջպարի գլխաւոր դէմքերէն կը յիշեմ մեծ մօրս հօրեղբայրը` Ճորճ Տէր Սահակեանը, Եղեռնէն մազապուրծ ազատած, իր նշանաւոր «քիւլոթ» տաբատով ու «քասքեթ» գլխարկով, անոր որդին` Սիմոնը, որոնք երկուքն ալ աթոռի մը վրան, գլուխնին յենած ու ոտքերնին վեր, իւրայատուկ պար մը կը պարէին, յիշարժան են նաեւ` Յակոբ Չափարեանը, Մովսէս Աշըգեանը, Սերոբ Դանիէլեանը… եւ ուրիշներ…
Այստեղ հարկ է յիշել նաեւ զուռնայ փչող Վահան Սաղտճեանը («զուռնաճի Վահանը»), որուն ածած եղանակները միայն Քեսապի յատուկ էին. «Կէրմիր Ֆըստան», «Պէօղ ջէօր մը», «Ամման իշքէն»… երգերուն եղանակները ու «Հալապի», «Զոյգը»… եւ այլ պարեղանակներ:
Ափսո՜ս, որ վերոյիշեալները չկան, իսկ այդ ուրախութեան պոռթկումները` երգն ու պարը, յիշողութիւն դարձած են այսօր, մանաւանդ` սուրիական մեր հայրենիքի այս տասնամեայ պատերազմին որպէս հատու հարուածի հետեւանք:
Անցեալ տասնամեակներուն այդ տօնական ելոյթներուն քանի մը անգամ Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան Հալէպի միաւորներէն «Զուարթնոց» երգչախումբը եւ «Սարդարապատ» պարախումբը իրենց մասնակցութիւնը բերի` տօնախմբութեան տալով փառատօնի դիմագիծ:
Ընդգծենք, որ Ս. Աստուածածնայ Վերափոխման տօնը կը սկսի 15 օգոստոսի ամենամօտիկ կիրակին, երբ Քեսապի Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ մէջ կը մատուցուի սուրբ եւ անմահ պատարագ, ապա տեղի կ՛ունենայ բերքօրհնէք, խաղողօրհնէք:
Պատարագը միշտ մատուցած է Բերիոյ հայոց թեմի առաջնորդը. (իմ յիշողութեամբ) ես անոնցմէ կը յիշեմ` Ղեւոնդ արք. Չէպէեանը, Տաթեւ արք. Սարգիսեանը, Սուրէն արք. Գաթարոյեանը, Շահան արք. Սարգիսեանը եւ մերօրեայ Մասիս եպս. Զօպուեանը:
Յ. Չոլաքեան արձանագրած է նաեւ, որ անցեալին, նախքան 1937 թուականը, Անտիոքի շրջանի հայութիւնը միասնաբար կը տօնախմբէր բոլոր տօները, ինչպէս` Ս. Սարգիսի տօնը, Վարդավառը, Ս. Աննան, Ս. Խաչը… եւ այլ տօներ` փոխադարձ այցելութիւններով ու մասնակցութեամբ (Մուսա Լեռ, Արամօ, Եագուպիէ, Էնկիզէկ… եւ այլն):
Կիրակի իրիկուան Ներքի գիւղի (էսկիւրան) մատրան մէջ տեղի կ՛ունենայ մատաղօրհնէքը ու մատաղներուն զենումը, որ կը դրուի կաթսաներուն մէջ, ուր կ՛եփուի ու կը պատրաստուի յաջորդ օրը ցրուելու համար:
Բերիոյ հայոց թեմի թեմակալ առաջնորդ սրբազան հօր անպայման կ՛ընկերակցի ազգայիններու շքախումբ մը, որ կը մնայ մինչեւ երեքշաբթի, որովհետեւ երեքշաբթի ս. պատարագ կը մատուցուի Գարատուրանի Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ մէջ:
Օգոստոս ամսուն Քեսապ կը բարձրանան Սուրիոյ հայաշատ շրջաններէն, մասնաւորաբար Հալէպէն հայ արի-արենուշներու, մշակութային միութիւններու զանազան խումբեր` ամառնային բանակում-ճամբարներու մասնակցելու նպատակով:
Յատկանշական է, որ Ս. Աստուածածնայ կիրակի առաւօտեան ժամը 10:00-ին Քեսապ կու գայ (իրենց էքիզօլուխ գիւղի բանակավայրէն) Հալէպի ՀՄԸՄ-ի սկաուտական բանակող խումբը` միութեան շեփորախումբին հետ միասին, վերամբարձ բռնած չուաններով հիւսուած պատգարակը` լի ոսկեգոյն ու ոսկեհամ խաղողով: Խումբը կը մասնակցի ս. պատարագին: Յաւարտ պատարագին, օրհնուած խաղողի բաշխումէն ետք, սկաուտական պատկառելի խումբը շեփորախումբին յառաջապահութեամբ ու ժողովուրդին յետսապահութեամբ, սուրիական ու հայկական հայրենասիրական նուագներու հնչեղութեամբ կը տողանցէ Քեսապի հրապարակին վրայ` անցնելով քաղաքապետարանի մօտէն ու կը հասնի Ազգ. Ուսումնասիրաց Միացեալ ճեմարանի ու յարակից «Քեսապ» զբօսաշրջական հիւրանոցային համալիրի լայնածաւալ բակը, շարունակելով իր հնչեղ ելոյթը, որ աւարտին կը հասնի առաջնորդ սրբազան հօր պատգամով, ինչպէս նաեւ` Հ․Մ․Ը․Մ․-ի պատասխանատուին յաւուր պատշաճի խօսքով:
Հարկ է յիշել, որ այս տարուան տողանցքին իրենց մասնակցութիւնը բերին Հ․Մ․Ը․Մ․-ի Հալէպի, Լաթաքիոյ եւ Քեսապի սկաուտական խումբերն ու փողերախումբերը:
Վերի տողերուն մէջ յիշեցի, որ 2011-ին սկսած սուրիական ծանօթ տագնապը, մանաւանդ` 21 մարտ 2014-ի Քեսապի բռնագրաւումը թրքամէտ ահաբեկչական խումբերուն կողմէն, իրենց գորշ ուրուականը թողուցին թէ՛ Քեսապի եւ թէ՛ հայաշատ ամէն օրրաններուն վրայ:
Քեսապի ազատագրումէն (14 յունիս) հազիւ երկու ամիս ետք սուրիահայութիւնը վերստին հոծ ներկայութեամբ տօնեց Սուրբ Աստուածածնի Վերափոխման տօնը, մինչ Հալէպի հայահոծ թաղերը կը հրթիռակոծուէին, ինչպէս նաեւ Դամասկոսի հայկական թէ քրիստոնէական կառոյցները մերթ ընդ մերթ կը ստանային պայթուցիկ արկերու իրենց բաժինը:
Փետրաթափուած քեսապահայութեան մօտ փութացած էր Բերիոյ հայոց թեմի առաջնորդը` Շահան արք. Սարգիսեանը, այս անգամ Վերափոխման տօնը հովուապետելու համար:
Տարիները շատ արագ թաւալեցան: Սուրիահայութեան կարեւոր մէկ մասը չդիմանալով պատերազմի «սեւ թէ սպիտակ» հարուածներուն` ակամայ լքեց երկիրը, ինչպէս 2017-ի Հայաստան-սփիւռք 6-րդ համաժողովին իր արտասանած խօսքին մէջ Արամ Ա. վեհափառ կաթողիկոսը մատնանշեց` ըսելով. «Հայաստանը կը պարպուի, իսկ սփիւռքը կը հիւծի»: Անոր վերջին խօսքը փոխ առնելով` կ՛արձանագրեմ, որ սուրիահայութիւնը թէ՛ պարպուեցաւ եւ թէ՛ հիւծեցաւ թիւով եւ ուժականութեամբ: Սակայն վերոնշեալ դառն իրականութեան լոյսին տակ, սուրիահայութիւնը տակաւին կը պահէ իր կենսունակութիւնը, որուն փաստը տուաւ այս ամառ, Ս. Աստուածածնայ Վերափոխման տօնին, ու օգոստոս ամսոյն տեւողութեան (մինչեւ տողերս գրելու պահուն…):
Այսպէս, Բերիոյ հայոց թեմի առաջնորդ Մասիս եպս. Զօպուեանի հետ միասին Քեսապ եկաւ Բերիոյ թեմի Ազգ. առաջնորդարանի պատասխանատու աւագանին:
Սրբազան հօր ներկայութեամբ, մասնակցութեամբ եւ հոգեպարար հովուապետութեամբ տեղի ունեցան տօնակատարութիւններ:
Քեսապ եկաւ Ազգ. պատսպարանը իր Կազդուրման կայանին մէջ բանակելու:
Էքիզօլուխի բանակավայր-ճամբարին մէջ բանակեցան` Հ․Մ․Ը․Մ․-ի արի-արենուշները, Սուրիոյ պատանեկան միութեան պատանի-պարմանուհիները, Սուրիոյ երիտասարդական միութեան մասնաճիւղերը (այս օրերուս), Հ․Ե․Ը․-ի սկաուտական խումբը այսօր այստեղ է` միութեան բանակավայրը, Քեսապ եկան եկեղեցական միութիւններու բանակողներ: Անշուշտ որ այս բանակումները Ս. Աստուածածնայ քաղցրաւուն խաղողին նման կը հիւթեղացնեն մեր հայաւանին կեանքը: Բանակողներուն համար Քեսապ կը հասնին անոնց ծնողները… ու կեանքը կ՛եռայ մեր թաղերուն մէջ:
Առաջնորդ սրբազան հայրը թէեւ չորեքշաբթի մեկնեցաւ Քեսապէն, սակայն իր ետին թողուց Ս. Աստուածածնայ կիրակիի պատարագի քարոզին իր ուղղած պատգամին խորհուրդը:
Այո՛, Քեսապ այս սրբաբոյր ամսոյս վերափոխուած էր ու ստացած` իր նախորդ տասնամեակներու հայաշունչ ու հայաբոյր համն ու հոտը:
Ս. Աստուածածնայ Վերափոխման այս տօնին վերափոխուած Քեսապը այլափոխուած ու պայծառացած պահելու հրամայականը պարզուած է մեր դիմաց:
Սուրիահայութեան ուժերու լարումով կը յաջողինք պահել ու պահպանել վերափոխուած Քեսապը` հակառակ մեր հորիզոնին վրայ գտնուող մուգ ու գորշ ամպերուն:
