0
0
Քանի մը շաբաթ առաջ, “Հայրենիք“ի խմբագրատուն այցելած, նոյնինքն հեղինակ` Գրիգոր Գրաճեանի (Պէյրութաբնակ) ձեռամբ, ստացանք “Վերադարձ դէպի անցեալ“ գիրքէն օրինակ մը: Ապա տեսակցութիւն եւ զրոյց…այս բոլորը բաւարար եղան տեղեկութիւններ ստանալու, այս հետաքրքրական պատմուածքներուն մասին:
Նոյնքան հաճելի եւ լսատեսողական բնոյթ ունէր այս զրոյցը, որքան նոյնինքն գիրքը: Մեսրոպաշունչ լեզուով գրուած եւ յատկապէս խնամքով պատրաստուած յօդուածագրութիւններ, դժբախտաբար կը պակսին այս օրերուն (…տարիներուն):
Ստորեւ, լոյս կ՛ընծայենք հարցազրոյց մը Գրիգոր Գրաճեանին հետ, նաեւ նախաբանն (գրական ենթագլուխ) ու յապաւումով, մասեր երկու պատմուածքներէն.- մէկը` Սուրիոյ հիւսիսային շրջանի հայահոծ գիւղերուն մասին (գրական ենթագլուխ), իսկ միւսը, Լիբանանի երբեմնի ամառնային հայկական գիւղ` Շթորայի մասին (գրական ենթագլուխ).-
Հ.- Գիրքին անուն է “Վերադարձ դէպի անցեալ“ իսկ կողքի օգտագործուած նկարը` “Հրաժեշտ“: Հոս տեղին է հարց տալ.- Վերադարձ եւ ապա հրաժե՞շտ, հրաժեշտ վերադարձի՞ն կամ վերադարձ հրաժեշտի՞ն:
Պ.- “Վերադարձ դէպի անցեալ“ պատմուածքներու հատորով, ձգտում կայ վերադառնալու մեր յուշերուն, անցեալի սովորութիւններուն, պատմութեան, մեր սխալներուն եւ սխրանքներուն, կորստեալ հայրենիքին, մեր պահանջատիրութեան …
“Վերադարձ“ին հրաժեշտ տալու հարց չկայ այլ ընդհակառակը, բոլորիս կողմէ պահանջքը կը զգացուի վերադառնալու անցեալին:
Հատորին կողքի օգտագործուած նկարը` “հրաժեշտ“ը, վերջին գծագրութիւնն է կեանքի ընկերոջս, Լիլային, որ 2000 թուականին բաժնուեցաւ մեզմէ առ յաւէտ:
Իսկ ես այո, յաճախ կը վերադառնամ “հրաժեշտ“ին:
Հ.- 25-ի շուրջ պատմուածքներ լոյս ընծայուած են, թուականագրուած շարքով: Այս մէկը կատարուած է պահելու համար ժամանակագրական կա՞րգը, հակառակ անոր որ արծարծուած նիւթերը կը ներկայացնեն զանազան ժամանակաշրջաններ եւ կապ չունին գրուած թուականներուն հետ:
Պ.- Պատմուածքները թուականագրուած շարքով լոյս ընծայուած են, սակայն ոչ անպայմանօրէն ժամանակագրական շարքով դասաւորուած: Գրեթէ բոլոր պատմուածքներուն պարագային, նպատակադրուած է հինի եւ նորի, անցեալի եւ ներկայի միաձուլումը:
Հ.- Ի՞նչ մղած է, որ այս գիրքը լոյս ընծայես:
Պ.- Ճամբորդութիւններու տեղեկագրման կողքին պատմուածքներ կան, որոնք յիշողութեան վրայ հիմնուած են կամ յիշատակելի դէպքի մը առթիւ գրուած են: Բոլորին պարագային ալ, ինչպէս նշուեցաւ, ժամանակին մէջ “ճամբորդութիւն“ մը գոյութիւն ունի, ետ եւ առաջ շարժերով:
Նախապէս, գիրք մը հրատարակելու միտում չկար, իսկ երբ գրութիւններուն թիւը բազմացաւ, Անի Փափազեան-Ասդուրեանին (կողակիցիս` Լիլային, մօտիկ դասընկերուհին) թելադրանքով եւ քաջալերութեամբ, ծնունդ առաւ “վերադարձ“ը:
Հ.- Գրիգոր Գրաճեանի գրիչը իւրայատուկ է իր ոճով: Կարդացողը կրնայ բառին բուն իմաստով պատկերացնել, վրձնահարել եւ նոյնիսկ բեմադրել: …Եւ այս պարագային վերադարձը շարժուն է, ապրող եւ շնչող: Այս գծով, կարելի՞ է մանրամասնել:
Պ.- Աշակերտական օրերէս սկսած, տպաւորուած եւ ազդուած եմ այն ուսուցիչներէս, որոնք նիւթ մը կը փոխանցէին պատկերաւոր եւ երեւակայութիւնը սրող իւրայատուկ ոճով: Յետագային, համալսարանի օրերուն, ուսուցիչներ ունեցած եմ, օրինակ` ամերիկեան համալսարանի դասախօս փրոֆ. Սայքալին, որոնք պատմական շրջան մը ներկայացուցած միջոցին, կը ստեղծէին լսատեսողական մթնոլորտ: Ուսանողները ոչ միայն կը լսէին այլ կարծէք կը “տեսնէին“ անցեալին մէջ կատարուածը:
Յաջող պատմուածք մը այն է, որ “շարժուն“ է, նոյնիսկ “շարժապատկերային“ է: Ընթերցողը սրելով զգայարանները, իր մտապաստարին վրայ պէտք է պատմուածը “տեսնէ“, “լսէ“, համն ու հոտը առնէ:
Հ.- Հայրդ եղած է գիրի եւ գրականութեան սիրահար: Արդեօք ան որեւէ ազդեցութիւն ունեցա՞ծ է վրադ:
Պ.- Հայրս եղած է ուսուցիչ, մանկավարժ եւ գրող: Իր հետաքրքրութեան առարկան եղած է մանկական գրականութիւնը: Մանուկներու համար հրատարակած է երկու գրքեր` “Մանուկներու Գիրք“ը եւ “Մանուկներու Բեմ“ը վերնագրերով:
Կը յիշեմ պատանեկան օրերուս, հօրս նմանելու փորձեր կ՛ընէի, երբ կարճ պատմուածքներ կը գրէի եւ զանոնք կը բաժնէի դասընկերներուս, որպէսզի կարդան:
Անկասկած, մեծ եղած է իր ազդեցութիւնը վրաս, սակայն մեր երկուքին ընտրած նիւթերն ու ոճերը կը տարբերին:
Հ.- Գիրքին մէջ, Սուրիահայութեան մասին բաւական մը անդրադարձած ես: Ներկայ իրադարձութիւնը, ակամայ ի՞նչ զգացում կը ձգեն վրադ:
Պ.- Սուրիոյ մէջ պատահած դէպքերը, (ճիշդ պիտի ըլլար ըսել պատերազմը), եւ սուրիահայութեան կրած տառապանքը բառերով կարելի չէ բացատրել: Միայն անոնք, որոնք վայելած են հալէպահայութեան հիւրասիրութիւնը, Քեսապի, Եագուպիէի, Ղընըմիէի “հայրենի“ հողին վրայ ոտք կոխած են, ներկայ գտնուած են գիւղերու տօնախմբութիւններուն, կրնան ափսոսանքով վերյիշել “կար, ու չկայ“-ներ :
Ներկայիս, գնահատելով կացութիւնը, կրնանք ըսել թէ, ազգովին որքան բան կորսնցուցած ենք: Պիտի կարենա՞նք վերականգնել անցեալը: Այս արդէն մեզ մտատանջող հարցումն է:
Հ.- Հաւանաբար կարելի էր երկարել պատմուածքներու շարքը: Յատուկ պատճառ մը կա՞ր, որ այլ յուշեր ու գրութիւններ չաւելցուեցան:
Պ.- Անշուշտ թէ կարելի էր երկարել պատմուածքներուն շարքը: Անցեալի մասին շատ բան ունինք յիշելիք ու պատմելիք: Պէտք էր տեղ մը դադար մը առնուէր եւ ընթերցողին ներկայացուէր պատմուածքները, հատորի մը մէջ ամփոփուած:
Հ.- Վերջաբանին մէջ, կառչած մնալով հանդերձ անցեալը, ներկան ու ապառնին շաղկապող հիւսքին, ընթերցողը համոզուած է որ աւարտած է “Վերադարձ դէպի անցեալ“ը: Արդեօք ապագային նմանօրինակ նիւթեր պիտի արծարծու՞ին:
Պ.- Ինչպէս յիշուեցաւ վերեւ, անցեալը ամէն մէկուս մտքի եւ հոգիի կարեւոր բաժինն է, մեր արմատն իսկ է, այնպէս որ վերադարձ դէպի անցեալը անխուսափելի է: Իսկ անցեալի եւ ներկայի հիւսքը, անվերջանալի է. ան պէտք է շարունակուի եւ սերունդէ սերունդ փոխանցուի:
Ապագայի ծրագիրներ կան, սակայն կանուխ է այդ մասին խօսիլը:
