0
0
Յ. Պալեան
Ո՜հ, չեմ դժգոհիր: Գիտեմ, որ պատերազմ կայ: Գիտեմ որ շատեր պիտի տառապին, որ մենք յաղթենք: Բայց ես ինչո՞ւ անոնցմէ մին ըլլամ:
Ճոզէֆ Հէլլէր, ամերիկացի երգիծագիր, Ի դար *
Քանար Անշէնէ ընթերցելով… Canard Enchaîné, ֆրանսական շաբաթաթերթ:
Հարցեր, վերաբերումներ, կեցուածքներ եւ երեւոյթներ կան, որոնց մասին չի խօսուիր, որոնք չեն քննադատուիր, գաղտնիք չեն, չեն սրբագրուիր: Եթէ կեղծիքի աղբիւսին վրայ ուռճացող երեւելիապաշտութեան եւ եսապաշտութեան փուչիկները պայթեցնէինք, հանրային կեանքը եւ անոր ղեկավարումը կ’որակաւորուէին:
Ի հարկէ, ներսը եւ դուրսը:
Յաճախ նախանձով կը կարդամ եւ կը յիշեմ ֆրանսական Le Canard Enchaîné երգիծական շաբաթաթերթը, իսկապէս անկախ մամուլ, հանրային առողջացման յանդգնութիւն, որ ոչ ոքէ կախում ունի եւ ոչ ոքի հարկատու է: Թերթին անուան տակ գրուած նշանաբանը ամէն բան կ’ըսէ.
La liberté de la presse ne s’use que quand on ne s’en sert pas.
Մամլոյ ազատութիւնը կը մաշի երբ զայն չենք գործածեր:
Այս թերթը պետութենէն կախում չունի, ո՛չ մէկ կուսակցութեան ենթակայ է, ենթակայ չէ նաեւ այս կամ այն առեւտրական ընկերութեան, ծանուցումներ չի դներ իր էջերուն վրայ, հետեւաբար անկախ է, զերծ՝ ամէն կարգի քաղաքական, դրամատիրական կամ կողմնապաշտական ճնշումէ: Տէրերը թերթին աշխատաւորներն են: Ելեւմուտքը կ’ապահովուի միայն իր ընթերցողներով, որոնց թիւը աւելի քան 322.000 է. հատավաճառ 1,5 եւրօ: Կատարելապէս ԱՆԿԱԽ, որ ամենայն ազատութեամբ կը յայտնաբերէ բոլոր հարցերը, ի հարկին երգիծելով, ընդգծելով խաղքութիւնները, կը ծառայէ ճշմարտութեան:
Թերթը ինք իր մասին կ’ըսէ եւ ինքզինք կը սահմանէ հետեւեալ ձեւով. «Քանար Անշէնէն միշտ համարուած է քաղաքականապէս անկախ: Իր կողմնակիցները կ’ըսեն, որ նոյնիսկ ան եթէ կը պահէ ձախակողմեան զգացողութիւն մը, չի վարանիր եւ կը դատապարտէ շեղումները բոլոր քաղաքական մարդոց, ո՛ր կողմին ալ պատկանին անոնք»:
Ասկէ առաջ ալ խօսած եւ գրած եմ այս մասին եւ ցանկութեան ձեւով ըսած. Եթէ Քանար Անշէնէ մը ունենայինք… Լրագրողին պարտադրուած կամ ինքնապարտադրուած հսկողութենէն եւ գրաքննութենէն զերծ մնալու համար:
Չորեքշաբթի 13 Հոկտեմբերի համարը աչքիս առջեւն է: Քաղաքական մեծ կամ պզտիկ մարդոց մեծ ու պզտիկ զարտուղութիւնները, հակասութիւնները, օրէնքէ եւ տուրքէ խուսափումները, «տեղ հասնելու» պատեհապաշտութիւնները, դիմակափոխութիւնները, նոյնիսկ երկրի տիրական թերթերուն մէջ սպրդած ուղղագրական սխալները, նշուած են թերթին մէջ: Ախտաճանաչում…
Կասկածէ վեր է, որ նման մամուլ երկրի քաղաքական եւ հանրային կեանքին առողջացման նպաստ կ’ըլլայ: Ֆրանսայի նախագահներէն մին, ամէն չորեքշաբթի առաւօտ, իր թիկնապահներէն մին կը ղրկէր, որ «Canard»-ը բերէ… տեսնելու համար թէ ի՞նչ կ’ըսէ, ի՞նչ կ’ըսէ նաեւ իր մասին:
Կարելի է անյուսութեամբ նախանձիլ…
Ի հարկէ, մամլոյ ազատութիւնը զրպարտութեան եւ չարախօսութեան դուռ չէ, այնքա՜ն քննադատուած բայց միշտ տեւող ֆէյք նիուզի վարձկաններու դաշտ:
Թող ներուի ըսել, որ Հայաստան մամլոյ ազատութիւնը բիրտ կերպով կ’օգտագործուի, երբեմն կարելի է նոյնիսկ մտածել, որ պայքարի ծառայող տեղեկատուութիւնը փոխանակ լուսաբանելու, ընթերցողը շուարումի կը մատնէ, իսկ պետութեան ծառայող միակողմանի տեղեկատուութիւնը նոյն հանրային կարծիքը կը թմրեցնէ:
Եթէ Քանար Անշէնէ մը ունենայինք, ներսը եւ դուրսը, ոչ թէ դատափետելու եւ սեւցնելու համար, այլ իրականութիւնները բարձրաձայնելու, ընտրանքներու եւ նախաձեռնութիւններու մասին անշախնդրօրէն խօսելու: Չի՞ պատահիր, որ երբեմն, իրատեսական պահու մը, զարմացումով դուք ձեզի հարց տաք, թէ Սիրականը կամ Սիրանուշը ի՞նչ գործ ունին այս կամ այն թանգարանին գլուխը (եթէ կան թանգարաններ), թերթին, դպրոցին, հանգստեան տան, ցուցասրահին (եթէ ունինք), բարեսիրական կամ քաղաքական կազմակերպութեան:
Լիբանան կը պատմուէր, որ անկախութենէն ետք Կրթական նախարարութիւնը որոշեր էր ուսուցիչներու որակակական արժեւորումը ընել յատուկ քննութիւններով: Աւատապետական ղեկավար պատասխանատուի մը կողմնակից ըլլալու իրաւունքով, ոչ մէկ պատրաստութիւն ունեցող ուսուցիչ մը, ինքզինք վտանգուած զգալով, կը դիմէ իր աւատապետին, որ անոր կ’ըսէ, թէ մտահոգուելու պատճառ չունի: Ենթական փոխանակ քննութեան ենթարկուելու, քննիչ կը նշանակուի, կ’ապահովագրուի, կը մնայ կամուրջին այս կողմը, գնահատման քննութեան կամուրջը անցնելու պարտաւորութիւն չ’ունենար:
Եթէ նման գնահատման քննութիւն մը որոշուէր հայ կեանքի մէջ եւ գործադրուէր, առանց աւատապետերու միջամտութեան…
Նման բարեկարգումի բացակայութիւնը կամ անկարելիութիւնը կը բացատրեն հայ քաղաքական, կրթական, մշակութային եւ ընդհանրապէս կազմակերպական կեանքի լճացումը, որ հետեւանք է, անվարան պէտք է կրկնել,- նաեւ սփիւռք(ներ)ի պարագային՝ ԽԾԲի, զանազան ձեւերով լիբանանցի ուսուցիչը եւ անոր տէր աւատապետը յիշեցնելով:
Հայերէն, հայ գրականութիւն եւ հայոց պատմութիւն չգիտցող մը, հատուկենտ անուններ եւ դրուագներ լսած ըլլալով, մշակութային հաստատութիւն մը վարէր, կը ծառայէր իր, իր ընտանիքի անդամներուն եւ ԽԾԲի երեւելիութեան: Նման կացութիւններու մէջ նպատակը կ’այլասերի եւ հաւաքականութիւնը կ’ամլանայ, չի յառաջդիմեր:
Եթէ Քանար Անշէնէ մը ունենայինք…
Կամ Յակոբ Պարոնեան մը…
Բայց ո՞վ պիտի ընդունի Յակոբ Պարոնեան ըլլալ եւ քառասուն ութը տարեկանին սոված մեռնիլ՝ գրպանը սոխ մը…
Այս մասին կը մտածե՞ն, կրնա՞ն մտածել ազգ առաջնորդելու կոչուածներ, ինքնակոչներ եւ անոնց հետեւորդները…
Բայց ոչ ոք պիտի ուզէ իր նստած ծառի ճիւղը սղոցել:
Տոկալու, տեւելու եւ վերականգնելու համար եթէ Քանար Անշէնէ մը ունենայինք… կամ սրբազան խենթ մը, որ մեծ հայելիով մը պտըտէր եւ ոմանց առջեւ կանգնեցնէր հայելին, որպէսզի մարդիկ իրենք զիրենք տեսնէին ինչպէս որ են, եւ կոսմեդիկ, կամ գեղագիտական խնամքի ենթարկուած իրենց պատկերի ետին գտնուող իրենց իրական դէմքը: Դժուար մարզանք մը…
Եթէ Canard Enchaîné մը ունենայինք, կամ աչքը եւ խօսքը ամերիկացի երգիծագիր Ճոզըֆ Հիլլէրի, կը հրատարէկէինք անուանացանկերը բոլոր անոնց, մանաւանդ՝ «էլիտա»յի, որոնք բանակէ խուսափած են կամ իրենց զաւակները բանակ չղրկելու լարախաղացութիւնը ըրած են, որպէսզի տգէտ չմեռնինք:
Ի՞նչ ըսած է Ճոզըֆ Հէլլէր. «Ո՜հ, չեմ դժգոհիր: Գիտեմ, որ պատերազմ կայ: Գիտեմ որ շատեր պիտի տառապին, որ մենք յաղթենք: Բայց ես ինչո՞ւ անոնցմէ մին ըլլամ»:
Ինչպէ՞ս կ’ըլլայ «կոռուպցիա»ն… Ինչպէ՞ս կ’ըլլան պարտութիւնը եւ անոր սրտմաշուք պատճառող հետեւանքները:
