1
0
ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ
Մոնրէալ
Դեղագործ Յովսէփ Ալահայտոյեան ծնած է 1895-ին, համիտեան ջարդերու օրերուն Եդեսիա (Ուրֆա): Ան զաւակն է Պետրոս եւ Եղիսաբեթ Ալահայտոյեաններուն: Յովսէփ ունեցած է երկու եղբայրներ՝ Մովսէս եւ Յարութիւն, եւ չորս քոյրեր՝ Ֆէրիտէ, Հռիփսիմէ, Եղիսաբեթ եւ Մարի, որոնք բոլորն ալ ազատած են ջարդէն եւ հասած են Հալէպ:
Ալահայտոյեան գերդաստանին բուն մականունը եղած է Եկներեան, սակայն կենցաղային պատճառով մը փոխուած է եւ եղած է Ալահայտոյեան:
1895-ին, համիտեան ջարդերու օրերուն, երբ Յովսէփ եօթը կամ ութ ամսու ծծկեր եղած է, թուրքերը իրենց տունը խուժած են եւ կողոպտած են իրենց ստացուածքները:
Յովսէփ յաճախած է ծննդավայրին Հայ Աւետարանական երկրորդական վարժարանը եւ շրջանաւարտ եղած է 1910-ին: 1910-1912-ին, իբրեւ դեղագործի օգնական, աշխատած է Եդեսիոյ գերմանական հիւանդանոցին մէջ բժիշկ Ֆիշըրի եւ Եագոպ Քիւնցլերի հետ:
1912-ին Դամասկոս մեկնած է իր ընկերոջ` Յովհաննէս Նագգաշեանի հետ եւ ուսանած է բժշկական դպրոցին մէջ: Յովհաննէս Նագգաշեան մուտքի քննութիւններու մէջ ձախողելով վերադարձած է Ուրֆա: Յետագային Յովհաննէս կը դառնայ Եդեսիոյ հերոսամարտի մասնակիցներէն մէկը: Դամասկոսի բժշկական դպրոցին փակումին պատճառով, Յովսէփ 1914ին վերադարձած է ծննդավայրը եւ վերսկսած է աշխատիլ Եդեսիոյ գերմանական հիւանդանոցին մէջ:
1915-ի Սեպտեմբերին, թուրք զինուորներ հաւաքած են Եդեսիոյ անուանի հայերը: Յովսէփին հայրը՝ Պետրոս Ալահայտոյեան, ձերբակալուած է իր տան մէջ եւ եղբօրը հետ սպաննուած է տան բակին մէջ: Թուրքեր առեւանգած են Յովսէփին 9 տարեկան Յարութիւն եղբայրը:
Հազարաւոր գաղթականներ Խարբերդէն, Տիգրանակերտէն, Մելիտինէէն եւ Ատըեամանէն Եդեսիա կը հասնին եւ Միլլէթ Խան կ՛ապաստանին: Յովսէփ գերմանական հիւանդանոցի հիւանդապահուհիներուն հետ Միլլէթ Խան կ՛երթայ, հայ վիրաւորները կը բուժէ եւ հարիւրաւոր հայ աղջիկներ կ՛ազատէ: Ան Միլլէթ խանին մէջ կը գտնէ իր մայրը, քոյրերը եւ երկու եղբայրները: Յովսէփ գերմանական հիւանդանոց կը տեղաւորէ մայրը, քոյրերը եւ եղբայրները, Եագոպ Քիւնցլերի կարգադրութեամբ: Յովսէփ գերմանական հիւանդանոցին մէջ աշխատած միջոցին, կը տեսնէ հայ գաղթականներուն չարչարանքը, թշուառութիւնը, անօթութիւնը եւ հոգեկան անկումը:
1915-ի Եդեսիոյ հերոսամարտի օրերուն, Յովսէփ կը ձերբակալուի թուրքերուն կողմէ, զինուորական ատեան կը տարուի ու կը բանտարկուի բժիշկ Արմենակ Ապուհայթայեանի հետ: Տարի մը բանտարկուած մնալէ ետք, 1916-ին կը ղրկուի Այնթապի զօրանոցը եւ ապա՝ Հալէպի զօրանոցը, ծառայելու համար թրքական բանակին մէջ իբրեւ դեղագործ զինուորական: Թուրք իշխանութեան արտօնութեամբ, ան Պէյրութ կը մեկնի, շարունակելու համար իր բժշկական ուսումը: Կ՛ուսանի Պէյրութի Ֆրանսական համալսարանի դեղագործութեան դպրոցին մէջ եւ կը վկայուի 1916ի վերջերուն:
Ան կը վերադառնայ Դամասկոս եւ կ՛աշխատի իբրեւ դեղագործ, թէ՛ Դամասկոսի եւ թէ Հոմսի օսմանեան բանակի զօրաբաժիններուն մէջ, մինչեւ 1918: Ապա կը մեկնի Պէյրութ եւ կը միանայ կամաւորական շարժումին:
Ֆրանսական ռազմանաւով կը փոխադրուի Մերսին եւ ապա՝ Ատանա, ուր կը ծառայէ ֆրանսական զինուորական հիւանդանոցին մէջ: Շուտով կը միանայ Եդեսիոյ գերմանական հիւանդանոցի անձնակազմին, իբրեւ դեղագործ, եւ ականատես կը դառնայ Եդեսիա վերադարձած հայերու վերաշինութեան աշխատանքներուն:
Կիլիկիոյ պարպումի շրջանին, Եդեսիոյ հայերը երկրորդ անգամ ըլլալով կը գաղթեն դէպի Հալէպ: Յովսէփ եւս կը լքէ Եդեսիան եւ երեք ընկերներով կը հասնի Հալէպ, հոնկէ՝ Պէյրութ, ուր կը հաստատէ իր սեփական դեղատունը:
Յովսէփին մայրը, քոյրերը եւ եղբայրները, որոնք մնացած էին Եդեսիա, Քիւնցլերի օգնութեամբ կը ղրկուին Հալէպ եւ ապա՝ Պէյրութ, ուր արդէն Յովսէփ սեփական դեղարանը հաստատած էր 1923-ին: Յովսէփ իր դեղարանը բացած ատեն դրամ չէ ունեցած, իրեն նիւթապէս օգնած է ազնուական հայ մը՝ պրն. Գալբաքեանը, որ բարի մարդ ըլլալուն, շրջանակին մէջ ծանօթ էր «խաղաղութիւն» մակդիրով, ուստի, դեղարանն ալ կը կոչուի «Դեղարան Խաղաղութիւն»:
«Դեղարան Խաղաղոթիւն»ը եղած է պէյրութահայութեան հանրածանօթ դեղարանը: Հոն դեղագործ Յովսէփ Ալահայտոյեանին հետ գործած են որպէս վաճառողներ՝ Փիէր Արսլանեան եւ Աբօ Ոսկերիչեան, իսկ Ժորժ Խաչատուրեան եւ Սմբատ Գույումճիան՝ որպէս օգնական դեղագործներ: Շատ մը դեղագործութեան ուսանողներ իրենց փորձառական շրջանը անցուցած են դեղագործ Յովսէփ Ալահայտոյեանի հսկողութեան տակ: Անոնք մեծապէս օգտուած են անոր գիտական ցուցմունքներէն:
Դեղարանը գործած է մինչեւ 1975-ի վերջերը, երբ ծագած է Լիբանանեան քաղաքացիական պատերազմը: Դեղարանը կողոպտուած է պատերազմի վատ օրերուն եւ դադրած է գործելէ:
Դեղագործ Յովսէփ Ալահայտոյեան 34 տարեկանին Պէյրութի մէջ կ՛ամուսնանայ կերմիրցի 17 տարեկան Բերկրուհի Սահակեանի հետ, 30 Յուլիս 1931-ին:
Յովսէփ եւ Բերկրուհի կը բախտաւորուին երեք աղջիկ եւ մէկ մանչ զաւակներով․
– Յասմիկ, ծնած է 3 Օգոստոս 1932-ին, մահացած է 2.5 տարեկանին, բորբոքումային ծանր վարակէ մը:
– Պետրոս, ծնած է 29 Նոյեմբեր 1934-ին:
– Յասմիկ-Սաթենիկ, ծնած է 13 Հոկտեմբեր 1936-ին:
– Ռուբինա, ծնած է 28 Ապրիլ 1943-ին: Ռուբինա Պէյրութի մէջ ամուսնացած է բժիշկ Արթինեանի հետ: Անոնց դուստրը՝ Շուշան Արթինեան Թոքաթլեան 2016-ին գրած է My Grandparents’Odyssey: From Urfa and Germir to Beirut գիրքը:
Դեղագործ Յովսէփ Ալահայտոյեան եղած է Լիբանանի Ուրֆացիներու միութեան հիմնադիրներէն մէկը, ինչպէս նաեւ Լիբանանի Համազգայինի վարչութեան անդամ եւ հաշուապահ-գանձապահը երկար տարիներ: Ան տիրապետած է եօթը լեզուներու՝ հայերէն, արաբերէն, թրքերէն, քրտերէն, անգլերէն, ֆրանսերէն, եւ գերմաներէն: Ան ունեցած է բեղուն գործունէութիւն որպէս դեղագործ եւ որպէս հայ ազգային մարդ:
Ան պարգեւատրուած է լիբանանեան կառավարութեան կողմէ «Ոսկէ մետալ»ով, 17 Յունիս 1972-ին Լիբանանէն ներս 50 տարիներու իր դեղագործութեան ասպարէզին մէջ մարդասիրական ծառայութիւններուն համար:
Ան մահացած է 1982-ին: Իր մահէն առաջ, ան սկսած է գրել իր յուշերը հատորի մը հրատարակութեան համար, որ չէ իրականացած:
Ծանօթ․- Օգտագործուած աղբիւրն է՝ Յովսէփ Ալահայտոյեանի թոռնիկին՝ Շուշան Արթինեան Փոքաթլեանի My Grandparents’Odyssey: From Urfa and Germir to Beirut գիրքը:
