0
0
Ա.Ա.
Ռուսիոյ կողմէ Ուքրայինայի դէմ շղթայազերծուած պատերազմը շրջանին մէջ Թուրքիոյ դարձեալ եղաւ առիթ մը, որ առաւելաբար կը շեշտադրուի Վոսփորի եւ Տարտանելի նեղուցներուն մէջ նաւարկութեան մասին Մոնթրէոյի համաձայնագրին կէտերուն գործադրութեամբ ստեղծուած իրավիճակին մէջ, թրքական քաղաքական առանցքային դերակատարութեամբ։
Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարար Մեւլութ Չաւուշօղլու հաստատեց,որ Անգարայի իշխանութիւնները արդէն իսկ Սեւ Ծովեան եւ ոչ Սեւ Ծովեան երկիրները տեղեակ պահած են, որ արգիլուած է ռազմանաւերու եւ սուզանաւերու անցքը՝ երկու նեղուցներէն։Արտօնութիւն ունին միայն այն ռազմանաւերը, որոնք իրենց խարիսխը կը վերադառնան։Թուրքիոյ այս որոշումը հիմնուած է Մոնթրէոյի համաձայնագրին 19-րդ կէտին վրայ, ըստ որուն, պատերազմի կամ նման վտանգի պարագային, Թուրքիոյ իշխանութիւնները իրաւունք ունին սահմանափակումներ հաստատելու պատերազմող երկիրներու ռազմանաւերուն եւ սուզանաւերուն անցքին դէմ՝ Թուրքիոյ գերիշխանութեան տակ գտնուող Վոսփորի եւ Տարտանելի նեղուցներէն, որոնք Միջերկրականեան եւ Սեւ Ծովերը իրարու կը կապեն։ Չաւուշօղլու Անգարայի իշխանութիւնններուն այս որոշումը պատճառաբանեց Ռուսիա- Ուքրայինա տագնապը առաւել չսրելու Թուրքիոյ վճռակամութեամբ, որուն մասին խօսելով՝ նախագահ Էրտողան, իր կարգին, կառավարութեան վերջին ժողովէն ետք յայտարարեց, որ Անգարա Ուքրայինայի հողային ամբողջականութեան, գերիշխանութեան եւ քաղաքական ու տարածքային համարկման կողմնակից է, աւելցնելով,որ Թուրքիա անընդունելի կը համարէ Ռուսիոյ բանակին յարձակումը, առանց սակայն դատապարտելու Ուքրայինայի դէմ շղթայազերծուած ռուսական պատերազմական գործողութիւնները։
Էրտողան, որուն երկիրը ՆԱԹՕ-ի անդամ է, նաեւ շեշտեց, որ իբրեւ Արեւմտեան Զինակցութեան անդամ, Թուրքիա որոշած է չլքել թէ՛ Ռուսիան, թէ՛ ալ Ուքրայինան, ոչ ալ հրաժարիլ իր ռազմաքաղաքական շահերէն, որոնք այս պարագային առաւելաբար կը վերաբերին Սեւ Ծովեան շրջանին։
Ամենայնդէպս, զինուորական հարցերու մասնագէտներու համաձայն, Վոսփորի եւ Տարտանէլի նեղուցներէն ռազմանաւերու եւ սուզանաւերու անցքին դէմ հաստատուած սահմանափակումները շատ խորհրդանշական են, որովհետեւ ռուսական ծովուժը արդէն իսկ մեծ թիւով ռազմանաւեր ունի Սեւ Ծովուն մէջ եւ բնաւ կարիքը չկայ Միջերկրականեան ծովուն մէջ գտնուող ռուսական ռազմանաւերուն՝ Ուքրայինայի դէմ պատերազմական գործողութիւններուն համար։
Պէտք չէ մտահան ընել, որ Սեւ Ծովուն մէջ Թուրքիա կը դիմագրաւէ բաւական խրթին իրավիճակ մը՝ թրքական շրջանային ախորժակներու, ՆԱԹՕ-ի նկատմամբ իր յանձնառութիւններուն եւ պարտաւորութիւններուն, ինչպէս նաեւ Ռուսիոյ հետ շահերու բախումէ մը խուսափելու ճիգերու պատճառով եւ ահա Ուքրայինայի դէմ ռուսական պատերազմը առիթ մըն է, որպէսզի Թուրքիա կարենայ Սեւ Ծովեան իր խաղաքարտերը գործածել, քանի մը ճակատներու վրայ առաւելներ շահելու փորձերու համար, մանաւանդ եթէ նկատի ունենանք, որ Թուրքիա միշտ պիտի շարունակէ ճիգեր թափել, որպէսզի Սեւ Ծովուն մէջ հաւասարակշռէ ռուսական ուժն ու կարողութիւնները, որոնք օրէ օր առաւել կ՛ամրապնդուին։ Այս ծիրին մէջ ալ Թուրքիա կը ջանայ Սեւ Ծովուն մէջ զարկ տալ Միջազգային գործակցութեան մը, որ սակայն զարմանալիօրէն հիմնուած է Մոսկուայի եւ Անգարայի միջեւ պատմական այն հասկացողութեան վրայ, թէ շրջանային այլ ուժեր պէտք է հեռու պահուին Սեւ Ծովեան շրջանէն։Այլ խօսքով՝ անգարա կը ջանայ միջազգային ճնշումներու բանեցման սենարիօ ստեղծել, որ խորքին մէջ այդ դիմագիծը չունի, այլ Թուրքիոյ կը վերապահէ միակ միջնորդը ըլլալու իրաւունք մը, որուն մասին թրքական դիւանագիտութեան ներկայացուցիչները արդէն իսկ սկսած են հրապարակաւ խօսիլ։
Սեւ Ծովուն մէջ «Շրջանային Ուժեր» հասկացութիւնը վերջին տասնամեակներուն վերածուեցաւ Ռուսիոյ հետ բախումներու ենթահողի պատրաստութեան նպաստող տեսութեան մը, երբ ՆԱԹՕ Սեւ Ծովուն մէջ տիրական ներկայութեան իրաւունք ստացաւ՝ Պուլկարիոյ եւ Ռումանիոյ շնորհիւ, որոնք 2004ին Արեւմտեան Զինակցութեան անդամ դարձան։ Այսպիսով՝ Սեւ Ծովեան վեց պետութիւններէն՝ երեքը, Թուրքիա, Պուլկարիա եւ Ռումանիա։ ՆԱԹՕ-ի կու տան Սեւ Ծովեան բաւական տիրական ներկայութիւն մը, որ կրնայ Մոսկուա- Անգարա յարաբերութիւններուն վրայ ժխտական ազդեցութիւն ունենալ։Ներկայիս Անգարայի իշխանութիւնները կը ջանան ժխտական նման հետեւանքներէն խուսափիլ։Ասոր լաւագոյն ապացոյցը եղաւ Ռուսիոյ դէմ հաստատուող միջազգային պատժամիջոցներուն չմասնակցելու Թուրքիոյ իշխանութիւններուն որոշումը, որուն մասին յայտարարութիւններ կատարեցին Չաւուշօղլու եւ նախագահ Էրտողանի բանբեր Իպրահիմ Քալըն։Երկուքն ալ առաւելաբար խօսեցան Ռուսիոյ հետ սերտ յարաբերութիւնները չվատթարացնելու կարեւորութեան մասին, որ կրնայ նոյնիսկ արցախեան իրավիճակին մէջ փոփոխութիւններու պատճառ դառնալ։Այս իմաստով ալ Անգարայի իշխանութիւնները շատ զգուշ են, որ Մոսկուայի դէմ միջազգային պատժամիջոցներու միանալով՝ չզայրացնեն Ռուսիան, որովհետեւ Մոսկուա կրնայ Թուրքիոյ պատասխաններ տալ թէ՛ Սուրիոյ եւ թէ՛ Արցախի մէջ։
Թուրքիա այժմ գրեթէ շահած է Ռուսիոյ եւ Ուքրայինայի միջեւ միջնորդութիւն կատարելու տոմսը, զոր գործածելով, Անգարայի իշխանութիւնները նաեւ քաղաքական պատգամներ կը յղեն Եւրոպական Միութեան, կոչ կատարելով,որ Միութիւնը Թուրքիոյ նկատմամբ ալ ցուցաբերէ այն կեցուածքը, որ որդեգրուած է Ուքրայինայի պարագային։Խօսքը կը վերաբերի Ուքրայինայի Եւրոպական Միութեան անդամակցութեան հոլովոյթին արագացման, իբրեւ հակազդեցութիւն՝ ռուսական զինուորական գործողութիւններուն։
Ռուսիա- Ուքրայինա պատերազմը, որ զինուրական թէ քաղաքական հարցերու մասնագէտներու կարծիքով, առնուազն հինգ տարի առաջ կը սպասուէր, ահա դարձեալ կը վերածուի Թուրքիոյ համար առիթի մը,որպէսզի ներկայանայ իբրեւ միջնորդ եւ յառաջ քշէ իր ռազմաքաղաքական շահերն ու շրջանային ու միջազգային պահանջները։
