0
0
Յ. Պալեան
Բազմաթիւ հոգեբաններ եւ իմաստասէրներ կարծիքներ յայտնած են, թագաժահրի (covid 19) ժողովուրդի հոգեկան աշխարհին վրայ ունեցած ազդեցութեան եւ հետեւանքներուն մասին: Ֆրանսայի մտաւորականութիւնը, անկախ ընթացող նախագահական ընտրապայքարէն, իր ուշադրութեան կեդրոնին կը պահէ ժողովուրդի ոչ միայն ֆիզիքական, այլ նաեւ հոգեբանական առողջութիւնը:
Գիրքի մը մէջ ամփոփուած են մտաւորականներու կարծիքներ: Կողքին վրայ կը կարդանք. Les Rencontres Philosophiques de Monaco. LE CAHIER du (dé)confinement: 140 էջ: Տպագրութեան յաձնուած է 2020-ին: Աշխատակցած են 19 մտաւորականներ, եւ կը խօսին թագաժահրի պատճառով պարտադրուած մեկուսացման եւ անկէ դուրս գալու հետեւանքներու մասին:
Երբ գիրքը կը կարդայի մտածեցի, որ Հայաստանի եւ սփիւռքի մեր ժողովուրդը, վերջին մէկ տարուան ընթացքին, թագաժահրի պատճառած ցնցումներու կողքին,- մահեր, հիւանդներ, պարտադրուած մեկուսացում,- գտնուեցաւ 44օրեայ պատերազմի եւ անոր յառաջացուցած մահերու, պարտութեան, նիւթական վնասներու կողքին, նաեւ բացասական հոգեվիճակներու մէջ, որոնք կ’ընդգրկեն քաղաքական կեանքը, մանաւանդ հիմա, երբ Հայաստան կը գտնուի ընտրապայքարի մէջ:
Հոգեկան բազմաբնոյթ ընկճուածութեան (traumatismes) մթնոլորտի մէջ, քաքաքացիին համար ի՞նչ բան կրնայ գերակշռող ըլլալ իր քուէով վստահութիւն յայտնելու կամ չյայտնելու համար: Ինչպէ՞ս ան կրնայ ճիշդ ընտրութիւն կատարել երկիրը հարուածած մթնոլորտին մէջ:
Իշխանութեան ձգտողները եւ մտաւորականութիւնը (հոգեբաններ, իմաստասէրներ, ընկերաբաններ, կրօնականներ) պէտք է խօսին բազմաբնոյթ հոգեբանական ընկճուածութիւններու եւ անոնց յաղթահարման մասին, ոչ միայն գրասենեակներու մէջ, այլ երթալով դէպի ժողովուրդը: Մամուլը իր էջերը լայն պէտք է բանայ այս գծով կարծիքներու, պէտք է խօսիլ անհանգստութիւններու եւ անոնց յաղթահարման մասին :
Գաղթականները, պատերազմի զոհերը, գերիները, թագաժահրի պատճառով մահացածները, սոսկ թիւ եւ վիճակագրութիւն չեն, մարդ են, ընտանիքի հայր, զաւակ, եղբայր: Այս կացութիւնը բնական է որ ազդէ քաղաքացիի ընտրական որոշման վրայ:
Ընտրապայքարը եւ քաղաքացիին դատողութիւնը երկրի եւ ժողովուրդի այս հոգեբանական կացութեան մէջ ենթակայ են կիրքերու եւ դառնութիւններու, կը ստեղծեն լարուած մթնոլորտ: Դժբախտաբար, երբ կը հետեւինք հայաստանեան մամուլին, մեծ ու պզտիկ հեռատեսիլային պատկերներուն եւ խօսքերուն, հոգեբանական ընկճուածութիւնը կը շեշտուի, որ դրսեւորուելով՝ աննախատեսելի եւ վատ հետեւանքներ կրնայ ունենալ:
Պէտք է մտածել երկրէն փախուստի երւոյթի մասին, որ թիւերով տրուած մտահոգիչ ցուցանիշ է: Կրկին արտագաղթ:
Այս պայմաններուն մէջ միտքի մարզանք չէ խորհիլ, թէ ի՞նչ պիտի ըլլայ երկրին, բնակչութեան եւ ընդհանրապէս հայութեան կացութիւնը տասը տարի ետք: Նման նախատեսութիւն կամ պատկերացում ունենալու համար պէտք է մեկնիլ ոչ հռետորական վերլուծումներէ, այլ առարկայական ազդակներէ, ինչ որ նախապայման է երկրի եւ անոր պետութեան ինքնուրոյն գոյութեան: Եթէ հետեւիք ընտրապայքարի ընթացքին արտայայտուած կարծիքներուն, փոխադարձ քննադատութիւններուն եւ մերկացումներուն, ամբաստանութիւններուն, անոնք կարծէք կը թուին ըլլալ նախերգանքը քաղաքացիական պատերազմի, իրապէս հաւատացեալ պէտք է ըլլալ, որ գերբնական ուժի մը փրկարար միջամտութեամբ հրաշք պիտի պատահի:
Ինչո՞ւ թաքցնել իրականութիւնը. Հայաստան խոր տագնապի մէջ է: Երգ, ցուցահանդէս, մարզախաղեր իրականութիւնը չեն վարագուրեր:
Տագնապի եւ զայն յաղթահարելու մասին այնքա՜ն կարծիքներ կան, մանաւանդ ընտրապյքարի ամբոխավարական մթնոլորտին մէջ, բայց անոնք հրաշքի ակնկալութեան կամ բարիկամեցողութեան սահմանէն անդին չեն երթար: Եթէ զգացական մակերեսայնութենէն հեռանանք, պիտի հաստատենք, որ երկիր մը ոտքի պահող տուեալները թնճուկ դարձած են, խճճուած են:
Եթէ յոռետեսութիւն չհամարուի, կարելի է ըսել, որ երկիրը եւ ժողովուրդը կը գտնուին լաբիւրինթոսի մը մէջ, որուն ելքը առայժմ չի տեսնուիր: Գծե՞նք թնճուկը բաղկացնող հարցերու պատկերը. առողջապահական, տնտեսական, ռազմական, սահմաններու, աշխատանքի, կենսամակարդակի, անհաւասարութեան, անհատական ապահովութեան եւ երկրի անվտանգութեան, կրթական, մշակութային, փտածութեան, դիրքի չարաշահումներու… Մասնագէտներ կրնան տարբեր մարզեր ալ աւելցնել:
Բնական պայմաններու մէջ քաղաքական գործիչ մը, կամ ղեկավար մը կրնայ հրապարակ գալ եւ ըսել, թէ ինք գիտէ, ատակ է լուծումներ գտնելու: Հայաստանի ներկայի պայմաններուն մէջ կախարդական ճիպոտով հարցեր չեն լուծուիր: Ոմանք, յապաղած մարգարէներ, կրնան նոյնիսկ հպարտութեամբ յայտարարել, որ իրենք նախատեսած էին այս կացութիւնը:
Անկախ տեսաբանական կամ ամբոխավարական ճառերէ, հարկ է խօսիլ տագնապի յաղթահարման մասին, résilience-ի մասին:
Բայց ինչպէ՞ս կարելի է խօսիլ յաղթահարման եւ անելէն դուրս գալու մասին, երբ ատելութիւն, կիրք, փոխադարձ մերժումներ, դարձած են կանոն, որուն վրայ եկած եւ նստած են նախախնամական առաջնորդ ըլլալու բազմապատկուող յաւակնութիւններ: Ոչինչ կը հնարեմ. հետեւեցէ՛ք Հայաստանի բազաթիւ հեռատեսիլային ալիքներէն սփռուող պատկերներուն եւ խօսքերուն:
Շուրջ երեք տասնեակ վարչապետի պաշտօնը ստանձնելու յաւակնութիւն ունեցողներ…
Ընտրապայքարի փոխադարձ մերժումներու պատկերը յստակացման մասին չի վկայեր:
20 Յունիսի քուէարկութիւնը եթէ հրաշքով բիւրեղացման մը չյանգի, տեսանելի մեծամասնութեան մը ծնունդ տալով, թերեւս հարկ պիտի ըլլայ վերստին քուէարկել, կամ ժամանակ մը երկիրը փորձել կառավարել երկու, երեք չորս ուժերու համագործակցութեամբ, որ չի կրնար տեւել: Եւ կը շարունակուի անորոշութիւնը: Մեծ ճիգ պէտք չէ երեւակայելու հետեւանքները եւ յառաջանալիք անկառավարելիութիւնը:
Այս խորհրադածութիւններու սկիզբը խօսեցայ ժողովուրդի հոգեբանական կացութեան մասին: Բնական պայմաններու մէջ հարցախոյզները նախատեսութիւններ կրնան ընել ընտրութեան մը արդիւնքի մասին: Բայց բազմաթիւ եւ զիրար խաչաձեւող պատճառներով հոգեկան ընկճուածութեան մէջ գտնուող քաղաքացիին կարծիքը եւ ընտրութիւնը չափանիշներու չեն հետեւիր, այլ վերջին պահու տպաւորութեան եւ յոյսին:
Ներկայ պայմաններուն մէջ պերճանք է ըսել, որ՝ ժողովուրդը կ’որոշէ:
Հազարաւոր մահերով եւ նոյնքան հազարաւոր հաշմանդամներով, անապահովութեան եւ տնտեսական դժուարութիւններու մատնուած քաղաքացին ինչպէ՞ս պիտի կարենայ տրամաբանել եւ ընտրութիւն կատարել:
Վտանգը կրկին վերջին պահու ամբոխահաճական (populist), պոպուլիստական աչք եւ տրամաբանութիւն շլացնող ճառը կրնայ ըլլալ:
Ամբոխահաճական ճառը վտանգ է իրաւ ժողովրդավարութեան համար: Ան կը խօսի բնազդներու եւ կիրքերու, որոնք միշտ ունեցած են անցանկալի հետեւանքներ, որոնք աւելի կը շեշտեն երկրի եւ ազգի գոյութեան սպառնացող վտանգները:
Հայաստանի բազմագոյն «ղեկավարութիւններ»-ը, ընդդիմութիւն եւ իշխանութիւն, անկարող եղան մասնագէտներու եւ ոչ-քաղաքական պիտակով առժամեայ կառավարութեամբ կազմակերպելու Ազգային Ժողովի ընտրութիւնը, խուսափելու համար ամէն կարգի խոտորումներէ: Ափսո՜ս:
Հայաստանի մտաւորականութիւնը ինչո՞ւ ձայն չի բարձրացներ այս վտանգին դիմաց եւ հրապարակը ձգած է ամբոխավարական եւ մրցակցական աղմուկի:
