0
0
“Արուեստը կեանքի շնչառութիւնն
ու Ժամանակի բազկերակն է”
Քաջազ
Նիւ Եորքի Համազգային Հայ Կրթական եւ Մշակութային Միութեան նախաձեռնութեամբ 2010թ. Յունիս 11ին Հայ Կեդրոնի մէջ տեղի ունեցաւ անուանի նկարիչ Քաջազի ծննդեան 85Ամեակին նուիրուած յուշ երեկոյ, ուր ցուցադրուեց Հայաստանի Արուեստագիտութեան Դոկտ. Փրոֆ. Արարատ Աղասեանի հեղինակութեամբ լոյս տեսած “Քաջազի Մշտավառ Կանթեղը” պատկերազարդ գրքի խտատեսիլը:
Հանդիսութեան ներկայ էին տեղիս Սբ. Լուսաւորիչ Մայր Եկեղեցւոյ Արժ. Հովիւ Տէր Մեսրոպ Լագիսեանը, Մաէսթրօ Խորէն Մեխանէճեանը, Հայաստանի թատերական գործիչների միութեան նախկին փոխ նախագահ, թատերագէտ Ջուլիա Ստեփանեանը (WDCից), հանգուցեալի այրին՝ տիկ. Սաթենիկ Քեչէճեանը, կրտսեր եղբայրը՝ Ժիրայր Քեչէճեանը տիկնոջ հետ, մօտիկ հարազատներ, ընկերներ եւ մեր մշակութասէր հայ համայնքը:
Ձեռնարկի բացումը կատարեց “Համազգային”ի փոխատենապետուհի Ա. Մինասեան, որ հակիրճ կերպով ներկայացրեց Քաջազի արուեստն ու կենսագրականը. »Ուրախ ենք որ ներկայ էք “Համազգային”ի այս ձեռնարկին յարգելու մեզ բոլորիս ծանօթ հանգուցեալ անուանի նկարիչ Քաջազի (Քաջազունի Քեչէճեանի) անմար յիշատակը եւ ականատես լինելու նրա գեղարուեստական սքանչելի ստեղծագարծութիւններին, որոնք ամփոփում են նրա աստուածատուր տաղանդը, մտայղացումների խորհուրդները եւ պայծառ գոյների ընտրութիւնը, ուր դրսեւորւում է հայ ժողովրդի ազգային ոգին իր դարաւոր պատմութիւնով: Ինչպէս որ բանաստեղծ Ռ. Զարդարեանն է ասել “Կատարեալ ու հարազատ արուեստը այն է, որ հայելին է ամբողջ ցեղին ու հոգեկան աշխարհին”: Թոյլ տուէք աւելացնեմ, որ Քաջազի պաստառների մեծ մասը ներկայացնում է Հայ Ցեղին Ձայնն, որ դեռ կը տնքայ… ու կը ցաւի մարդու ձեռքով՝ մարդու գլխին բերած զարհուրելի չարիքների համար: Ու տես, որ դեռ կը մնայ անդատաստան, անհատոյց ու անպատասխան…..
Քաջազը, բուն անունով Քաջազունի Քեչէճեան ծնուել է Լիբանան, Պէյրութ 1924թ.: Միջնակարգը աւարտել է Սբ. Գրիգոր Լուսաւորիչ տղայոց դպրոցում: Հետեւել է լուսափորագրութեան, գրել երգիծական թատերախաղեր, որ բեմադրուել են տեղի ակումբում:
1947թ. ընտանեօք ներգաղթել են Հայրենիք: Աշխատել է որպէս լուսանկարիչփորագրիչ գունաւոր տպագրութեան ասպարէզում: Գործի բերումով ծանօթանում է Մարտիրոս Սարեանի, Յակոբ Կաջոեանի, Յարութիւն Կալենցիի, հայ արուեստի տիտան Երուանդ Քոչարի եւ շատ ուրիշների հետ: Այդ գեղեցիկ միջավայրում նոր աւիւնով մղւում է դէպի գեղանկարչութեան աշխարհը:
1954ին ամուսնանում է գրականութեան մասնագէտքննադատ օր. Սաթենիկ Խաչիկեանի հետ եւ բախտաւորւում երկու զաւակով՝ Յակոբ եւ Եւա: Ամենայն Հայոց Կաթող. Վազգէն Ա.ի հովանաւորութեամբ, Ս. Էջմիածնում Եղեռնի 50Ամեակի առթիւ ցուցադրւում են Քաջազի երկու իւղաներկ նկարները՝ “Սարսափահար Մայրութիւն” եւ “Այսքան չարիք թէ մոռանան…..” Չմոռանանք յիշելու որ Մեծանուն Երուանդ Քոչարը շատ բարձր է գնահատել Քաջազի այս գործերը “Մի հոյակապ, խորապէս հայկական տեսիլք է “ Այսքան չարիք թէ մոռանան….”, այս նկարը հայկական Եղեռնի չտեսնուած մի խորհրդանիշ է, ամենաուժեղ արտայայտութեամբ….սա խորապէս նկարչական լեզուով խօսող նկար է”: Քաջազի ստեղծագործութիւնը պարունակում է հոյակապ պաստառներ նուիրուած Մեծ Եղեռնի յիշատակին:
1973ին Քաջազը լքում է սովետական կարգերը եւ ընտանիքով վերադառնում իր ծննդավայրը՝ Պէյրութ: Սակայն սովետների յարատև սպառնալիքներից մտահոգ՝ 1974ին իր ընտանիքի հետ վերջնականօրէն հաստատւում է Միացեալ Նահանգներ՝ Նիւ Եորք:
Քաջազը անդամակցում է Նիւ Եորքի եւ Միջազգային մի շարք գեղարուեստից միութիւնների, ինչպէս Փարիզի “Լիւթէս Միջազգային Ակադեմիային եւայլն:
1982թ. Լէոնարտօ Դա Վինչիի ծննդեան 530Ամեակի տօնակատարութեան առթիւ հրաւիրւում է Հռոմ մասնակցելու Յոբելինական հանդիսութեան:
1985ին Մեծ Եղեռնի 70Ամեակի ոգեկոչման յիշատակի առթիւ, Նիւ Եորքի Ազգ. Առաջնորդարանի կազմակերպութեամբ եւ հովանաւորութեանբը Երջանկայիշատակ Բարձ. Ս. Արք. Աշճեանի, Ուաշինկթըն Տի.Սի.ի մէջ տեղի է ունենում համահայկական հաւաք, ուր վարպետ Քաջազի “Անիի Հրեղէն Ձիերը” շարքի 15 մեծածաւալ կտաւները ցուցադրւում են ի՝ վկայութիւն հայ ժողովրդի յարութեան եւ յաղթանակի:
Քաջազի կտաւները ցուցադրուել են Հայաստանում, Սովետական Միութիւն, Լիբանան, Իտալիա, Ֆրանսա, Մոնաքօ, Ամերիկա եւայլ քաղաքների մէջ: Նրա գործերը սեփականութիւնն են Հայաստանի, Եւրոպայի, Ամերիկայի թանգարանների, հաստատութիւնների եւ անհատ մարդկանց: Շահել է բազմաթիւ միջազգային մրցանակներ եւ յուշանուէրներ: Յիշենք միայն 1994ի, Միացեալ Եւրոպայի գեղարուեստի մրցոյթը, ուր Քաջազը մրցանակակիրը եղաւ իր “Սումկայիթ” գեղանկարի համար. գրաւել է առաջին մրցանակը “Աւանգարտիստ” նկարիչների մէջ:
“Քաջազի Մշտավառ Կանթեղը” պատկերազարդ գիրքը տպուել է Երեւան՝ “Տիգրան Մեծ Հրատարակչատանը”, եւ Գիտութիւնների Ակադեմիայի Արուեստի Ինստիտուտի: “Քաջազի Մշտավառ Կանթեղը” գիրքը այս երկու հաստատութիւնների համատեղ ջանքերով ծրագրուած “Ակնարկներ Սփիւռքահայ Կերպարուեստի Պատմութեան” մատենաշարանի անդրանիկ հրատարակութիւնն է: Գիրքը անգլերէնի է թարգմանել համայնքիս լաւագոյն թարգմանիչ Արիս Սեւակը: Գրքի շնորհահանդէսը տեղի է ունեցել 2009ի Սեպտեմբերին, Երեւան, Սփիւռքի Մշակոյթի Նախարար Հրանուշ Յակոբեանի մասնակցութեամբ:
Փրոֆ. Աղասեանը խտատեսիլի (DVD) միջոցով ներկայացնում է Քաջազի կեանքն արուեստն ու ստեղծագործական ապրումները եւ փայլուն կերպով մեկնաբանում նրա կտաւների ու ստեղծագործութեան խորհուրդն ու իմաստը: Մասնաւորապէս անդրադառնում է նկարչի իւրայատուկ ոճի ու ձեւի վրայ: “Քաջազը սփիւռքահայ այն սակաւաթիւ արուեստագէտներից է, որոնց գործերում հայկական շունչը, ազգային ոգին դրսեւորուել են ոչ միայն դրանց գաղափարական՝ թեմատիկ ու կերպարային բովանդակութեան, այլեւ գեղարուեստական մտածողութեան, նկարչական ինքնատիպ լեզուի ստեղծագործական անկրկնելի ձեռագրում: Հիրաւի հայ, ոչ թէ պարզապէս հայ ազգի նկարիչ էր տասնեակ տարիներ օտարութեան մէջ ապրած, սակայն հայրենիքի հանդէպ անսահման սիրոյ ու խոր կարօտի զգացումներով մշտապէս ներշնչուող վարպետ Քաջազը, որի մարդկային եւ ստեղծագործական ողջ կենսագրութեամբ են հաստատւում իր հետեւեալ ազնիւ խօսքերը.” Եթէ նոյնիսկ Նիւ Եորք Նկարեմ Երեւան կը ստացուի, եթէ ամերիկացի նկարեմ հայ կը ստացուի”:
Նկարչի գործերի մասին գնահատանքի խօսքերով հանդէս են գալիս նաեւ արուեստաբան Շահէն Խաչատրեանը, լրագրողկինոգէտ Էմանուէլ Մանուկեանը, քանդակագործ Արտօ Չագմաքչեանը, եւ ուրիշներ:
Խտատեսիլի (DVD) աւարտից յետոյ, բեմ հրաւիրուեց Քաջազի այրին Տիկ. Սաթենիկը, որն անդրադարձաւ Քաջազի ստեղծագործութեանց ու ներկաներին հաղորդեց այն, սէրն ու հաւատքը, այն, ցանկութիւնը, այն մտքի փոթորիկումներն ու երազների ոյժը և այն յոյսերի շողերն, որ ներշնչել են նկարիչը իր վրձինի ու մտքի զօրութեամբ յաւերժացնի հայ ազգի դարաւոր պատմութիւնը, շունչն ու ոգին, ու մեզի փոխանցի իր ստեղծագործութեան խորհուրդներով: Տիկ. Սաթենիկը նաեւ ներկաներին փոխանցեց իրենց կեանքի ապրումները Պէյրութում, Նիւ Եորքում եւ մասնաւորապէս Սովետական Հայաստանում, երբ իրենց տան մշտական այցելուներն էին լինում Պարոյր Սեւակը, վարպետաց վարպետ Երուանդ Քոչարը եւ շատ ուրիշ հայ ազգի մեծանուն մտաւորականներ:
Այնուհետեւ իր գնահատանքի խօսքով հանդէս եկաւ Տիկ. Ջուլիա Ստեփանեանը (WDC)ից “ Քաջազի արուեստն ունի իր ուրոյն տեղը հայ մշակոյթում: Նրա արուեստը ներշնչուած է ինչպէս հայ միջնադարեան կերպարուեստի, այնպէս էլ նորագոյն նկարչութեան աւանդութիւններից:Նրա բոսոր գոյների վրձինահարուածները յիշեցնում են հայ լեռնաշխարհի քարերը:
Քաջազը իր ամբողջ կեանքում մնաց անդաւաճան իր ձեռագրին, անդաւաճան իր հայրենիքին, թէեւ վերջին երեսուն տարիներին ապրում էր Միացեալ նահանգներում: Նա անդաւաճան մնաց նաեւ իր ընտանիքին, իր մուսային՝ Սաթենիկին, ընկերներին: Ես երջանիկ եմ, որ երկար տարիներ վայելել եմ այս ընտանիքի բարեկամութիւնը: Ինչքան շատ լինեն նման հայ օրինակելի մարդիկ, այնքան հոգեպէս հարուստ կը լինի մեր կեանքը”:
Ձեռնարկի վերջաւորութեան փակման խօսքով ներկայացաւ “Համազգային”ի Նիւ Եորքի մասնաճիւղի ատենապետ Դոկտ. Հրանդ Մարգարեանը: Արժեւորելով հայ ստեղծագործի ժառանգութեան սերտ կապը իր անցեալի պատմութեան հետ եւ նրա փոխանցումը գալիք սերունդներին:
“Իմ ծանօթութիւնը Քաջազի հետ եղած է Ամերիկայի մէջ, որ նախ մարդը կը ճանչնաս ապա այն քաշողական խոհերու գիծը ուր գոյացած է արուեստագէտի մէջ: Երբ որ կը նայիմ Քաջազի կտաւներուն բանաստեղծութիւն կը տեսնեմ, այն իմաստով որ շերտաւորում ու խորհուրդ կայ, իր շունչը, իր խոհերը կան: Յետոյ, բանաստեղծութեան պէս կամացկամաց վերջաւորութեան կը մօտենաս ամբողջացած իր մտքին ու հոգուն:
Կÿըմբռնես, մարդը՝ արուեստագէտը իր գեղարուեստի ու կերպարուեստի մէջ, եւ հաւատքով կրնանք ասել, որ Քաջազը իրականի եւ յաւերժականի սահմանը անցած է եւ այսօր մեր գեղարուեստի ու կերպարուեստի մէջ կուգայ իր տեղը յարգանքով նշուելու. մեր ժամանակի խոնարհ արուեստագէտը”:
Ատենապետը վերջում յայտարարեց “Համազգային”ի տեղիս մասնաճիւղի ապագայ գործունէութեան ճոխ շարքը գացող տարեշրջանին, ինչպէս՝ Կոմիտասի, Խ. Դաշտենցի, Արամ Հայկազի ծննդեան ամեակները եւ այլ կարեւոր ձեռնարկներ…:
Ներկաները հիւրասիրուեցան սուրճով, խմորեղէնով ու պտուղներով Քեչէճեան ընտանիքի կողմից:
ԱՐՄԻՆԷ ՄԻՆԱՍԵԱՆ
Նիւ Եորք
