0
0
Ա.Ա.
Արցախեան երկրորդ պատերազմէն ետք ատրպէյճանական տիրապետութեան տակ անցած Շուշիի խնդիրը ըստ երեւոյթին մտած է միջազգային քաղաքական հարթակ, որովհետեւ Իլհամ Ալիեւի կողմէ կազմակերպուած դեսպանական շրջապտոյտին չմասնակցելու Միացեալ Նահանգներու, Ռուսիոյ եւ Ֆրանսայի դեսպաններուն որոշումէն ետք, Հայաստանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը անցաւ գործի եւ շեշտեց արցախեան գրաւեալ տարածքներ այցելելու դեսպաններուն քայլին նկատմամբ Հայաստանի իշխանութիւններուն դիրքորոշումը։
Արտաքին գործոց նախարարութեան հաղորդագրութեան մէջ նշուեցաւ, որ դեսպաններուն փոխանցուած է անոնց կառավարութիւններուն ուղղուած յայտարարագրեր, ուր շեշտուած է,որ Հայաստանի իշխանութիւնները անընդունելի կը համարեն Ատրպէյճանի մէջ հաւատարմագրուած դեսպաններու արցախեան գրաւեալ տարածքներ այցելութիւնը՝ Հատրութ եւ Արցախի պատմական կեդրոն Շուշի քաղաք, որոնք ենթարկուած են ցեղային մաքրագործման, իսկ բնակչութեան նկատմամբ ատրպէյճանական զօրամիաւորումներու կողմէ գործադրուած են պատերազմական ոճիրներ եւ զանգուածային ոճրագործութիւններ։ «Հայաստանի պետութիւնը հաստատակամօրէն կոչ կ՛ընէ՝ հրաժարելու ուժի կիրառումը արդարացնող գործողութիւններէ, որովհետեւ նման քայլ կը վտանգէ հարաւային կովկասեան խաղաղութիւնը եւ ապահովութիւնը», նշուեցաւ արտաքին գործոց նախարարութեան հաղորդագրութեան մէջ։
Յայտարարութեամբ մը հանդէս եկաւ նաեւ Արցախի արտաքին գործոց նախարարութիւնը՝ դատապարտելով Ատրպէյճանի մէջ հաւատարմագրուած դեսպաններուն Շուշի այցելութիւնը։ «Նման այցելութիւն մը կազմակերպելով, Պաքուի իշխանութիւնները կը ջանան ամրագրել Թուրքիոյ օժանդակութեամբ եւ ահաբեկչական խմբաւորումներու աջակցութեամբ Արցախի հանրապետութեան դէմ Ատրպէյճանի կողմէ մղուած պատերազմին արդիւնքները», նշուեցաւ յայտարարութեան մէջ։
Պաքուի մէջ հաւատարմագրուած քառասուն ութ դեսպաններ Յուլիս 9-10-ին այցելեցին Շուշի, նախաձեռնութեամբ նախագահ Իլհամ Ալիեւի, որ յաճախ կը յայտարարէ եւ կը պնդէ, որ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը լուծուած է։ Սակայն Շուշի այցելած դեսպաններուն շարքին չեղան Մինսքի խումբի համանախագահ պետութիւններուն՝ Միացեալ Նահանգներու, Ռուսիոյ եւ Ֆրանսայի դեսպանները, ինչ որ Պաքուի իշխանութիւններուն համար եղաւ բաւական մեծ անակնկալ մը։Այս քայլը նաեւ քաղաքական յստակ պատգամ մը կը բովանդակէր՝ դիւանագիտական չափազանց նուրբ երանգով մը, թէ Մինսքի խումբի համանախագահութիւնը, որ տէրն է Արցախի տագնապը բանակցային հոլովոյթով խաղաղօրէն լուծելու միջազգային իրաւասութեան, բնաւ համաձայն չէ Ալիեւի կողմէ յաճախ կրկնուող այն գաղափարին, թէ արցախեան երկրորդ պատերազմը լուծած է Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը։Ամերիկացի, ռուս եւ ֆրանսացի դեսպաններուն միացաւ նաեւ Անգլիոյ դեսպանը, որ մերժեց Շուշի այցելել։ Ճիշդ է, որ Անգլիա մեծագումար ներդրումներ կատարած է Ատրպէյճանի մէջ եւ տնտեսական մեծ շահեր ունի եւ կը հետապնդէ՝ Անգլիա- Ատրպէյճան տնտեսական գործակցութեան միջոցով, սակայն Լոնտոնի իշխանութիւնները եւս Պաքուի յղեցին նոյն պատգամը, թէ Արցախի տագնապը լուծուած չէ եւ այնքան ատեն, որ կան խնդրահարոյց եւ վիճելի խնդիրներ եւ տարածքներ, իր դեսպանը չի կրնար նման տարածք այցելել։
Շուշի այցելող դեսպաններուն շարքին էին Հաւաքական Ապահովութեան Պայմանագրի Կազմակերպութեան անդամ Ղազախստանի, Տաճիկիստանի եւ Պիելոռուսիոյ դեսպանները։Նաեւ՝ Աւստրիոյ, Պուլկարիոյ, Պրազիլի, Չինաստանի, Ալճերիոյ, Պաղեստինի, Վրաստանի, Խրուաթիոյ, Յորդանանի, Իսրայէլի, Շուէտի, Զուիցերիոյ, Իտալիոյ, Գոլոմպիոյ, Քորէայի, Քաթարի, Լաթվիոյ, Հունգարիոյ Մալեզիոյ, Մեքսքայի, Մարոքի, Նետըրլէնտներու, Փաքիստանի, Լեհաստանի, Սերպիոյ, Սէուտական Արաբիոյ, Թուրքիոյ , Ուքրայինայի, Ճափոնի, Յունաստանի, Պելճիքայի, Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններու, Չիլէի, Էսթոնիոյ, Իրաքի, Իրանի, Լիթվիոյ, Լիպիոյ, Ռումանիոյ, Սլովաքիոյ, Սուտանի եւ Վենեզուելլայի դեսպանները։
Մինսքի խումբին համանախագահ երկիրներուն եւ յատկապէս Ռուսիոյ դեսպանին այս քայլը ատրպէյճանական մամլոյ եւ հասարակական լայն շրջանակներու մէջ խոր դժգոհութիւն ստեղծեց։ Այցելութեան յաջորդ օրն իսկ ազրպէյճանական մամուլը սուր քննադատութիւններու տարափ մը տեղացուց Մինսքի խումբի համանախագահ երկիրներու իշխանութիւններուն հասցէներուն՝ նշելով,որ նման քայլ պարզապէս անտեսում մըն է այն յաղթանակը, որ արձանագրուեցաւ արցախեան երկրորդ պատերազմին։
Միջազգային հարցերով Ատրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի օգնական Հիքմէթ Հաճիեւ քննադատեց ամերիկացի, ռուս, ֆրանսացի եւ անգլիացի դեսպանները՝ պնդելով,որ Շուշի չայցելելով Մինսքի խումբի համանախագահ երկիրներու դեսպանները հարցականի տակ առին ատրպէյճանական յաղթանակը։
Մինչ պատերազմէն ետք Ալիեւ միշտ կը յայտարարէ, որ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապ գոյութիւն չունի, Միացեալ Նահանգներ, Ռուսիա եւ Ֆրանսա միշտ կը շեշտեն, որ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապին վերջնական կարգաւորումը պէտք է յստականայ բանակցութիւններու միջոցով, որոնք պէտք է կատարուին Մինսքի խումբին համանախագահութեան հովանաւորութեամբ։
«Շուշիի ուղղութեամբ՝ կրակոցներ»
Մինչ Շուշիի գրաւման խնդիրը կը վերածուէր միջազգային դիւանագիտական հարցի մը, Ատրպէյճանի պաշտպանութեան նախարարութիւնը իրականութիւններու նենգափոխման դասականացած ոճով մը յայտարարեց,որ Լեռնային Ղարաբաղ տեղակայուած հայկական ուժերուն դիրքերէն կրակ բացուած է Շուշիի ուղղութեամբ։ Ըստ ատրպէյճանական կողմին, տասներեք յուլիսին հայկական ուժեր ռուս խաղաղապահներու հսկողութեան տակ գտնուած տարածքներէ կրակ բացած են Շուշի քաղաքին ուղղութեամբ՝ հարուածելով քաղաքին մերձակայքը հաստատուած ատրպէյճանական դիրքեր։
Արցախի պաշտպանութեան նախարարութիւնը կտրականապէս հերքեց ատրպէյճանական այս ապատեղեկատուութիւնը, իսկ Արցախի մարդու իրաւունքներու պաշտպան Գեղամ Ստեփանեան ֆէյսպուքեան գրառման մը մէջ հաստատեց, որ Շուշիի մօտերը ատրպէյճանցի զինուորներ օդը կրակած են եւ հայկական կողմին նախազգուշական քայլերուն շնորհիւ, ատրպէյճանցիները որոշ ժամանակ ետք կրակոցները դադրեցուցած են։
«Միացեալ Նահանգներ պիտի շարունակեն ճիգերը»
Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարար Էնթընի Պլինքըն հաւաստիացուց, որ Միացեալ Նահանգներ պիտի շարունակեն իրենց ճիգերը՝ պատերազմական հայ գերիներու ազատ արձակման համար։Այս տեղեկութիւնը փոխանցեց Հայաստանի կառավարութեան ղեկավարի լրատուական ծառայութիւնը, որ հրապարակեց վարչապետի պաշտօնակատար Նիկոլ Փաշինեանի եւ Էնթընի Պլինքընի միջեւ կայացած հեռաձայնային խօսակցութեան մասին յայտարարութիւն մը։
Անդրադառնալով ղարաբաղեան տագնապին, Պլինքըն կարեւորած է Մինսքի խումբին համանախագահներու գործունէութեան վերականգնումը՝ ընդգծելով բանակցային խաղաղ հոլովոյթին ընթացքին յստակ օրակարգի մշակման անրաժեշտութիւնը, որ կարելիութիւններ կ՛ընձեռէ տագնապին երկարաժամկէտ եւ մնայուն լուծում մը գտնելու համար։Միացեալ Նահանգներու դիւանագիտութեան պետին այս դիրքորոշումը ամբողջութեամբ կը հակադրուի Իլհամ Ալիեւի այն պնդումներուն, թէ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը արցախեան երկրորդ պատերազմին լուծուած է։
Հեռաձայնային հաղորդակցութեան ընթացքին Փաշինեան բարձր գնահատած է Միացեալ Նահանգներու շարունակական աջակցութիւնը՝ Հայաստանի ժողովրդավարական հաստատութիւններու եւ օրէնքի գերակայութեան ամրապնդման համար, ինչպէս նաեւ՝ Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարի տեղակալ Ֆիլիփ Ռիքըրի մէկ ամիս առաջ թափած ճիգերը, Ատրպէյճանէն պատերազմական հայ գերիներու ազատ արձակման համար։ Տեղին է նշել,որ Ռիքըրի Թիֆլիս, Երեւան եւ Պաքու կատարած այցելութենէն երկու օր ետք, Յունիս 12-ին Ատրպէյճանի իշխանութիւնները պատերազմական 15 հայ գերիներ ազատ արձակեցին։
Ուշագրաւ է, որ Ռիքըրի այցելութենէն օրեր ետք, Յուլիս 3-ին,այս անգամ ռուսական կողմին միջնորդութեամբ Ատրպէյճանի իշխանութիւնները ազատ արձակեցին 15 հայ գերիներ եւս, որոնք խաղաղապահ ուժերու հրամանատար զօրավար Ռուստամ Մուրատովի հետ Երեւան վերադարձան։
Մինչ այդ հայկական կողմը հաստատեց ,որ Փաշինեան- Պլինքըն հեռաձայնային խօսակցութիւնը կատարուած է ամերիկեան կողմին նախաձեռնութեամբ։ Այս տարուան առաջին հաղորդակցութիւնը կայացած էր Մարտ 5-ին։
