0
0
Յ. Պալեան
Հայերէն ուսուցանելու համար, ի հարկէ, հայերէն պէտք է գիտնալ: Ոչ կարկտան հայերէն: Բայց հայերէն կարենալ ուսուցանելու համար այդ գիտութիւնը անբաւարար պայման է:
Այսինքն, գիտնալ եւ սորվեցնել երկու տարբեր մակարդակներ են:
Ուսուցանել իր կարգին գիտութիւն է, միաժամանակ՝ արուեստ, այնպէս ինչպէս ներկարարները նկարիչ չեն:
Ոչ ոքի համար գաղտնիք է, որ հայերէնի ուսուցումը կը խոչընդոտուի շրջապատի բազմագոյն գործնապաշտութիւններու ճնշումով, ծնողներու եւ արդիականութեան, հայերէնը դասուած ըլլալով ոչ-կենսական նշանակութիւն ունեցող առարկաներու շարքին: Այս վերաբերումին մասին յաճախ խօսուած է, առանց դրական արդիւնքի հասնելու:
Յաճախ հայերէնի ուսուցումը նկատուելով երկրորդական, հայերէնի պատրաստուած ուսուցիչ դժուար կ’ըլլայ պաշտօնի կոչել եւ մանաւանդ աշխատավարձ վճարել, ինչպէս այդ կ’ըլլայ ուսողութեան կամ օտար լեզուի ուսուցիչի պարագային:
Ծնողները դժուարութիւն ունեցող իրենց զաւակներուն դպրոցէն դուրս մասնաւոր դասերու համար ուսուցիչ կը կանչեն եւ կը վճարեն, նման զոհողութիւն հայերէնի համար հազուադէպ է:
Սփիւռքի պարագային սովորութիւն է խորհիլ, որ հայերէնի ուսուցման դժուարութիւնը կը վերաբերի միայն արեւմտահայերէնի, բայց այսօր Հայաստանի մէջ ալ կայ նոյն դժուարութիւնը կայ, սա տարբերութեամբ, որ խօսակցական լեզուն անմիջականօրէն կը ստացուի տան մէջ եւ շրջապատէն:
Այս հաստատումները կը թելադրեն այն անշրջանցելի միտքը, որ հայերէնի ուսուցման համար անհրաժեշտ է յատուկ մանկավարժական մեթոտի մշակումը, աշխարհագրական-լեզուական-մշակութային իւրաքանչիւր շրջանակի համար պատշաճեցումով: Հայաստանի համար պատրաստուած դասագիրքը եւ որդեգրուած մեթոտը կրնա՞յ նոյնը ըլլալ աշխարհագրական բոլոր շրջաններուն համար՝ ուր հայեր կան եւ հայերէն սորվեցնելու փառասիրութիւններ: Սփիւռքները ըլլալով յոգնակի եւ այլազան, օրինակ, դասագիրքերը նոյնը չեն կրնար ըլլալ:
Հայերէնի ուսուցման մասին խօսելու ընթացքին, լեզուական-շարահիւսական-քերականական խնդիրներու արծարծումը անկասկած օգտակար է, կը լուսաբանէ արդէն լեզուն գիտցողները, լեզուին տիրապետողները:
Այսօր մենք կանգնած ենք լեզուի ուսուցման յաջողութիւնը ապահովելու միտող յատուկ մեթոտի մշակման եւ ընդունման հարցին առջեւ: Ժողովներ կը գումարուին եւ կը քննուին լեզուի հարցեր, միօրինականացման հարցեր: «Ինչ պէտք է սորվեցնել»ը օրակարգ կ’ըլլայ, «ինչպէս պէտք է սորվեցնել»ու մասին պատահականօրէն ակնարկութիւն կ’ըլլայ:
«Երկու լեզուով աշխարհ ճանչնալ» երկլեզուանիութեան հիմքն է, բացատրութիւնը պէտք է բանալ ժամանակի, ընկերութեան եւ կեանքի վրայ, այն առաջնորդող մտածումով, որ լեզուն կարելի է սորվիլ, զայն վերածել իսկական հաղորդակցական միջոցի, եթէ ան դառնայ «կեանքի լեզու», ոչ միայն տան, ոչ միայն դասաժամի: Այս փակէն դուրս պէտք է բերել հայերէնը, անոր ուսուցման յատուկ մեթոտի մշակումով եւ որդեգրումով:
«Ինչպէս պէտք է սորվեցնել»ը յատուկ մանկավարժական մեթոտներու մշակում է: Անոնց որդեգրումը ցանկութեամբ չ’իրականանար, այլ՝ պատրաստութեամբ: Ի զուր չէ, որ պետութիւններու կրթական նախարարութիւնները, իւրաքանչիւր տարիքային շերտի համար ունին յատուկ մանկավարժական դասընթացքներ, համապատասխան վկայականներով: Այդ նպատակին կը ծառայեն ուսուցչանոցները:
Համաշխարհայնացման հետեւանքով կարգ մը լեզուներ առաջնահերթութեան արժէք ստացած են: Նոյնիսկ մեծ եւ կայուն երկիրներ, պարտաւորուած կը զգան իրենց լեզուի կողքին այդ լեզուներէն մէկը կամ երկուքը սորվեցնել, ինչպէս ֆրանսացիները, սպանացիները, իտալացիները, եւ ուրիշներ: Իսկ կարգ մը երկիրներ, ինչպէս Հոլանտան, Շուէտը, Նորվէկիան, Ֆինլանտան, մասամբ նաեւ Գերմանիան, արդէն երկլեզուանի են, իրենց լեզուի կողքին բնական կերպով որդեգրած են եւ կը խօսին անգլերէնը:
Արուեստական կերպով եւ առանձին կարելի չէ պայքարիլ այս համայնակուլ երեւոյթին դէմ: Հետեւաբար պէտք է պատշաճիլ՝ առանց հրաժարումներու, առանց հոգի եւ ոգեկանութիւն ոջիլի շուկայի վրայ ծախելու:
Երկլեզուանիութիւնը մէկ կամ միւս լեզուի ստորադասումով կամ գերադասումով չի սահմանուիր, ինչ որ ամբոխային մտածելու եղանակն է, այլ միաժամանակ երկու լեզուով աշխարհաճանաչողութիւն նուաճելու ընթացք: Այս «միաժամանակ»ը նախասիրութիւններով եւ ենթակայական ընտրանքներով չի յաջողիր: Անհրաժեշտ են գիտութիւն եւ մեթոտ: Հսկայ գրականութիւն կայ, որուն կարելի է ծանօթանալ համացանցի վրայ փնտռելով այն ինչ որ կայ «bilinguisme» գլխուն տակ: Հոն կը գտնենք նաեւ հայ մասնագէտի անունը, Ժիլպէր Տալկալեան, եւ իր գիրքը:
Հայերէնի ուսուցումը յաջողցնելու համար երկլեզուանի ուսուցման մեթոտ պէտք է մշակել, ոչ թէ ինքնակոչ, թաղային կամ յանձնախմբային մակարդակի վրայ, այլ՝ մասնագիտական, ակադեմական եւ համալսարանական:
Այս ընելու համար գիտական կառոյցի ծնունդ պէտք է տալ, վարկերով, համալսարանական ուսումնասիրութիւններու ծիրէն ներս, մեթոտի մշակումէն եւ փորձարկումէն ետք, անոր դպրոցներու մէջ գործադրութեան համար կազմակերպել պատրաստութեան դասընթացքներ, ամառնային արձակուրդ-զբօսաշրջութեան եւ կամ շաբաթավերջի ինքնագոհութիւններէ տարբեր մակարդակով:
Պարզ պէտք է ըլլայ, որ հայերէնի ուսուցման յաջողութեան համար բաւարար չեն հայերէնագիտութիւնը, հայրենասիրութիւնը, հայերէնասիրութիւնը, այլ մասնագիտութիւններու վկայականները: Մանկավարժական յատուկ մեթոտն է, որ ընկերամշակութային ներկայ պայմաններուն մէջ, կրնայ յաջողութեան առաջնորդել:
Ուսուցչութիւնը մասնագիտութիւն է:
Ներկայ պայմաններուն էջ, հայերէնի ուսուցումը կրկնակի մասնագիտութիւն պէտք է ըլլայ: Եւ գիտենք որ այդպէս չէ, նոյնիսկ երբ կը կազմակերպուին վերաորակաւորման դասընթացքներ կամ տպաւորիչ խորհրդաժողովներ, որոնք յաճախ կը ճապաղին եղածով բաւարարուելու տխրութեան մէջ:
