0
0
Արա Սանճեան, (Թարգ. Ն. Պարսումեան)
Դոկտ. Արա Սանճեան, Հայկական եւ Միջին Արեւելեան պատմութիւններու դասախօս, եւ Տիրպորն քաղաքի Միշիկընի Համալսարանի Հայկական Ուսումնասիրական Կեդրոնի տնօրէն, արձանագրութիւններու մասին կը յայտնէ հետեւեալը.-
Համաձայնիլ այս ենթայանձնաժողովի կազմութեան – որու նպատակը յարաբերութիւններու այսպէս ըսած եպատմական ծաւալը« ուսումնասիրել է – զիջում մըն է, ու իմ վախս է որ հայկական քաղաքականութիւնը խորապէս պիտի զղջայ: Ներկայիս, ոչ մէկ պատճառ ունիմ նախագահ Սարգսեանի ու իր շրջանակի նման լաւատեսութեամբ սպասելու թէ այս ենթայանձնաժողովը իսկապէս միջազգային ուշադրութիւնը պիտի հրաւիրէ Հայկական Ցեղասպանութեան վրայ: Թուրք ղեկավարներու խօսքերէն դատած, իր ուրացողական վարմունքէն շեղելու ոչ մէկ նշան ցոյց կու տայ Անգարան: Մենք պէտք է այսօրուայ թուրք կառավարութենէն ակնկալենք թէ ենթայանձնաժողովին իր աթոռները պիտի լեցնէ ճանչցուած ու փորձառու ուրացողներով: Զինուած, բանակ մը դիւանագէտներով, ինչպէս նաեւ Ամերիկեան եւ այլ քարոզչական լծակներով ի նպաստ Անգարայի, շատ հաւանական է որ այս թուրք ներկայացուցիչները ենթայանձնաժողովին հայ մասնակիցներուն մղեն դէպի երկարաձգուած ու անպտղաբեր սակարկութիւններ: Իրենց նպատակը – դուրսի աշխարհին այն սխալ տպաւորութիւնը տալ թէ Թուրքիան ոչ թէ միայն չի վախնար ճշմարտութիւնը հետապնդելէ, այլ եւ նաեւ պատրաստ է լուրջ ու ակներեւ աշխատանք մը ուղելու այդ ուղղութեամբ – հաւանաբար չփոխուի: Անգարան ենթայանձնաժողովը պիտի գործածէ վհատեցնելու համար այլ կողմերու սկզբունքային դիրքորոշումը Հայկական Ցեղասպանութեան հարցով, եւ յետաձգելու հայերու հետ իմաստալից զրոյց մը Ցեղասպանութեան օրինական, քաղաքական, ընկերային, տնտեսական, եւ մշակութային յետամղումներուն մասին: Թրքական այս ռազմավարութիւնները պատճառ եղած են որ պատմաբաններ վերջին ծայր ուշադիր ըլլան չմատնուելու այնպիսի վիճակի մէջ որ ուրացողներուն հետ ուղղակի առեւ-տուրի մէջ մտնան, որու հետեւանք վերջինս օրինականութիւն ձեռք բերէ: Երեւանի կառավարութեան միջնորդած արձանագրութիւնները, դժբախտաբար, թուրք կառավարութեան կողմէ երաշխաւորուած ուրացողներուն երկար սպասած առիթն է: Մենք պէտք է Անգարայէն սպասենք որ այս ենթայանձնաժողովը ազդուօրէն օգտագործէ իր յարատեւող խնդիրը Օսմանեան պատմութեան անհամ հանգրուանը յատկացնելու ենթադրեալ ակադեմական վէճերու շարքին: Նոյնիսկ եթէ արձանագրութիւնները չվաւերացուին եւ Հայաստան-Թուրքիա սահմանը փակ մնայ, թուրք լօպիիստները ընդմիշտ պիտի վերաբերեն Երեւանի զիջումը: Առաւել, նոյնիսկ այն անհաւանական դէպքին եթէ նախագահ Սարգսեանը ստիպուի հրաժարիլ Հայաստանէն ներս իր հակառակորդներուն ճնշումներուն արդիւնք, կրնանք իր թուրք հետեւորդներէն սպասել Սարգսեանի բարձրացումը իբրեւ խաղաղացնող մը որ ենթարկուած էր հայ ծայրայեղական խումբերու դրդումներուն, եւ այս ամէնը Համաշխարհային Առաջին պատերազմի ժամանակ իրենց գործած ցեղասպանութեան հետեւանքներէն խուսափելու արդիւնք:
Ես ոչ մէկ յոյս ունիմ զուիցերիացի եւ այլ միջազգային մասնագէտներու հաւանական մասնակցումին ենթայանձնաժողովէն ներս: Այս շատ դրդուած քաղաքական մթնոլորտէն ներս, այլ ազգի ազատամիտ մասնագէտներ կամ դիտմամբ այս հարցէն հեռու պիտի փորձեն մնալ եւ կամ ալ Անգարան պիտի փորձէ անոնց հեռացնել, դերեւս ալ բարեկամ արեւմտեան երկիրներու լռելեայն օժանդակութեամբ, որոնք ունին ու կը պաշտպանեն խորին ռազմավարական, ռազմական, եւ ֆինանսական շահեր Թուրքիոյ մէջ: Անոնք որոնք ենթայանձնաժողովին մաս պիտի կազմեն յաւիտենականօրէն ու շարունակ ճնշումներու տակ պիտի գտնուին իւրաքանչիւրի երկրին արտաքին քաղաքականութեան գրասենեակներուն կողմէ, որպէսզի անոնք զգուշանան ու անդրադառնան իրենց կեցուածքին հետեւանքներուն, թէ ենթայանձնաժողովի փակ դռներէն ներս եւ թէ դուրս, չհրաւիրելու համար Անգարայի զայրոյթը:
Ենթայանձնաժողովի կազմութիւնը յաղթանակ մըն է Թուրքիոյ քեմալականներուն համար: Հաւանական է որ անոնք ենթայանձնաժողովը գործածեն ոչ թէ միայն պարտադրելու իրենց ուրացողական կեցուածքը միջազգային բեմէն ներս իբր օրինական ու “փոխ տեսանկիւն”, բայց անոնք կրնան նաեւ դեռ աւելի քաջալերուիլ ու սեղմել խեղդկապը – յօդուած 301 քրէական օրէնսդրութիւնը աւելի խստօրէն վերապահելով եւ այլ միջոցներով – դէմ Թուրքիա գտնուղ հակաքեմալականներուն, որոնք կը մերժեն, Հայկական Ցեղասպանութեան ուրացման կողքին, ուրիշ շատ մը քեմալական առասպելներ: Այս բնագրէն ներս, սաստկացող փոխանակութիւնները մէկ կողմէն հայ ակադեմականներու ու գործունեայ անհատներու միջեւ, իսկ միւս կողմէ քեմալականներու եւ թուրք հակաքեմալականներու միջեւ, պէտք է որ շարունակուին, անկախ արձանագրութիւններէն:
Արձանագրութիւնները վերջ ի վերջոյ կրնան վաւերացուիլ, յարդարելով ենթայանձնաժողով տանող ճամբան: Իմ անձնական ընդիմութեան պատճառները հաշուելը դժուար չէր, բայց ինչպէս պէտք է վարուիլ այս անհաճոյ էութեան հետ հիմա որ ան պարտադրուեցաւ պատմագէտներու ուսերուն վրայ, այդ աւելի ծանր հարց մըն է: Պէ՞տք է որ հայ եւ ոչ հայ 1915ի Հայկական Ցեղասպանութեան մասնագէտները այս ենթայանձնաժողովին մաս կազմեն եւ օրինականութիւն տան այդ անարժան ուրացողներուն որոնք Թուրքիան կը ներկայացնեն: Այս իրութիւնը որքան որ ալ ցաւալի ըլլայ համաշխարհայնօրէն ճանչցուած Ցեղասպանութեան մասնագէտներուն, անոնց դէմ կանգնած են աւելի նուազ տրամաբանութեամբ անհատներ, որոնք կամ ժողովրդականութիւն կը փնտռեն, եւ կամ անկարող են – այս կամ այն ոչ ակադեմական պատճառներով – մերժել նախագահ Սարգսեանի խնդրանքը, մատնանշելով հայկական սպանութիւններու յետին ցեղասպանական միտքը ենթայանձնաժողովէն ներս: Այս տեսանկիւնէն, ենթայանձնաժողովին կազմութիւնը եւ անոր հակառակորդ ցեղասպանութեան մասնագէտներուն մակերեսումը այսպէս կամ այնպէս յաղթանակ մը պիտի ըլլայ ուրացողներուն համար:
