0
0
Ա.Ա.
Իրան- Ատրպէյճան յարաբերութիւնները կը գտնուին լարուածութեան նախաշեմին։
Ատրպէյճանի հետ սահմանին վրայ իրանեան ուժերու ռազմափորձէն ետք արձանագրուած զարգացումները նկատի ունենալով՝ կ՛արժէ անդրադառնալ իրան- ատրպէյճան յարաբերութիւններուն զարգացման հոլովոյթին,ուր իրարու հասցէագրուած անուղակի զգուշացումները եւ դիտողութիւնները շատ արագ կրնան փոխուիլ առճակատման մը, որ կրնայ հարաւային կովկասեան ընդհանուր իրավիճակը առաւել շիկացնել եւ խաղաքարտերը խառնել։
Առաջին հերթին պէտք է նշել իրանեան Նախիջեւանի Ժողովրդային Շարժումին հրապարակած հաղորդագրութիւն- դիմումը, որ ուղղուած է իրանեան իշխանութիւններուն։ Շարժումը Նախիջեւանի ժողովուրդին անունով կը պահանջէ Նախիջեւանը խաղաղ միջոցներով կցել Իրանի, իրանեան ուժերը շրջանին մէջ հաստատելով եւ «սիոնական Ալիեւի ուժերը Նախիջեւանէն հեռացնելով»։
Այս հաղորդագրութեան հրապարակումէն առաջ, իրանեան դատական իշխանութիւնները յայտարարեցին, որ քսան վեց հոկտեմբեերին Շիրազ քաղաքի Շահ Չերաղի դամբարանին մուտքին կատարուած ահաբեկչական յարձակումը համակարգուած է Ատրպէյճանի քաղաքացիի մը կողմէ, որ Պաքուի Հայտար Ալիեւի անուան օդակայանէն Թեհրանի այաթոլլա Խոմէյնիի անուան օդակայան մեկնած է։Ըստ իրանեան դատական մարմիններուն, ատրպէյճանցին Թեհրան հասնելէն անմիջապէս ետք կապ հաստատած է Ատրպէյճան գտնուող համակարգող կառոյցին հետ, ապա Աֆղանիստան գտնուող գործողութիւններու կեդրոնին միջոցով կապ հաստատած է իսլամական պետութեան պատասխանատուներու հետ, որոնց զեկուցած է իր Թեհրան գտնուելուն մասին։ Պէտք է նշել, որ Շահ Չերաղի ահաբեկչական գործողութենէն ետք ձերբակալուած քսան անձերը Ատրպէյճանի, Տաճիկիստանի եւ Աֆղանիստանի քաղաքացիներ են։ Յատկանշականը այն է, որ իրանեան դատական մարմինները առաջին անգամ ըլլալով Ատրպէյճանի քաղաքացին պաշտօնապէս մեղադրեցին Շահ Չերաղի ահաբեկչական գործողութիւնը ծրագրած ըլլալու մեղադրանքով։
Իրան եւ Ատրպէյճան նաեւ իրարու պատգամներ փոխանցեցին իրարու սահմանին երկայնքին կատարուած ռազմափորձերու միջոցով։ Իրանեան ռազմափորձերէն ետք ատրպէյճանական բանակի մասնայատուկ ուժերու ռազմափորձերը ընթացք կ՛առնէին գրեթէ նոյն ժամերուն, երբ իր աւարտին կը հասնէր Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի Թեհրան պաշտօնական այցելութիւնը։
Ատրպէյճանական կողմը փաստօրէն չափազանց դժգոհ է իրան- Հայաստան առաւել մերձեցման քայլերէն, որոնք վերջին շրջանին դրսեւորուեցան Իրանի արտաքին գործոց նախարարին Երեւան այցելութեամբ եւ Կապանի մէջ իրանեան հիւպատոսարանին բացմամբ։ Ատրպէյճանական դժգոհութեան արտայայտիչը եղաւ Ատրպէյճանի շիիներու ղեկավար մարմինին՝ Կովկասի Իսլամներու Վարչութեան հրապարակած յայտարարութիւնը, ուր տասնամեակներ շարունակ Իրանի հետ բաւական սերտ համագործակցութիւն ունեցող այս կառոյցը աննախընթացօրէն սուր քննադատութիւններու թիրախ դարձուց Իրանի դիւանագիտութեան պետը՝ պահանջելով, որ ան յետս կոչէ Երեւանի մէջ կատարած իր յայտարարութիւնները։Վարչութիւնը խոր դժգոհութիւն յայտնեց, որ իրանեան իշխանութիւնները կը ծրագրեն, ըստ իրեն, «ատրպէյճանական Թաւրիզ քաղաքին մէջ» հայկական հիւպատոսարան բանալ, որ «չի համապատասխաներ իսլամական գաղափարախօսութեան եւ իսլամի մը կողմէ իր իսլամ եղբօր հասած հարուած մըն է»։
Ատրպէյճան Իրանի վարած քաղաքականութեան նկատմամբ իր դժգոհութիւնը դրսեւորեց նաեւ այլ քայլով մը, երբ պետական անվտանգութեան ծառայութիւնը յայտարարեց իրանական գաղտնի սպասարկութեան հրամանով եւ թելադրանքով գործող ատրպէյճանական զինեալ խմբաւորման մը բացայայտման մասին։ Ըստ պաշտօնական հաղորդագրութեան, իրանեան գաղտնի սպասարկութիւնը ատրպէյճանցի 19 քաղաքացիներ տեղափոխած է նախ Թեհրան, ապա Դամասկոս, ուր յատուկ բանակավայրերու մէջ անոնք զինուորական մարզումներու ենթարկուած են։
Իրանի դէմ ատրպէյճանական կեցուածքներուն նորագոյնը հասցէագրուեցաւ նախագահ Իլհամ Ալիեւի կողմէ, որ Նոյեմբեր 9-ի եռակողմ յայտարարութեան երկրորդ տարեդարձին առիթով արտասանած իր խօսքին մէջ բացէն ի բաց այպանեց Իրանը։
Իրան- Ատրպէյճան յարաբերութիւնները ճիշդ է, որ զինուորական ընդհանրումի մը հասնելու հոլովոյթին մէջ չեն գտնուիր, բայցեւայնպէս նման լարուածութիւն հարաւային կովկասեան ռազմաքաղաքական իրավիճակին մէջ որոշ փոփոխութիւններու դուռ կրնայ բանալ։ Ուշադիր պէտք է ըլլալ, ստեղծուելիք իրավիճակներէն շահեր ապահովելու համար։
