0
0
Ա.Ա.
Ատրպէյճանի Միլլի Մեճլիսի՝ խորհրդարանի պատգամաւոր Ֆազիլ Մուսթաֆայի դէմ քսանութ մարտին կատարուած ահաբեկչական արարքէն ետք երկրին տարածքին աւելի քան հինգ հարիւր շիա երիտասարդ եւ միջին տարիքի հաւատացեալներու կալանաւորումը առաւել բարձրացուց Իրան – Ատրպէյճան լարուածութիւնը, որ վերջին ամիսներուն տարբեր երանգներ ստացած էր, մերթ թափ ստանալով, մերթ քիչ մը մեղմանալով։ Նախապէս Թեհրան – Պաքու լարուածութեան բաւական լուրջ պատճառ մը եղած էր Իրանի մէջ Ատրպէյճանի դեսպանատան վրայ զինեալ յարձակումը, որուն իբրեւ հետեւանք Պաքուի իշխանութիւնները ատրպէյճանական դիւանագիտական ամբողջ անձնակազմը Ատրպէյճան փոխադրած էին։
Ձերբակալուած շիա երիտասարդներուն կապուած իւրայատկութիւնը այն է, թէ բոլորն ալ անխտիր քանի մը անգամ իրանեան սրբավայրեր այցելած են։Իսկ ինչ որ աւելի տարօրինակ կը դարձնէ եւ մեծ հարցականներ կը գծէ կալանաւորման պատճառներուն շուրջ, այն է թէ բոլորն ալ մեղադրուած են թմրեցուցիչ գործածելու յանցանքով։ Ուրեմն այսպէս։ Իրանի մէջ տարբեր սրբավայրեր այցելած բոլոր ատրպէյճանցիները կամ թմրեցուցիչի մաքսանենգ են, կամ ալ թմրեցուցիչի մոլի։ Երեւութապէս թմրեցուցիչի գործածութեամբ մեղադրուած շիա հաւատացեալներուն ձերբակալութեան ետին ամենայնդէպս գոյութիւն ունին խոր եւ արմական պատճառներ, որոնք կ՛առնչուին առաւելաբար հայեւիրանեան յարաբերութիւններուն, եւ հարաւային կովկասեան ընդհանուր իրավիճակին, Արցախեան տագնապին Ատրպէյճան – Իսրայէլ յարաբերութիւններուն, որոնք Իրանի կողմէ կը համարուին իրեն ուղղուած լուրջ սպառնալիք մը։
Թեհրան – Պաքու յարաբերութիւններուն պատմութիւնը լեցուն է վերիվայրումներով, որոնք մերթ ընդ մերթ ջուրին երեսը կը հանեն այն չափազանց կարեւոր հանգամանքը,թէ շրջանային կարեւոր ուժ համարուող Իրան,որ թէեւ երեւութապէս կը ջանայ խորք եւ բովանդակութիւն չտալ Պաքուի իշխանութիւններուն կողմէ շատ յաճախ կրկնուած այն թեմային, թէ շիա կարեւորագոյն պետութիւններէն մին համարուող Իրան ոչ թէ շիա Ատրպէյճանի, այլ քրիստոնեայ Հայաստանի բարեկամն ու գործակիցն է, Հարաւային Կովկասի մէջ կը ներկայանայ իբրեւ զսպիչ եւ արգելակիչ գործօն՝ Հայաստանի եւ Արցախի նկատմամբ Ատրպէյճանի նկրտումներուն։
Ինչ կը վերաբերի Ֆազիլ Մուսթաֆայի դէմ ահաբեկչական յարձակման գործով կալանաւորեալներուն, անոնցմէ մին է քսանութեայ Իլքին Սուլէյմանով, որ քանի մը անգամ Իրանեան սրբավայրեր այցելած է եւ նուիրեալ հաւատացեալ մըն է, որուն իրանեան սրբավայրեր այցելութեան լուսանկարները ատրպէյճանական դատական իշխանութիւններուն կողմէ կը համարուին «յստակ եւ անժխտելի» ապացոյցներ, թէ Սուլէյմանով իրանեան գաղտնի սպասարկութիւններուն հետ կապեր եւ առնչութիւններ ունի։ Նման բաւական պատասխանատու եւ վտանգաւոր եզրակացութեան մը յանգիլը՝ ատրպէյճանական դատական իշխանութիւններուն կողմէ, ապացոյց է, որ ատրպէյճանցիք ի սկզբանէ տրամադրուած են Իրան այցելած ատրպէյճանցի շիա հաւատացեալներու նկատմամբ, որոնց մասին խօսելով՝ նոյնինքն Ֆազիլ Մուսթաֆա խորհրդարանական քննարկման մը ընթացքին կը պնդէր,որ խորհրդարանը ընդունի օրէնսդրութիւն մը,որ իրանեան սրբավայրեր այցելած ատրպէյճանցիները հսկողութեան տակ առնելու իրաւունք կու տայ։Այլ խօսքով՝ Իրան այցելող բոլոր ատրպէյճանցիները կը ստանան կասկածեալի հանգամանք։
Իսկ եթէ լուսարձակի տակ առնենք Ֆազիլ Մուսթաֆայի գործունէութիւնը, կեցուածքները եւ հայեացքները, ապա առաւել կը յստականայ, թէ հարցը ինչի մէջ կը կայանայ։ Մուսթաֆա Ատրպէյճանի իշխող «Ենի Ատրպէյճան» կուսակցութեան անդամ չէ, բայց ինչպէս խոհրդարանին միւս բոլոր անկախ պատգամաւորները, երկրպագու մըն է Իլհամ Ալիեւի։ Ան նաեւ սուր քննադատութիւններ կ՛ուղղէ Իրանի հասցէին, զոր կը համարէ քրիստոնեայ հայերուն սերտ բարեկամը։
Մուսթաֆայի «ահաբեկիչ»-ները քանի մը մեթր հեռաւորութենէ Քալաշնիքով տիպի գնդացիրէ կրակ բացած են անոր վրայ, որ ուսէն եւ սրունքէն վիրաւորուելով՝ հիւանդանոց փոխադրուած է։ Պատգամաւորին թեթեւօրէն վիրաւորուիլը հարցականի տակ կ՛առնուի ատրպէյճանցի անկախ դէտերու կողմէ, որոնք նաեւ կ՛ընդգծեն,որ Մուսթաֆա, իր դէմ գործադրուած ահաբեկչական գործողութենէն երկու օր ետք, տուած է հարցազրոյց մը եւ ապա… անհետացած է հրապարակէն։ Դուրս եկած է հիւանդանոցէն եւ բացի իշխանութիւններուն ներկայացուցիչներէն եւ դատական գործը ստանձնած դատաւորէն ու քննիչէն, ոչ ոք իրաւունք ունի անոր հետ տեսակցելու։Լաւատեղեակ աղբիւրներու համաձայն, Մուսթաֆա կը գտնուի զինուորական հիւանդանոց մը, որուն հասցէն ալ յստակ չէ։ Հակաիրանեան պատգամաւորին դէմ գործադրուած «ահաբեկչական» գործողութիւնը առաւել խորհրդաւոր կը դառնայ, երբ նկատի ունենանք, որ Ատրպէյճանի գաղտնի սպասարկութիւնը յայտարարեց, որ գործողութիւնը ծրագրուած է կրօնական աքթիվիստ Ազեր Սարիճանովի կողմէ, իսկ գործադրիչը 1986-ին Աղտամ ծնած Սապուհի Շիրինովն է, որ վերջին տարիներուն տասնհինգ անգամ այցելած է Իրան, ուր, ըստ Ատրպէյճանի գաղտնի գործակալութեան, հաւաքագրուած է իրանեան գաղտնի սպասարկութիւններուն կողմէ։
Դէպքերն ու իրադարձութիւնները օրէ օր առաւել յստակ կը դարձնեն, որ Ատրպէյճանի եւ Իրանի միջեւ կան նաեւ լուրջ տարակարծութիւններ եւ սուր լարուածութիւն՝ Պաքու – Թէլ Աւիւ սերտ կապերուն եւ գործակցութեան պատճառով, որովհետեւ Իրանցիք խորապէս համոզուած են, որ Իսրայէլի հետ կապեր ունեցող Ատրպէյճան մը Իրանի համար լուրջ սպառնալիք է հարաւային կովկասեան ռազմաքաղաքական իրավիճակին մէջ, ուր Իրան բացառապէս կը ներկայանայ իբրեւ հաւասարակշռող եւ զսպիչ ուժ մը։ Հայկական կողմին համար ասիկա մեծ առաւելութիւն մըն է, զոր պէտք է առաւելագոյնս օգտագործուի՝ Արցախեան տագնապին լուծման հոլովոյթը ի նպաստ արցախահայութեան շահերուն եւ պատկերացումներուն կատարելու համար։
