
Սկզբունքով Փետրուար 18-ին համար նախատեսուած նախագահական ընտրութիւններու քարոզարշաւի մեկնարկումէն մէկ շաբաթ յետոյ, Յունուար 31-ին, Հայաստանի Հանրապետութեան Հեռուստատեսութեան եւ Ռատիոյի Ազգային Յանձնաժողովի նախագահ Գրիգոր Ամալեան տուաւ մամլոյ ասուլիս մը, որուն ընթացքին հաստատեց թէ թեկնածուներու կողմէ եթերային ելոյթներու ընթացակարգը օրէնքով նախատեսուած պայմաններուն մէջ կ՛իրականանայ, առանց խախտումներու արձանագրման:
Հայաստանեան քաղաքական գործընթացին հետեւողներուն համար նման յայտարարութիւն անսպասելի չէր: Աւելի՛ն, քանի որ յատուկ սպասումներ չկային ընտրութիւններէն, սպասումը այն էր որ Հանրապետական ընտրամեքենան անհրաժեշտութիւնը չզգար իր թեկնածուին քուէներու ապահովման համար արդէն փորձարկուած թէ նորարուած մեխանիզմներու դիմելու: Ժողովրդավարական կարգերու առողջութեամբ անկեղծօրէն լաւագոյնս տրամադրուածներուն համար այս թէկուզ եւ կանխատեսելի արդիւնքով, եւ ուրեմն հաւանաբար անմրցունակ ու քիչ մըն ալ ձանձրացուցիչ ընտրութիւնները կրնային ինչ, որ բան դրականօրէն փոխել քաղաքական համակարգին թէ մշակոյթին մէջ: Աւելի ցինիքներուն համար ընտրութենէ ընտրութիւն կրկնուող բարի սովորութիւններու բացառումը լաւ լուր չէր շարքային քաղաքացիին համար. տուեալ թեկնածուի մը քուէարկելու առաջարկով կանխօրոք բաժնուելիք գումարներ պիտի չըլլային, եւ քաղաքացին պէտք էր բաւարարուէր խոստումներով…
Այսուհանդերձ, քոնէ առաջին շաբթուայ քարոզարշաւի պատկերը թեկնածուներու ակտիւացման իմաստով խօսուն էր իր թատերականութեամբ: Հանրապետական թեկնածուին ընտրարշաւը կարելի է որակել շքերթային ինչպէս վայել է շքերթներու վարժ եւ անոնց շարունակման վստահ Նախագահի մը: Ժառանգութեան Ռաֆֆի Յովհաննէսեանը փողոց ելած էր ձեռնուելու իւրաքանչիւր քաղաքացիի հետ` անձնապէս համոզելու անոնց որ “հնարաւոր է“, ինչպէս իր քարոզարշաւի լօզունգը կը վստահեցնէ: ԱԻՄի ղեկավար Պարոյր Հայրիկեանի ճիգը կը կայանար քսանմէկամեայ անկախութիւն ճաշակողներուն յիշութիւնը թարմացնելու մէջ թէ ո՛վ էր անկախութեան կերտիչը, յաճախ իր ելոյթներուն անոնց հրամցնելով իր հայրենասիրական երգերէն: Առաւել` խոստանալով որ նախագահ կ՛ըլլար հազիւ երկու տարի յետոյ պաշտօնէ հրաժարելու համար, որովհետեւ պիտի վերցնէր նախագահական կառավարման համակարգը եւ ամբողջական ժողովրդավարութիւն հաստատէր: Հրանդ Բագրատեանը ամենէն աւելի կը խօսէր իր մասնագիտութեան մասին. տնտեսագէտ է, նախկին վարչապետ ու սեփականաշնորհող, հմտացած է ազատ շուկայականութեան մէջ, զոր կ՛ուզէ իրականացնել Հայաստանի մէջ: Անշուշտ եթէ ազատ շուկայականութեան այլ մասնագէտի, վարչապետ Տիգրան Սարգսեանի կարծիքը այս մասին հարցնենք շատ հաւանաբար պիտի զարմանայ թէ Բագրատեան ի՞նչ ըսել կ՛ուզէ. ասկէ աւելի ազատական տնտեսութի՞ւն… բայց երեւի Բագրատեան բան մը գիտէ աւելի ազատականացման մասին: Անշուշտ, թեկնածուները երբեմն դէմ յանդիման կու գային նաեւ անախորժ պատահարներու որոնք անմիջապէս տեղ կը գտնէին ԵուԹուպին վրայ, ինչպէս օրինակ Սերժ Սարգսեանի մէկ ելոյթի բեմականացումը պատրաստող հանրածանօթ դերասանուհիին թեկնածուին ժամանումը Մովսէսի Կարմիր Ծովը բանալուն հետ համեմատելը –թէկուզ եւ ան ուզեց վստահեցնել որ այդպէս չէր, կամ այդ չէր իր ըսածը (“ուաթ էվըր…“ պիտի ըսէինք անգլերէնով…): Կամ` նոյն ինքն Սերժ Սարգսեանին նեղուած կշտամբանքը կնոջ մը որ իրեն կը գանգատէր թէ տղան գործ չէր գտներ եւ Ռուսաստան գացած էր. “Ե՞ս եմ պատասխանատուն“, եղաւ նախագահական թեկնածուին պատասխանը: Կամ` երբ Հրանդ Բագրատեան կը խօսէր երկրագործութեան թշուառ վիճակին մասին, իրեն յիշեցուցին որ հողը սեփականաշնորհողը ինք եղած էր, ինչ որ բարկացուց թեկնածուին որովհետեւ, անշուշտ որ ինք սեփականաշնորհած էր եւ հողը տուած գիւղացիին, բայց իրմէ յետոյ եկածներուն է մեղքը որ ազատական դրախատավայրը չիրականացաւ:
Յետոյ կան միւս թեկնածուները որոնք իւրայատուկ գունաւորում մը տուած են քարոզարշաւին` հացադուլի դիմած Անդրիաս Ղուկասեանը, միայն ընտրութիւններու իրաւականութեամբ զբաղելու նախանձախնդրութեամբ տոգորուած Արցախի նախկին ԱրտԳործ նախարար Արման Մելիքեանը, Փետրուար մէկին նոր քարոզարշաւի սկսելու խոստում տուած Վարդան Սեդրակեանը, որ վստահած է մամլոյ ասուլիսներուն ու հարցազրոյցներուն ընտրողներուն համոզելու համար քանի ոչ մարզերը այցելելու նպատակ ունի, ոչ ալ ընտրողներուն հետ տեսնուելու…
Նախագահական թեկնածու չառաջադրելու որոշում կայացուցած միւս երեք խորհրդարանական ուժերու` Հ.Յ.Դ., Հ.Ա.Կ. եւ Բ.Հ.Կ. բացակայութիւնը այս քարոզարշաւին բնականաբար զգալի է: Առաջին երկուքը իրենք իրենց յստակօրէն սահմանած են որպէս ընդդիմադիր, հրապարակային կերպով դիրքորոշուած են Սերժ Սարգսեանի թեկնածութեան դէմ, բայց երեւի որովհետեւ անոնցմէ ոչ մէկը ընտրութիւնները պոյքոթի ենթարկելու կոչ չուղղեց, հաւանաբար մտահոգ ժողովրդավար համակարգը եւ անոր հանդէպ քաղաքացիին վստահութիւնը պահպանելու մտահոգութեամբ –կամ ալ իրապաշտօրէն համոզուած որ նման նախաձեռնութիւն Հայաստանի քաղաքական այսօրուայ բեմահարթակին վրայ ձախողելու դատապարտուած է, դժուարութիւն կ՛ունենան իրենց ընտրազանգուածին ուղղութիւն տալու: Ինչ կը վերաբերի Բ.Հ.Կ.-ին, Հանրապետականէն յետոյ խորհրդարանական ամենակարեւոր ներկայացուցչութիւնը, անոր դիմադիր թէ ընդդիմադիր կեցուածքը այնքան ալ յստակ չէ, եւ թերեւս ատոր համար ալ ամենէն լուռն էր ցարդ:
Առանց այս երեք քաղաքական ուժերուն, եւ եթէ պահ մը ենթադրենք, որ Սարգսեանի ամենաուժեղ երեք մրցակիցները, երեքն ալ հանրածանօթ անձնաւորութիւններ, իրենք ալ թեկնածու չըլլային, այն ժամանակ շատ հաւանաբար մէկ թեկնածուով այս ընտրութիւնները իսկապէս հարցական պիտի ըլլային, թէկուզ եւ Հանրապետական ընտրամեքենան Սարգսեանի մրցակից շինծու թեկնածուներ առաջ քշէր: Հիմա, սակայն, կը մնայ տեսնել թէ այս երեք քաղաքական ուժերուն ընտրազանգուածները դէպի ո՞ր թեկնածուն պիտի հակին: Կասկած չկայ, որ Սերժ Սարգսեանի քաղաքականութենէն դժգոհ կարեւոր ընտրազանգուած մը կայ. բայց անոր խնդիրը միայն Սերժ Սարգսեանին քուէն չտալը չէ, այլ` որո՞ւ ընտրելն է: Մէկ խօսքով, ի տարբերութիւն 2008ին, այսպէս կոչուած “պատիժ քուէն“ դէպի մէկ մրցակից թեկնածու հունաւորուելու կարելիութիւն չունի: Այս, անշուշտ, չի նշանակեր որ պէտք է թերգնահատել Սարգսեանի մրցակից երեք թեկնածուներու հաւաքելիք ձայներու տոկոսը արհամարհելի պիտի ըլլայ: Ընդհակառակը, անկախ իրենց յաղթանակին վրայ իրենց ունեցած վստահութենէն, ընտրութիւններուն մասնակցող բոլոր պարտուող թեկնածուներուն համար իրենց հաւաքած ձայներուն տոկոսը շատ կարեւոր պիտի ըլլայ իրենց քաղաքական ապագան ծրագրելու համար:
Եթէ քարոզարշաւի այս առաջին շաբթուայ պարզած պատկերը հիմնականն է գալիք երեք շաբաթներուն համար, ապա եւ սխալ պիտի չըլլայ ենթադրել որ ընտրողներուն քուէն առաւելաբար պիտի հիմնուի անձերու եւ ոչ թէ անոնց գաղափարներու ընտրութեան վրայ: Այս մէկը այնքան ալ ցուցանիշ չէ երկրի մը ուր քաղաքացիներու պահանջներն ու ակնկալիքները այնքանով բաւարարուած են եւ պետական-հասարակական հաստատութիւնները այնքան լաւ կը գործեն որ քուէի այլընտրանքի չափանիշ ըլլայ այս կամ թեկնածուի հանդէպ իր ունեցած համակրանքը կամ հակակրանքը: Երեւոյթը աւելի խօսուն է գաղափարներու սնանկութեան, գաղափարախօսական լճացման եւ քաղաքական ծրագիրներու բացակայութեան: Փաստօրէն տիրապետող են հայրենասիրական ճառերը, զգացմունքային ելոյթները, իմիճական Փի. Ար.ը: Կեդրոն-Ձախի, եւ ընդհանրապէս Ձախի, չգոյութիւնը թերեւս լաւագոյն ցուցանիշ է յետ-Պաղ Պատերազմեան Մէկ Մտածողութեան (Փանսէ Իւնիք) գաղափարախօսական տիրապետութեան, որ կարելի է սահմանել որպէս Ֆուքուեամայի “Պատմութեան Աւարտ“ի հայկական տարբերակը` ազատ շուկայ ու լիբերալ ժողովրդավարութիւն զարդարուած հին խորհրդային այլախոհութեան նոսթալժիով, ազգայնականութեամբ (Հանրապետականներու պարագային` Նժդեհականութեան) եւ լուսաւորեալ պահպանողականութեամբ (կամ‘ ժառանգականութեամբ): Երկրի դիմագրաւած ճակատագրային խնդիրներուն` սկսելով արտագաղթէն հասնելու համար հանքային ալան-թալանով անապատացման սպառնալիքին թեկնածուները կարծես լուծում կու տան իրենց հայրենասիրական ճառերով: Յանցանքը միայն իրենցը չէ անշուշտ. այդ հարցերու, ի մասնաւորի` բնապահպանման, բարձրացման առաջին դիրքային դերակատարները` հասարակական կազմակերպութիւնները փաստօրէն չեն յաջողած անոնց քաղաքականացումը ապահովել: Մասամբ որովհետեւ մերժած են շփուիլ քաղաքական կուսակցութիւններուն անոնց “կոռումպացուածութենէն“ զերծ մնալու համար, մասամբ ալ որովհետեւ հետեւելով բողոքի շարժման Արեւմտեան ֆոլքլորին առ այսօր չեն յաջողած իրենց արծարծած օրակարգի սեղմ շրջանակէն դուրս գալ –ոմանք թերեւս ոչ իսկ կը փափաքին այդ ընել… Եւ քանի որ Մարտ 1-էն յետոյ շատ հասկնալի եւ արդարօրէն “քաղաքակիրթ քաղաքական պայքար“ի նախանձախնդրութիւնը բոլորին մօտ կայ հիմնախնդիրներուն բացայայտումն ու անոնց պատասխանատուութեան համար հրապարակային հաշուետուութեան պահանջը կամ խոստումը շատ վերացական բանաձեւերով ներկայացնելու հարկադրանքը: Գրեթէ բոլոր թեկնածուները “օլիգարխ“ներուն մասին կը խօսին բայց անոնց անունը չեն տար, օրինակի համար: Եւ քանի որ Հայաստանի մէջ միայն մէկ բացառութեամբ (Քոչարեան-Դեմիրճեան) նախագահական թեկնածուները դէմ յամդիման հրապարակային բանավէճի սովորութիւնը չունին, առաւելի դժուար պիտի ըլլայ ծրագրային իմաստով իրենց տարբերութիւններու բացայայտումը:
Յունուար 31-ի գիշերը Պարոյր Հայրիկեանի դէմ կատարուած մահափորձը եկաւ տռամային երանգ մը տալու քարոզարշաւին:
Հայաստան աշխարհի այն երկիրներէն է ուր կարելի է ըսել թէ հանրային անվտանգութիւնը քաղաքականութեան օրակարգին վրայ չէ: Սպանութիւններու եւ ծանր յանցագործութիւններու տոկոսը համեմատաբար այլ երկիրներու շատ ցած է: Թերեւս այս է պատճառը որ ամէն անգամ որ հրազէնի պայթիւն մը նիւթ դառնայ քաղաքական սադրանքի ուրուականը սաւառնելու կը սկսի: Քմահաճոյքի արդիւնք չէ անշուշտ այս. անկախութենէն ի վեր քաղաքական սպանութիւնները ցնցած են երկիրը‘ սեփականաշնորհման գործընթացի ժամանակ ահաբեկուած պետական հանրածանօթ դէմքերէն մինչեւ Հոկտեմբեր 1999ի ողբերգութիւնը: Իր իսկ վկայութեամբ իր պարզած ձեռքէն հազիւ 25-30 սանթիմեթր հեռաւորութեան վրայ գտնուող յանցագործը (կամ ահաբեկիչը), բարեբախտաբար, չկարողացաւ իր նպատակին հասնիլ եւ հիւանդանոց փոխադրուած Պարոյր Հայրիկեանը յաջորդ օրն իսկ կարողացաւ ընդունիլ լրագրողներուն թէ իրեն այցելողներուն:
Եթէ մէկ կողմ թողնենք մահափորձի մասին ելոյթ ունեցողներուն “քաղաքականապէս ճիշդ“ ըլլալու նախանձախնդրութիւնը, ապա եւ բոլորին կողմէ կրկնուած մեղադրանքը որ պատահարին քաղաքական բնոյթի գնահատանք պէտք է տրուի, որ այն Հայաստանին դէմ է, որ համայն հայութեան ուղղուած հարուած է, եւ նոյն իմաստով տարբեր շարադրուած յայտարարութիւններ աւելի շուտ ցուցանիշ է պատահարի մասին բացարձակ անգիտութեան: Թէ պատահարը անսպասելի էր` այդ մէկը կասկածի տակ չ՛առնուիր: Բայց նաեւ ճիշդ է, որ այն միջազգային լուր իսկ չեղաւ: Պարոյր Հայրիկեան համոզուած է որ իր դէմ կատարուած մահափորձին պատասխանատուն պէտք է փնտռել Ռուսիոյ մէջ: Մահափորձին պատասխանատուն ու անոր ետին կանգնած դրդապատճառները թերեւս բացայայտէ ոստիկանական հետաքննութիւնը: Մինչ այդ, մահափորձը սեղանի վրայ դրաւ մէկ հիմնական հարցում. ի՞նչ կրնայ փոխել այն: Փետրուար 5-ին, Հայրիկեանի փաստաբանը յայտարարեց որ թեկնածուն Սահմանադրութեան թիւ 52 յօդուածին համաձայն դատարան պիտի չդիմէ ընտրութիւններու թուականը երկու շաբաթով յետաձգելու համար: Այդ իմաստով մահափորձը ոչինչ փոխեց: Հաւանական չէ որ այն անդրադարձ ունենայ ընտրութիւններու կանխատեսելի արդիւնքին վրայ: Եւ թերեւս կարկինը աւելի լայն պէտք է բանալ եւ հարց տալ թէ ընտրութիւնները ի՞նչ կրնան փոխել Հայաստանի մէջ…